5 Тақырып. Корпорацияның негізгі капиталы.

Елдің ұлттық байлығының маңызды және салмақты бөлігін көрсете отырып, негізгі капитал материалдық база мен өндірістің техникалық деңгейін сипаттайды. Негізгі капитал қаржылық (есептемеде) есеп - қисапта негізгі қаражаттар ретінде көрсетіледі.

Материалдық- заттай құрамы бойынша негізгі капитал – негізгі қорларды көрсетеді. Яғни олар ғимараттар, үймереттер, жұмыс күші машиналарымен жабдық, өлшеу және реттеу приборлары мен құрылғылар, есептеу техника, көлік қаражаттары, аспап, өндірістік және шаруашылық құрал - сайман мен керек жарақтар, жұмыс, өнім және тұқымдар, көп мерзімді өсімдіктер және т.б. Сонымен қатар, жер телімі, табиғи ресурстар негізгі қорлардың құрамында есептеледі. Өндіріске қатысуына қарай негізгі қорлар былай бөлінеді:

1. Өндірістік негізгі қор - материалдық құндылықтарды өндіруде тікелей немесе жанама қатысады (ғимараттар, үймереттер, жұмыс машиналары мен құралдар).

2. Өндірістік емес негізгі қор - материалдық емес санның негізгі қаражаттарынан тұрады: тұрғын үй, театрлар, санаторий, ауруханалар, бала бақшалары және т.б.

3. Активті негізгі қор - олар өндіріске қатысты: машиналар, құралдар, техника, көлік.

4. Пассивті негізгі қор - олар өндірісте қатыспайды, бірақ, өндіру үшін қажетті шарттарды құрайды: ғимараттар, үймереттер.

Негізгі қорлар келесі ақша бағалау түрлерінде көрінеді:

• Негізгі қордың бастапқы құны – осы құнмен олар бухгалтерлік есепке алынады.

• Негізгі қорды қалпына келтіру құны - тозу және қайта бағалау есебімен олар ұдайы өндіріс кезеңінде көрсетіледі.

Амортизация ақша түріндегі негізгі қорлардың тозуын көрсетеді. Бұл өндірілген өнімнің құнына кіреді, яғни өнімді өткізуден түскен түсімнен амортизациялық аударым ретінде шегеріліп, амортизациялық қорда жиналады. Амортизациялық аударымның негізгі тағайындауы қажетті ақша қаражаттарын жұмылдырып, тозып қалған негізгі қорлардың орнына жаңа құрал - жабдықты, ғимаратты сатып алу.

Амортизация келесі әдістердің бірімен есептеледі:

1. желілік тәсілі

2. қалдықты азайту тәсілі

3. куммулятивтік әдіс

4. өнімнің (жұмыстың) көлеміне үйлесімді құнды иегеру.

Отандық кәсіпорында негізгі капиталдың ұдайы өндірісі тікелей құрал-саймандар есебінен және жарғылық қорға жарна есебі ретінде құрылтайшылармен негізгі капиталдық объектілерін табыстау арқылы немесе заңды және жеке тұлғалармен өтеусіз табыстау кезінде жүзеге асырылуы мүмкін. Негізгі капиталдың ұлғаймалы ұдайы өндірісінің негізгі әдісі болып тікелей инвестициялар табылады.

Тікелей инвестициялар дегеніміз - негізгі капиталдың жаңа объектілерін құру, негізгі капиталды ұлғайту, реконструкция жасау және техникамен қайта жарақтандыру шығындары.

Жаңа құрылыс -жаңа алаңда жаңа объектіні салу шығындары.

Ұлғайту дегеніміз - екінші және келесі кәсіпорындарды қосымша өндірістік құру, сонымен қатар негізгі тағайындаудағы жұмыс істеп тұрған цехтарды ұлғайту немесе жаңадан құру.

Реконструкция – (қайта құру) дегеніміз –табиғи тозған және сапалы ескерген құралды айырбастаумен кәсіпорынды толық немесе ішінара қайта жабдықтау және қайта жайластыру, өндірісті механикаландыру және автоматтандыру.

Жаңғырту нәтижесінде жаңа техника негізінде өндірістің көлемі жоғарылайды, сапалы өнім шығарылып оның ассортименті көбейеді, өнімнің бәсекеге жарамдылығы жоғарылайды.

Техникамен қайта жарақтандыру - өндірістік процесті механикаландыру және автоматтандыру, жаңғырту және тозған құралды жаңа құралмен айырбастау, жаңа техникамен технологияны енгізу арқылы өндірістің бөлек агрегаттарының техникалық деңгейін қазіргі талаптарға сай жоғарылату шараларының кешені.

Әдебиеттер тізімі: /1, гл.3/, /2, гл.3/, /3, с.205-230/

Қосымша әдебиеттер: /5/, /1/