11 Тақырып.Ұзақ міндеттемелерді, тәуекелді және опционды бағалау

Нарықтық экономика жағайында отандық кәсіпорындар негізгі өндірістік қызметтен түскен кірісті, активтерді ұлғайту және қосымша пайда алу мақсатымен әр түрлі құнды қағаздарға салымдар жасау мүмкіндігіне ие болады.

Әр түрлі құнды қағаздардың жиыны бағалы қағаздар қоржынын қалыптастырады. Әрбір инвестициялық қоржын пайдалылық пен тәуекелділікті қамтамасыз етудің әрбір деңгейімен байланысты акция, облигация және тағы да басқа құнды қағаздар жиынтығын ұсынады.

Инвестициялық саясатты жүзеге асыра отырып, кәсіпорын өзінің алдына әр түрлі мақсат қою мүмкін. Жалпы түрде олар:

• Процент алу.

• Капиталды сақтау.

• Капитал өсуін қамтамасыз ету.

Таңдалған мақсатқа байланысты кәсіпорын құнды қағаздар қоржынның әр бір түрлерін құруы мүмкін.

Қаржының тәуекелділігі - құнды қағаздар қоржынына инвестициялардан туындайтын немесе қоржынды қалыптастыру үшін ресурстарды тарту бойынша инвесторды залал шегуге әкелетін міндеттемелердің пайда болу деңгейінің ырғақтылығы.

Қорыта айтқанда, компанияның инвестициялық саясатын анықтайтын негізгі факторлар болып тәуекелділіктің анықталған деңгейі кезде табыс алу және өтімділікті қамтамасыз ету табылады.

Құнды қағаздарға салым жасаудың мақсаты - ұзақ мерзімді уақыт бойы ақша құралдарының ағымын қамтамасыз ету. Осы инвестициялар қызметін басқа да түрлерінің пайдалылығымен салыстырылынатын табыс әкелу керек. Бірақ, басқа жақтан инвестициялар қолма-қол ақшалай қаражатқа жылдам айналатын активтер. Осыны да еске алу керек.

Құнды қағаздар - эмитентке қатысты құнды қағаздар иесінің мүліктік құқығын немесе қарыз қатынасын қуаттайтын ақша құжаты.

Құнды қағаздардың келесі негізгі түрлерін қарастырылады: акция; облигация; вексель; қазынашылық міндеттеме.

Облигацияны қарастырайық:

1. несие түрінде алынған соманы белгіленген мерзімде қайтару, ал оған дейін тең аралық уақыт бойында оның проценттерін төлеу жөніндегі міндеттемені көрсететін келісімшарттық құжат;

2. әдетте инвестор берген қарыздың орнын толтыруды қамтамасыз ететін құнды қағаз;

3. сол бойынша несие-беруші жылдық табысты алатын борыштық міндеттеме түрінде көрінетін ұсынушыға жазылған құнды қағаз.

Қазынашылық міндеттеме - (қазынашылық құнды қағаз) қор биржасы, банктер, пошта бөлімшелері, арқылы қаржы министрлігі шығаратын, әдеттегідей мөлшерлемесі белгіленген ұзақ мерзімді облигациялар.

Қаржылық фьючерс - қаржы тұтқаларының белгілі бір нақты мерзімде тауардың келісілген санын сатып алу және сату жөніндегі міндеттеме. Қаржылық фьючерс міндетті түрде орындалуды талап етеді.

Қоржындардың қалыптасу принциптері нарықтық құн бойынша табыстылық, өтімділік және салымдардың сақтығы. Қоржындарды қалыптастырудың негізгі мақсаты инвесторлардың қызығушылықтарына жауап беретін тәуекелдікпен табыс арасындағы оңтайлы қарым-қатынас.

Оңтайлы қарым-қатынастарға инвестициялау объектілерін әртараптандыру арқылы жетуге болады. “Табыстылық -өтімділік” қатынастары арқылы корпорациялардың төлемқабілеттіліктерін және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз етуге болады.

Акционерлік қоғамдардың қор қоржындарының қалыптасуы келесі тізбек арқылы көрсетуге болады:

1. инвесторлардың қаржылық мүмкіндіктерін және қор нарығындағы жағдайларды есепке ала отырып инвестициялық стратегия мақсаттарының нақтылығы;

2. ағымдағы мақсаттарды анықтау;

3. қаржылық саймандар құрамына жататын негізгі түрлері бойынша қоржындар үйлесімінің оңтайлылығы;

4. тиімді қаржылық активтер арқылы қоржындарды жоспарлау;

5. қоржындарды әртараптандыру;

6. қоржындардың тәуекелділіктерін, табыстылығын, өнімділігін бағалдау.

7. мониторингті есепке ала отырып, қоржындарды басқару жүйесін анықтайды.

Мақсатты түрде коржындарды басқару және қалыптастыру қызметі барысында, акциялар құнын қайта бағалау факторларында есепке алу керек.

Қауіпсіздік туралы нақты түсінік беретін минималды стандарттар әзірленген. Сонымен қатар әзірлеуде, корпорациялардың инвесторлармен кредиторлар алдында орындайтын қаржылық міндеттемелері де қарастырылған. Талдаушылар бұл стандарттарды, минималды зеңгерлерді орнату үшін қолданады. Стандарттық көрсеткіштер келесі:

• пайыздық төлемдерді қамтамасыз ету;

• корпорациялардың қарыз міндеттемелерін өтеу қабілеттіліктері;

• қарыздың акционерлік капиталға қатынасы;

• қарыздарды активтерімен қамтамасыз ету;

• төлемқабілеттіліктің тәуелсіз бағасы және т.б.

Бағалы қағаздардың инвестициялық сапасын анықтап болған соң, инвестор келесі факторларды бағалау керек: нарықтық бағамен табыстылық арасындағы қатынас, қоржындарды өткізу үшін қаржылық құралдардың қажеттілігі, корпоративтік облигациялардағы айырбасталымды акциялардан табыс табу, ссудалық пайыздардың мүмкін болатын өзгерістері және т.б.

Әдебиеттер тізімі: /1, гл.3/, /2, гл.3/, /3, с.205-230/

Қосымша әдебиеттер: /5/, /1/