Muratbay Nızanov Tańlamalı shıǵarmaları

MUHABBAT QOSÍǴÍ

(Roman)

Búgin azanlı beri qonaqlardı kútip alıw menen bánt boldıq. Tashkentten kelgen birinshi reyste túrkiyalı akademik keldi. Soń bir saattan keyin Moskvanıń samolyotınan Evropa mámleketlerindegi shıǵıstanıw institutlarınıń alımları tústi. Yarım jıldan beri

tayarlıq kórilip atırǵan shıǵıs xalıqları pedagogikasına baǵıshlanǵan xalıq aralıq konferenciyaǵa dúnyanıń kóp ellerinen alımlar shaqırılǵan edi. Bir ay burın olardıń konferenciyada sóyleytuǵın sózleriniń tekstleri basılǵan kitaplar adreslerine j iberi ldi. Jáne bir danadan baǵdarlama hám basqa da estelik sawǵalarǵa qosıp arnawlı papka tayarlandı.

Miymanlardı jaylastırıw hám olarǵa azanǵı halqas beriw múnásibetleri menen tús boldı.

Saat úshte miymanlardıń jáne bir toparı keliw kerek edi. Lekin, men konferenciyanı shólkemlestiriwshilerden ruqsat alıp, kabinetime keldim. Erteńgi bayanattı jáne bir mártebe kórip shıǵıwım kerek. Ánjumanǵa qatnasa almaytuǵın ayırım alımlardıń adresine aytılǵan tekstlerdi alıp taslap, onı izdegi sózler menen baylanıstırıw zárúr boldı. Sózlerim multfilmdey sekirip turmawı ushın «gilmalası» durıslap berilmese bolmaydı. Bunıń ushın álbette alaǵadasız shuǵıllanıw hám biraz waqıt zárúr.

Xatker qızǵa biraz waqıt bánt bolatuǵınımdı eskertip, jumıs stolıma otırdım. Álbette, zıyat sóz yaki kelisiksiz sóylem aǵashtıń báhárgi nartınday búrtiyip kórinip turmaydı. Onıń ushın bastan dıqqat penen oqıw hám aqıl tárezisine salıw kerek.

Qolımdaǵı telefondı hám kabinettegi telefonlardı da óshirdim. Ádette, institutta ótetuǵın jıynalıslarda

bayanatqa sonshelli kóz juwırtqanım bolmasa, kóbinese yad sóyler edim. Óziń bir neshe on jıllap shuǵıllanıp kiyatırǵan tarawıńdı yad bilmeseń, kim seni alım dep moyınlaydı? Gáp ózińdi moyınlatıwda da emes, másele kóz

4

aldıńda anıq ráwshan bolıp turǵannan keyin, ol haqqında sóylep beriw qıyınǵa túspeydi. Geyde zaldan berilgen sorawlar menen ábden ashılısıp keteseń. Bunday jaǵdayda hesh kim sennen reglament talap etpeydi. Lekin, erteńgi ánjuman shegaradan shıǵıp ketetuǵın májilis emes. Hár bir sózińe juwap beriwiń, ásirese sırt elli jurnalistler

aldında óziń sheshimin taba almay tubalap qalatuǵın máseleler haqqında dusmalıy pikirler aytıwǵa bolmaydı.

Bir gez esik áste tıqıldadı. Meniń bayanattı kózden ótkere baslaǵanıma kóp bolsa on bes-jigirma minuttay-aq waqıt bolǵan edi. Qaǵazdan basımdı kótermesten, esikke tigildim. Qapıdan xatker qız sıǵaladı. Men oǵan «ne gáp?» degendey iyegim menen sawal tasladım.

— Bir hayal kelip tur edi...

Meniń iynimdi qısıp, ájeplenip qaraǵanımdı ol qasqabaǵımnan abayladı.

— Júdá zárúr jumısı bar eken... Túske deyin de otırıp ketip edi. «Túnge qalsam da ushırasıp ketpesem bolmaydı»,

— deydi.

Meniń hazarlanıp ruchkanı bayanattıń ústine qoyǵanımdı kórgen xatker qız «keshirersiz, raxmet» dep esikti áste japtı. Bul ádet mende oǵada qıstaw waqtımda ilajsızdan qayıl bolǵanımdı bildirer edi.

Esik biyazar ǵana ashıldı. Izinshe orta boylıdan kelgen, jası eliwlerden asıp ketken bolsa da, ele sının buzbaǵan, sarı sınlı bir hayal kórindi. Hayal maǵan qaray áste qádem basıp kele basladı. Men onı hesh bir tanıs diydarǵa uqsata almaǵanlıqtan, onıń júris-turısın, kelbetin, ústindegi kiyimlerin dıqqat penen kózden keshirdim. Hayal basına shashaqsız sarı geji tartqan. Sharshınıń ushın awıl hayallarınıń dástúrinshe jelkesinen aylandırıp ákelip, mańlay aldında jińishke etip túygen. Ústinde qońır túsli kókirek búrme kóylegine aq penen sarı aralas mayda gúl túsken. Iyninde jeńsiz, tik qáddine pishilgen, milliy naǵıs penen jiyeklengen kamzol bar edi.

Hayal meniń stolımnıń aldına shep tárepke kelip irkildi.

— Assalawma áleykum! — Ol awızsha sálem berdi, qol sozbadı. Otırmadı da.

5

— Otırıń, — dedim men sálemin alik alıp.

Ol stuldı sál keyin tartıp, orı nlıqqa otırdı.

Soń eki qolınıń barmaqların gezekpe-gezek bir-birine aralatıp, oǵan únsiz kóz tikti. Birazǵa deyin til qatpadı.

— Tıńlayman? — dedim onıń mennen «jol bolsın» sorawımdı kútip turǵanın sezip.

Ol maǵan júzin sál burdı da, kúlimsirep, qaytadan barmaqların áste qıymıldatıp otırdı.

— Tanımadıńız ba? — dedi aqırı mennen ses shıqpa-

ǵannan keyin. Írasın aytsam, bul jumbaq hayal menen qalay sóylesiw kerekligin bilmey hayran bolıp otır edim.

«Tanı madıńı z ba?!» H a ya l ma ǵan bul s ó zdi úlken isenim menen hám erkinsip aytqan edi. Kóz aldımda mektepte birge oqıǵan, uzaq waqıttan berli kórispegen studentliktegi qızlar elesledi. Lekin, ol hesh birine uqsamadı. Usı waqıtları meniń qıyalımnan ájayıp bir

kelbet ótkendey boldı! O-o! Ol uwızday úbiregen jas qız edi. Onıń júp-juqa júzlerin er adamnıń ebeteysiz barmaqları sılawǵa obal edi. Onıń súyiw ushın jaratıl-

ǵan qaymaqtay ǵana lábleri bar edi. Bul láblerdi anası náresteliginde súyse súygen bolıwı múmkin, onnan berjaǵında oǵan lábin aparıwǵa hesh kimniń júregi dawamas edi názerimde.

Meniń biraz eglenip qalǵanımdı sezgen hayal, naz benen kúlimsirep, maǵan qaray júzin burdı.

—Íras-aq...

—Yaq, aytpay turıń, — dep dárhal onıń sózin bóldim.

—Siz sol bayaǵı...

—Awa! Men sol bayaǵı...— dep ol endi meniń sózimdi bóldi. — Sen jańa esińe keltirgen qızban!

Men kinolardaǵı áste háreketke keltirilgen kadrlarday ornımnan tura basladım. Ol da meniń menen teń kóterildi. Aramızdı úlken stol bólip turar edi. Lekin, men stoldı aylanıp qasına bara almadım. Buǵan begligim hám shashıma aq engen, egedelik qálbim jol bermedi. Ekewimiz bir-biri- mizge únsiz, ıntıq názer menen tigilip turdıq.

—Sol on altı jastaǵı?!

—Awa! Sol on altı jastaǵı!!!

6

1

Poliklinikanıń bergen jollamasın alıp, emlewxananıń shıpakerler bólmesine keldim. Bólme ishi keń. Onıń ayna tamanına bir-birine qarama-qarsı qaratılıp eki aq stol qoyılǵan. Oń jaqtaǵı stolda hesh kim joq. Shep

táreptegi stolda shashın qoraz kekil etip aldırǵan, omırawlı, qır murınlı bir jigit jazıwdan bas kótermey

otır. Ol meniń kirip kelgenime de, bergen sálemime de itibar bermedi.

Men áste bólme ishin sholıy basladım. Oń jaqtaǵı stoldıń berjaǵında sur dermantin menen qaplanǵan uzınsha tapshan tur. Onıń ayaq ushında úsh tuyaqlı temir kiyim qıstırǵısh.

—Assalawma áleykum! — dedi bir waqta doktor qaǵazdan bas kóterip.

Kútilmegende shıqqan hóktem dawıstan dárhal sergeklendim.

—Kirgen waqıtta sálem berip edim...

—Sálem berseń endi berman kelmeyseń be?! Ya nan awız

tiyip qaytajaqsań ba?

Doktor shoq minezli, tanıǵan-tanımaǵanıń menen isi joq, házili tiliniń ushında turatuǵın, házir juwap adamǵa usaydı.

—Familiyań?

—Saxiev.

—Atıń?

—Mámbetnazar.

—Ayta ber, — jasıń, tuwılǵan jeriń, milletiń, maǵlıwmatıń, xojalıq jaǵdayıń..

Men-ám janlanayın dedim, soraǵanın soraǵanday aytıp turdım.

—Quwıqqa ne bále qıldıń? — dedi ol. — Taqır jerde júzdiń be?

—Yaq.

—Berman jaqınla. Túsir shalbardı!

—Haw..

—Túsi-ir! Erkekpiseń?

Men maqullap bas iyzedim.

7

—Men-ám erkekpen. Toparlasıp monshaǵa túsip kórdiń be? Armiyaǵa bardıń ba?

—Yaq.

—Áy!.. Ele jigit bola almay júrgen ekenseń-ǵo! Boldı,

kóter shalbarıńdı.

Men urman-purman qayısımdı buwdım.

—Tuwrısın ayt, medicinada uyat bolmaydı. Jaqın arada jeńiltek nasharlar menen tósekles boldıń ba?

—Yaq.

—Ayta ber. Nashar emesseń! Erkek adamǵa maqtanısh ol.

—Íras aytaman.

—Úylendiń be?

—Yaq.

—Oy, aman bolǵır-áy! Shımıldıqqa kirmey turıp

quwıǵıńdı awırtıp júrseń. Búyiriń awıra ma?

—Awıradı.

—Qay tárepi?

—Oń tárepi.

—Qáytip awıradı?

—Qáytip dep..

—Aytsesh, bóteke sende-ǵo, mende emes.

—Bilmeymen qáytip awıratuǵının.

—Shandırday shertilip tura ma?

—Awa, awa...

—Awa, Awa! hey! Búyirińde kesek turǵanday bolıp sezilmey me?

Men maqullap bas iyzedim.

Ol endi meni qoya berip, aldındaǵı taza blankalardan birewin aldı da, ortasınan bir búklep, sıtırlatıp jaza basladı.

—Otır, — dedi maǵan qasındaǵı bos orınlıqtı iyegi menen nusqap. — Ele kóp jazaman, ayaǵıń talıp ketedi.

Doktordıń sóylewi qanday bolsa, jazıwı da sonday shalt edi. Ruchkanıń ushı qaǵazǵa anda-sanda bir tiyip ketip atırǵanday. Onı kim túsinip oqıydı, quda biledi.

—Quwıǵıńda gáp joq, — dedi ol ruchkasın jazıp otır-

ǵan qaǵazınıń ústine qoyıp. — Awırıw bótekeńde. Quwıq bótekeniń xızmetkeri. Ol quwıqqa tapsırma bergen, men

8

awırıp turman, bas miyge xabarla dep. Keyin quwıq bas miyge «zvanit» etken. Endi túsindiń be?

—Túsindim, aǵa.

—Túsinseń, jatıp emleneseń.

—Qansha?

—Onı bótekeń biledi. Bir ay jatarsań, bálkim eki ay.

—Oy-bu-uw!

—Hi-im! Emiziwli balań qaldı ma úyde? Jańa ayttıń

ǵo, úylenbedim dep.

—Úylengende de balanı men emizbeymen-ǵo, — dedim

kúlip.

—Haw... tiliń bar eken-ǵo. Úylenbegeniń júdá maqul. Jańa úylengen jigitler jaman boladı. Túnde qashıp kete beredi. — Soń ol áste iynimnen qaǵıp qoydı. — Asıqpa qosshım, usı jerde ózim jaqsılap emlep, úylendirip jiberemen. Apańa aytıp qoy, murındıq ata izlep áwere bolmasın. Ózim bolaman.

—Gúlshiyra-a! — Doktor meni qoya berip, esik betke dawısladı.

Sol zamatı esikten uzın boylı, kózleri úlken, ala,

qasları tógilip turǵan qarapáreń qız kirip keldi.

Doktor jambasımdı áste shımshıp, «qalay» degendey iyegi menen qızdı nusqadı. Men esitpegendey tura berdim.

—Gúlshiyra! Mine saǵan moshnıy jigit taptım. Juwas, nashar menen sóylespegen, joqarı maǵlıwmatlı, muǵallim, ata-anasınıń genjetay balası... Aytqanday, oyaǵın bilmeymen.

—Bolar. Maǵan da sawal qalsın! — Qız mıyıqtan kúlip, maǵan bir názer taslap qoydı.

—Túni menen ne pitireseń, bir jigittiń miyin aylan-

dırǵanday sóz tappay. Jaqsısı, qarmaqtı ilingendey etip sal!

—Jemtikti jep, qarmaqtan shıǵıp ketse neǵılaman?!

—Háy, qız-áy! Jemtigińe bek bol!

—Joqbosh! — dedi qız tiliniń ushına kelip qalǵan gápti irke almay. Sońınan «keshirersiz» dedi esitileresitilmes etip.

9

Olardıń bir-birine gáp atıwları doktor menen miyirbiykeniń emes, al jezde menen baldız arasındaǵı múnásibetke usar edi.

— Toǵızınshı palataǵa jatqız.

Gúlshiyra meni izine ertip, bólmeni tárk etti.

Túski tınıshlıq saatı eken. Palatada men qatarlı bir jigit jáne eki jas óspirim bar eken. Olar meni ornıma

baraman degenshe kózleri menen gúzetip qoydı. Gúlshiyra meni tórdegi jıynaqlı turǵan krovatqa alıp keldi.

— Jatıp dem alıń.

Men zatlarımdı tumbochkaǵa jaylamaqshı boldım, qız qolımdaǵı sumkanı aldı.

— Keyin jıynaysız, jatıń.

Náylaj buyrıqqa boysınıp, kátke sozıldım.

—Endi uyqılań, — dedi ol murnımnıń ushınan biyazar ǵana shımshıp.

—Uyıqla-a!— dedi soń áste sıbırlap.

Sıbırlanıp aytılǵan bul sóz meniń tula bedenimdi jımbırlatıp, kózim uyqıǵa ketkenshe miyimde tákirarlandı.

—Uyqıla...

—Uyqıla...

2

Bir hápteden bergi awırıwdıń hazarı emlewxanaǵa kelgenimdi bilgendey, páseyeyin dedi. Onıń ústine gúzgi atız jumıslarınan sharshap júrgen bolsam kerek, silem

qatıp uyqılap qalıppan. K imlerdiń dur túsiniksiz waǵırlısı menen tártipsiz kúlkilerinen oyandım. Bólme ishi ala kóleńke. Qatar qoyılǵan kátlerde ortaǵa tumbochka qoyıp, úsh jigit soqta oynap otır. Aldılarında kishkene fonarik. Sonda barıp baǵana doktorǵa kóringenim, Gúlshiyra degen miyirbiyke qızdıń usı jerge ákelip jatqarıp ketkeni hám kóz astılarınan meni ornıma barǵansha gúzetip qoyǵan palatalaslarım esime tústi.

—Berme, tuzdı, berme! Wax-áy, aytıp atırman-ǵo saǵan!

—Bolmasa, jawıp jiberedi-dá!

—Jawmaydı.

10