16. Домна өндірісінің бастапқы материалдары мен өнімдері.

Домна процесінің өнімдеріне әртүрлі маркалы шойындар, ферроқорытпалар, шлак, домна газы мен дома шаңы жатады.

Шойын. Домна пешіне өндірілетін шойын қолданылуына байланысты ақ шойын» мартен, томас, бессемер шойындары), сұр шоын (құйма) болып бөлінеді. Ақ шойын болат қорыту өндірісінің негізгі шикізаты болып табылады. Домна пешінде қорытылатын шойынның 80-85пайызы ақ шойын. Феррокорытпалар құрамында белгілі бір элементтің мөлшері шектен тыс келетін шойындар. Болат өндірісінің шикізаты болып табылады. Шлак құрылыс материалдары мен жылу өткізьейтін материалдар жасау үшін қолд.

16. Илемдеу өндірісінің мәні. Илемдеу түрлері.

17. Беріктігі жоғары щойындар. Қасиеттері, таңбалануы және қолданылуы.

Жоғары берікті шойындар. Шар тәрізді графиті бар шойындар жоғары берікті деп аталады. Оны магниймен түрлендірумен алады, сұйық шойынға 0,02-0,08% мөлшерде оны енгізеді. Шойындарды таза магниймен түрлендіру күшті от әсерімен (пироэффект) қоса жүретіндіктен таза Мg көмек қорыт-памен (лигатура) алмастырады (мысалы Мg мен Nі-ң қорытпасымен).

Түрлендіруден кейінгі шойынның химиялық құрамы мынадай: 3,0-3,6%С; 1,1-2,9%Sі; 0,3-0,7%Мn; 0,02% дейін S, 0,1% дейін Р. Жоғары берікті шойын металдық негіз құрылымы бойынша ферритті немесе перлитті болуы мүмкін. Ферритті шойын негізінен ферриттен және шар тәрізді графиттен тұрады. Онда 20% дейін перлит болады. Перлитті шойынның құрылымы: сорбит тәрізді немесе қаңылтақты перлит және шар тәрізді графит. Онда 20% дейін феррит болады.

Шар тәрізді графит қаңылтақты графитке қарағанда күштілігі аз кернеулер шоғырландырушысы, сондықтан металдық негіздің механикалық қасиеттерін аз төмендетеді. Шар тәрізді графитімен шойындар ең жоғары беріктік пен біршама созымдылыққа ие. Жоғары берікті шойын беріктік шегі мен салыстырмалы ұзаруы бойынша ентаңбаланады (5.3-кестені қараңыз).

Жоғары берікті шойын көптеген бұйымдар мен конструкцияларда болатты тиімді ауыстырып техниканың әртүрлі саласында қолданылады. Олардан қақтау станоктарының жабдығын (12 т. дейін массасымен қақтау біліктері), темір ұсталық – жом жабдығы (жомның траверсі, соғу балғасының табаны), турбина жасауда – бу қозғалтқышының тұрқы, бағыттаушы аспаптың қалақтары, трактор^-, автомобиль жасауда – иінді біліктер, піспектер және жоғары айналымды жүктемелерде, тоздыру жағдайларында жұмыс істейтін басқа да жауапты тетікбөлшектер жасалады.

Кейбір жағдайларда механикалық қасиеттерін жақсарту үшін құймаларға жылумен өңдеу қолданылады; беріктігін арттыру үшін – шынықтыру және жұмсарту 500-600⁰С; созымдылықты өсіру

16. Металдар мен қорытпалардың құю қасиеттері.

Құю өндірісінде қара және түсті металдар мен олардың қорытпаларын арнаулы қалыптарға құю арқылы құймалар алынады. Құю өндірісінің негізгі технологиялық операциялары үлгі жабдықтары мен құю қалыптарын жасау, металл балқыту, қалыпқа балқытылған металды құю, құйманы қалыптан ажырату, тазарту , кесуден тұрады.

16. Металдар мен қорытпалардың атомды-кристалды құрылысы.

Атомдардың кеңістікте орналасуы.

1. Көлемдік центрленген

Қырлық центрленген

2. Гексогональды тығыз орналасқан

Кристалдық торды сипаттайтын шамаларға- тор параметрі, периоды, координациялық саны, базисі, жинақтылық компоненті. Тор параметрі –жақын жатқан екі атом арасындағы қашықтық (Ангстремм 1А⁰=10^-8см). Берілген атомға ең жақын жатқан атомдар саны-координациялык сан. Атом колемінің тор колеміне қатынасы жинақтылық коэффициенті деп аталыды.