8 Тақырып.Корпорация табысының құрылуы, бөлінуі және тиімділігі

Заңды тұлғаның бір жылдың ішінде тапқан жалпы табысы жылдық жиынтық табыс болып табылады.

Жылдық жиынтық табысты (ЖЖТ) табыстардың барлық түрлері құрайды. Олар:

• тауарларды өткізуден түсетін табыс;

• құн өсімінен түсетін табыс;

• міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;

• күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;

• мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;

• борышты талап етуді басқаға беруден түсетін табыстар;

• кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған табыстар;

• ортақ үлестік меншіктен түсетін бөлу кезінде алынатын табыстар;

• өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;

• дивидендтер;

• сыйақылар;

• бағамдық оң айырма;

• ұтыстар және т.б.

Өткізілген тауарлардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің құны тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрстеулерді) өткізуден түскен табыс болып табылады.

Құн өсімінен түсетін табыс үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай - ақ аммортизациялауға жатпайтын басқа да активтерді өткізу кезінде құрылады. Аммортизациялауға жатпайтын активтерге жер учаскілері, құрылысы аяқталмаған объектілер, орнатылмаған жабдық, бағалы қағаздар және т.б. жатады.

Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстарға:

1. заңды тұлғаның міндеттемелерін оның кредиторының есептен шығаруы;

2. талап қою мерзімінің өтеуіне байланысты міндеттемелерді есептен шығару;

3. сот шешімі бойынша міндеттемелерді есептен шығару жатады.

Салық салынатын табыс (ССТ) жылдық жиынтық табыс шегерімдер арасындағы айырма ретінде айқындалады. Яғни:

ССТ = ЖЖТ - Шегерімдер

Заңды тұлғаның ЖЖТ алуымен байланысты шығыстары ССТ анықтау кезінде шегерілуге тиіс.

Шегерімдер түрлері:

• қызмет бабындағы іссапарлар кезіндегі және өкілдік шығыстар бойынша шегерімдер;

• сыйақы бойынша шегерімдер;

• төленген күмәнді міндеттемелер бойынша шегерімдер;

• күмәнді талаптар бойынша шегерімдер;

• резервтік қорларға аударымдар бойынша шегерімдер;

• ғылыми-зерттеу, жобалау, іздену және тәжірибе - конструкциялық жұмыстарға жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер;

• сақтандыру сыйақылары бойынша шегерімдер;

• әлеуметтік төлемдерге жұмсалған шығыстар бойынша шегерімдер;

• теріс бағамдық айырма бойынша шегерімдер;

• тіркелген активтер бойынша шегерімдер және т.б.

Таза табыс (ТТ) салық салынатын табыс (ССТ) пен салықтар арасындағы айырма ретінде айқындалады. Яғни:

ТТ = ССТ - Салықтар

Корпорацияда қалған таза табысты басқару органдары өз еркімен бөледі. Таза табыс арқылы корпорация қаржылық қорларды құруы мүмкін немесе өндірісті дамыту үшін, еңбек ұжымының әлеуметтік мұқтаждарын шешу үшін, жұмысшыларды материалды ынталандыру үшін және қайырымдылық бағыттарға жұмсау мүмкін.

Өндірісті дамытумен байланысты шығыстарға ғылыми-зерттеулік, жобалық, тәжірибелік - конструкторлық шығыстары, құрал - жабдықты қайта құру, ұлғайту, технологиялық жетілдіру шығындары жатады. Сонымен қатар, корпорацияны ұлғайту, табиғи қорғау шаралары таза табыстан қаржыланады.

Таза табыс арқылы әлеуметтік мұқтаждар да қаржыланады. Олар, әлеуметтік - тұрмыстық объектілерді пайдалану, өндірістік емес негізгі объектілерді құру, мәдени шараларды жүргізу бойынша шығыстар. Жұмысшыларды, материалдарды ынталандыру дегеніміз - бұл сыйақы, жәрдем ақы төлеу шығыстары.

Егер бастапқы тапсырма болып өндірісті дамыту және өркендету табылса, онда таза табыс өндірістік шараларға жұмсалады. Егер, корпорацияның өндірісі дамыған болса, таза табыс әлеуметтік дамуға жіберіледі.

Әдебиеттер тізімі: /1, гл.3/, /2, гл.3/, /3, с.205-230/

Қосымша әдебиеттер: /5/, /1/