9 Тақырып.Корпорацияның меншік капиталы

Корпорацияның меншік капиталы келесі элементтерден тұрады:

• жарғылық капитал;

• акционерлік қоғамнан сатып алынғаннан кейін қайта сатуға немесе күшін жоюға құқығы бар меншік акциялары (пайлар);

• резервтік капитал;

• қосымша капитал;

• бөлінбеген табыс (жабылмаған залал);

• мақсатты қаржыландыру.

Жарғылық капитал корпорация мүліктерінің ең аз мөлшерін анықтайды және ол несие берушінің мүддесіне кепілдік береді. Жарғылық капитал негізгі құралдардың, мүліктердің жиынтығын, материалдық емес активтерді және де ұйымды құрушылардың (заңды, жеке тұлғалар) арасындағы енші үлестер туралы құжаттарды анықтайтын мүліктік құқықтарды сипаттайды.

Жарғылық капитал кәсіпорындардың әртүрлі ұйымдастыру – құқықтық нысандарында (серіктестік пен қоғам) сәйкес қалыптасады.

Әрбір бөлімшенің меншікті үлес салмағының жалпы көлемі меншік капиталының құрылымын көрсетеді. Бұл капитал құрылымына сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Ішкі факторлар (менеджмент пен маркетинг жағдайы т.б.) корпорация басшылығының бақылауында болады. Сыртқы факторларды меншік капиталының құрылымының мақсатты қалыптасуында байқаймыз. Әдетте бұларға кіретіндер: қаржылық нарық жағдайы және мемлекеттің ақша – несие, салық саясаттары. Меншік капиталының құрылымын есеп беру кезеңінде (тоқсан, жыл) және болашақта болатын болжамын құрғанда көруге болады.

Меншік капиталындың құнына жеке баға беру корпорацияның қаржылық тұрақтылығын нығайтуда көрінеді. Меншік капитал құнын бағалауда ерешеліктер тізімі:

1. Салықтық базаға қатысты акционерлерге төленетін соммаға жататындар, дивиденд түріндегі табыспен анықталады.

2. Меншік капиталды тарту инвесторлар үшін жоғарғы қаржылық тәуекел б.т. Бұл ереже капиталдың негізгі бөлігінің иемденушісінің талаптарына акционерлік қоғамның банкрот жағдайында ақырғы кезеңде қанағаттандырылуы расталады.

3. Меншік капиталды жұмылдыру, оның негізгі соммасы бойынша қайта ақшалай ағымымен байланысты емес. Бұл корпорация үшін оның жоғарғы құнына қарамастан қолайлы.

4. Бухгалтерлік баланста көрсетілген меншік капитал көшіне дүркін-дүркін өзгерту жасау қажеттілігі. Бұл жағдайда меншік капиталдың тек қана жұмыс істеп тұрған бөлігі жатады, өйткені оның көлемі ағымдағы нарықтық бағамен бағаланады.

5. Қайта тартылатын мешік капиталды бағалау ықтимал мінез көрсетеді, өйткені акцияның ағымдағы нарық құны қор нарығындағы ауытқуларға соқтығады. Қарыз қаражаттарын тарту проценттік ставкаларға қарасты, олар банктен несиелік келісім шартта көрсетіледі. Жай акцияларда инвестор үшін мұндай келісім шарттық міндеттемелері көрсетілген. Дивиденттік төлемдердің артықшылықты акция эмиссиясындағы нақты бекітілген процент, айырмашылық болып табылады.

Дивидендтік саясат акционерлік кәсіпорындардың табысын қолданумен байланысты. Дивидендтік саясаттың кілттік мақсаты болып меншік иемденушісінің ағымдағы табысты қолдану және оның болашақ өсімін, стратегиялық дамуын қамтамасыз ету табылады.

Осыдан девидендтік саясат мақсаты болып табысты басқару саясатының сол бөлігі болып табылады.

Батыстың индустриалды дамыған елдерінің дивидендтік саясатының оңтайландырылған қалпына көптеген теориялық зерттеулер негізделген. Ең кең тараған теория болып қалдық принципі бойынша дивидендтік аударымдар теориясы саналады.

Негізгі теориялық есептеулерді 1961 ж. Ф. Модельяни және М. Миллер жүргізді. Олар “клиентура эффекті” атты ойды ұсынды. Бұған байланысты акционерлер көп жағдайда дивидендтік саясат тұрақтылығын қажет етеді. Ф. Модельяни және М.Миллер өзінің теориясында көптеген шектеулерді қосқан: заңды және жеке тұлғалар үшін салық жоқ: эмиссия бойынша шығындар жоқ; капиталдан табыстың өсім немесе девидент арасындағы талдау қажет емес; эмиссиялық саясат девидендтке тәуелсіз; инвесторлармен менеджерлер бірдей мәліметке ие.

Дивидендтің артықшылықты теориясын М.Гордон және Д. Лантнер жүзеге асырған. Оның авторлары девидендтік саясат акционерлердің байлығына әсер етеді дейді. Гордонның негізгі (аргументі) аргументі, ол инвесторлар ылғи да акцияның курстық құн өсімінен ағымдағы дивидендті болашақ табысты қажет етуінде. Осыдан дивидендтік төлем максимилизациясы табыс капитализациясына қарағанда қолайлы.

Дивидендті максимилизациялау теориясы дивидендтік саясаттың қолайлылығы салықтық төлем минимизациясы критериімен анықталады. Дивидендт түріндегі ағымдағы (салыққа) табысқа салық салу жоғары болатындықтан, дивидендтік саясат дивидендтік төлемдер минимизациясын қамтамасыз етуі қажет.

Дивидендтің табыс теориясы акцияның ағымдағы нарықтың құнын бағалау моделі, олар бойынша төленетін дивидендтер көлемімен, элимент түрінде болады. Осыдан, дивидендтік төлемдер деңгейінің өсімі қор нарығындағы акцияның нарықтық құнынан автоматты түрде жоғары екендігін көрсетеді. Мұндай акцияларды сату кезінде акционерлер қосымша табыс табады.

Әдебиеттер тізімі: /1, гл.3/, /2, гл.3/, /3, с.205-230/

Қосымша әдебиеттер : /5/, /1/