adyrbaikyzy_bioinjeneriya_umk_kz
.pdf
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.И.СƏТБАЕВ атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті
Жоғары технологиялар жəне Тұрақты даму институты
«Қолданбалы экология» кафедрасы
Адырбайқызы Роза
БИОИНЖЕНЕРИЯ НЕГІЗДЕРІ
Пəннің оқу-əдістемелік кешені
(5В070100 – биотехнология мамандығы үшін
Алматы 2012
ҚҰРАСТЫРУШЫ: Адырбайқызы .Р Биоинженерия негіздері. Пəннің оқу-əдістемелік кешені. (5В070100 - биотехнология мамандығы үшін). Алматы. Қ.И. Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ, 2011. 93 б.
Андатпа. “Биоинженерия негіздері” пəнінің оқу-əдістемелік кешені(ОƏК)
жұмыс бағдарламасына |
сəйкес құрастырылған жəне оқытылатын пəннің негізгі |
||||
мазмұнын |
сипаттайды. |
ОƏК пəннің |
оқу бағдарламасы(Syllabus), |
курстың |
|
тақырыптық |
жоспары, қажетті |
əдебиеттер |
тізімі, дəрістің |
қысқаша |
|
конспектілері, студенттердің өз бетімен жасайтын жұмыстарының жүйесі, пəн бойынша есеп беру жұмысының жəне өзіндік бақылауға арналған тест тапсырмаларының күнтізбесі келтірілген.
Дəріс |
сабағының |
конспектісінде |
биотехнологиялық |
өнді |
|||||
қолданылатын |
əртүрлі |
деңгейде |
биотехнологиялық |
нысандармен |
жаңа |
||||
биоагенттерді |
жасау |
əдістерін: жасушалық |
инженерия, гендік |
инженерия, |
|
||||
инженерлік энзимология жəне гендімодифицирленген өнімдерді алутуралы |
|
||||||||
түсінік |
беру |
болып |
табылады. “Биоинженерия |
негіздері” пəнінің мақсаты – |
|
||||
биологиялық нысандар мен биологиялық үрдістердің(процестердің) негізінде |
|
||||||||
түбегейлі жаңа технологиялар құру, сол арқылы адамға қажетті өнімдерді алу. |
|
||||||||
Оқу-əдістемелік |
кешенді пайдалану студенттердің оқу уақытын дұрыс |
||||||||
бөлуге, |
өз бетімен |
істейтін жұмыстарын |
ұйымдастыруға жағдай жасайды, |
||||||
студенттердің танымдық жəне шығармашылық қызметте белсенді болуына мүмкіндік туғызады. Биоинженерия негіздерін қолдану жолымен биотехнологиялық принциптердің дамуын зерттеу барысында технологияларды пайдалануға мүмкіндік береді
Қорытынды жол (9 кесте, 9 сурет)
Пікір беруші – Қ.И.Сатбаев атындағы ҚазҰТУ«Қолданбалы экология» кафедрасының профессоры, б.ғ.д. Б.Б. Анапьяев
Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі2011 жылға арнап бекіткен Типтік оқу жоспары бойынша басылды.
© Қ.И.Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ 2012
2
1Пəннің оқу бағдарламасы – Syllabus
1.1Əзірлеуші-оқытушы туралы мəліметтер:
|
Сабақты |
|
жүргізетін |
оқытушы– |
Адырбайқызы |
Роза, доцент, |
||||||||||
ауылшаруашылығы ғылымдарының кандидаты. |
|
|
|
|
||||||||||||
|
Байланыс тел: 257-71-71, қосымша 72-96, rosa-1957@mail.ru |
|
|
|
||||||||||||
|
1.2 Пəн туралы мəліметтер: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
Пəн атауы Биоинженерия негіздері |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Кредит саны – 3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
Өткізу орны ҚазҰТУ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
1-кестесі |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
Оқу жоспарының көшірмесі |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
Семестр |
|
Кредиттер |
|
|
1 аптадағы академиялық сағаттар |
|
Бақылау |
|
||||||
|
Курс |
|
рістерДə |
|
Лаб. сабақтар |
|
жірибелəТ семинік./ сабақтар./ |
СӨЖ* |
|
СОӨЖ* |
Барлығы 1 |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
аптадағы |
|
формасы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
академ. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сағаттар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
2 |
|
3 |
4 |
|
5 |
|
6 |
7 |
|
8 |
9 |
|
10 |
|
|
3 |
6 |
|
3 |
2 |
|
- |
|
1 |
6 |
|
6 |
9 |
|
Емтихан |
|
1.3Пререквизиттері: биотехнологияға кіріспе, микробиология жəне вирусология, биохимия, биология, экология жəне тұрақты даму, өсімдіктердің, жануарлардың жəне микроорганизмдердің биоəртүрлілігі, макроорганизмдер биотехнологиясы.
1.4Постреквизиттері: пəн бойынша алған білім басқа да жақын пəндер
үшін |
терең |
негіз |
болып |
:қаладыбиоөндірістің |
технология |
негіздері, |
|
биотехнологиялық |
|
құрал-жабдықтар, |
микроағзалар |
биотехнологиясы, |
|||
экологиялық биотехнология жəне т. .б(мамандықтың оқу жұмыс жоспары бойынша).
1.5 Пəннің қысқаша мазмұны“Биоинженерия негіздері” курсы студенттерде өздерінің мамандығына байланысты пəндерді оқуды жəне оны түсіну үшін биотехнологиялық өндірісте қолданылатын əртүрлі деңгейде биотехнологиялық нысандармен жаңа биоагенттерді жасау : əдістері жасушалық инженерия, гендік инженерия, инженерлік энзимология, жəне генді модифицирленген өнімдерді алу туралы оқу курсының жалпы құрылымында биотехнология саласы бойынша мамандар дайындауға зор маңызы бар.
Пəн алтыншы семестр бойы3 кредит көлемінде оқытылады (30 дəрістік жəне 15 тəжірибелік сағат).
“Биоинженерия негіздері” пəнінің оқыту мақсаты: оқып үйренушілерге теориялық жəне тəжірибелік сабақтар арқылы биологиялық нысандар мен биологиялық үрдістердің негізінде түбегейлі жаңа технологиялар құру, сол арқылы адамға қажетті өнімдерді алу.
Пəнді оқыту міндеттерімемлекеттік стандарттағы жоғары білім негізіне сай болашақ мамандардан білім мен іскерлікті талап етуден шығады.
3
Студенттер курс соңында өздеріне жағдай жасайтын білімділікті, іскерлікті жəне білгірлікті игеруі тиіс, биоинженерия негіздерін қолдану жолымен биотехнологиялық принциптердің дамуын зерттеу барысында технологияларды пайдалануға мүмкіндік береді.
1.6 Тапсырмалардың тізімі мен түрлері жəне оларды орындау кестесі
2-кесте Тапсырманың түрі жəне оларды орындау мерзімі
Бақылау |
Жұмыс түрі |
Жұмыстың |
|
Ұсынылатын |
Тапсыру |
|
түрі |
|
тақырыбы |
əдебиетке сілтеме |
уақыты |
||
|
|
|
|
|
(беті көрсетілуі |
|
|
|
|
|
|
тиіс) |
|
1 |
2 |
|
3 |
|
4 |
5 |
Ағымдық |
Б.ж.№1 |
1-3 |
тəжірибелік |
1 |
нег. [12-116] |
3 |
бақылау |
|
сабақтың материалы |
2 |
нег. [5-32] |
|
|
|
|
бойынша |
|
2 |
қос. [8-24] |
|
|
Б.ж.№2 |
3-5 |
тəжірибелік |
1 |
нег. [24-49] |
6 |
|
|
сабақтың |
материалы |
2 |
нег. [11-109] |
|
|
|
бойынша |
|
5 |
нег. [5-33] |
|
|
|
|
|
2 |
қос. [6-41] |
|
|
Коллоквиум |
1-4 дəрістің |
1 |
нег.[12-116] |
7 |
|
|
|
материалы бойынша |
2 |
нег. [5-109] |
|
|
|
|
|
|
5 |
нег. [5-33] |
|
|
|
|
|
2 |
қос. [6-41] |
|
|
Реферат |
Студенттердің |
1 |
нег. [24-49] |
9 |
|
|
|
таңдауы бойынша |
9 |
нег. [1-99] |
|
|
|
|
|
|
1 |
қос. [8-24] |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Б.ж.№3 |
6-11 |
тəжірибелік |
2 |
нег. [46-85] |
10 |
|
|
сабақтың |
материалы |
4 |
нег. [79-109] |
|
|
|
бойынша |
|
5 |
нег. [17-33] |
|
|
|
|
|
2 |
қос. [36-94] |
|
|
Б.ж.№4 |
12-15 |
тəжірибелік |
2 |
нег. [125-309] |
13 |
|
|
сабақтың |
материалы |
4 |
нег. [126-242] |
|
|
|
бойынша |
|
5 |
нег. [105-333] |
|
|
|
|
|
9 |
нег [23-66] |
|
|
|
|
|
2 |
қос. [28-104] |
|
Аралық |
АБ1 |
1-7 дəрістің |
Негіз: 1-7 |
8 |
||
бақылау |
|
материалы бойынша |
Қос: 1-3 |
|
||
|
АБ2 |
8-15 дəрістің |
Нег: 1-7 |
15 |
||
|
|
материалы бойынша |
Қос: 1-3 |
|
||
Қоры- |
Емтихан |
Барлық |
Негөтілген: 1-10 |
Кесте |
||
тынды |
|
материалдар |
Қос: 1-3 |
бойын- |
||
бақылау |
|
|
|
|
|
ша |
4
1.7 Əдебиеттер тізімі
Негізгі:
1.Албертс Б., Брэй Д., Льюис Дж. и др. Молекулярная биология клетки.
М.: Мир, 1994., Т. 1-3 - 444 с.
2.Инженерная энзимилогия. Биотехнология. Кн.8: учебное пособие для вузов/ И.Березин и др. – М.: Высш. шк. -1987. – 159 с.
3.Вертьянов С. Ю. Генетическая инженерия и биотехнология – М..: Мир, 2002. – 589 с
4.Волова Т.Г. Биотехнология. – Новосибирск: СО РАН, 1999. – 250 с.
5.Глик Б., Пастернак Д. Молекулярная биотехнология. Принципы и применение. Учебное издание; пер с англ. – М.: Мир, 2002. – 589 с.
6. Молекулярные и клеточные аспекты биотехнологии/Под редакцией С.Г. Инге-Вечтомова. – Л.: Наука, 1986. – 256 с.
7.Картель Н.А. Биоинженерия: методы и возможности. – Мн.: Ураджай, 1989. – 143 с.
8.Маниатис Т., Э. Фрич, Дж. Сэмбрук. Молекулярное клонирование. М.:
Мир,1984.- 300 с.
9.Биотехнология: учеб. пособие для студ. высш.учебн.заведений /Ю.О. Сазыкин, С.Н. Орехов, И.И. Чакалева; под ред. А.В.Катлинского. - 2-ое изд.стер. -М.: Академия, 2007 г. – 256 с.
Қосымша:
1.Биотехнология, биобезопасность, биоэтика / Под ред. А.П. Ермишина. –
Мн.: Тэхналогя, 2005. – 430 с.
2.Биотехнология без тайн / Ш.Уолкер. – М.:Эксмо, 2008. – 336 с.
3.Экологический кодекс Республики Казахстан - Алматы: ЮРИСТ, 2007 -
172 с.
1.8Білімді бақылау жəне бағалау
Қ.И.Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың барлық курсы пен барлық пəндеріне арналған оқу процесінде студенттердің білімін тексеруде рейтингтік бақылау қолданылады.
Əрбір пəнге келесі бақылау түрлері белгіленеді: ағымдық бақылау, аралық бақылау, қорытынды бақылау (3-кесте).
Ағымдағы бақылау түрінесеминар, тəжірибелік жұмыстар, үй тапсырмаларын қорғау жəне презентациялау, семестрлік тапсырмалар, бақылау жұмысы жатады. Берілген пəн бойынша қорытынды бақылауға емтихан да жатады.
Рейтинг ұпайларын бақылау түрлеріне бөлу3-кестесіне сəйкес жүзеге асырылады.
3-кесте Бақылау түрлері бойынша рейтингтік балдың бөлінуі
5
Нұсқа нөмірі |
Қорытынды бақылау түрі |
Бақылау түрлері |
Пайыздар |
|
|
|
|
1. |
Емтихан |
Қорытынды бақылау |
100 |
|
|
|
|
|
|
Аралық бақылау |
100 |
|
|
Ағымдық бақылау |
100 |
|
|
|
|
Ағымдық бақылау нəтижелерін тапсыру мерзімі оқу жылына жасалған күнтізбелік кестесімен анықталады. Ағымдық бақылау саны, мамандықтың жұмыс оқу бағдарламасында көрсетілген пəндердің мазмұны жəне көлемімен анықталады. Ағымдық бақылау нəтижелерін тапсыру мерзімі пəн бойынша оқу процесінің күнтізбелік кестесі арқылы анықталады (4-кесте).
4-кесте |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бақылаудың |
|
барлық |
түрлерін |
өткізу |
|
бойынша |
күнтізбелік |
кестес |
||||||||||||
“Биоинженерия негіздері” пəні бойынша |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Апта |
|
1 |
|
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
|
|
Апталық |
|
1 |
|
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
1 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
|
бақылау |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
саны |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бақылау |
|
Т |
|
Б1 |
Б2 |
ӨЖ |
Б3 |
Кл |
Р |
АБ1 |
Т |
Б4 |
|
Б5 |
ӨЖ |
Кл |
Б6 |
АБ2 |
|
|
түрлері |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бақылау түрлері: Т - тəжірибелік, Б - бақылау, ӨЖ - өздік жұмыс, Кл - коллоквиум, АБ - |
|
|
||||||||||||||||||
ағымдық бақылау, Р - реферат. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
Ағымдық бақылау саны пəннің оқу-əдістемелік кешенінде көрсетілген пəннің мазмұнымен жəне оның көлемімен анықталады.
Пəн бойынша қорытынды бағалау 5-кестесінде келтірілген меже бойынша анықталады.
5-кесте Студенттердің білімін бағалау
Баға |
Əріпті |
Рейтингтік балл |
Балмен |
|
эквивалент |
(пайызбен 100%) |
|
Өте жақсы |
А |
95–100 |
4 |
|
А– |
90–94 |
3,67 |
Жақсы |
В+ |
85–89 |
3,33 |
|
В |
80–84 |
3,0 |
|
В– |
75–79 |
2,67 |
Қанағаттанарлық |
С+ |
70–74 |
2,33 |
|
С |
65-69 |
2,0 |
|
С– |
60–64 |
1,67 |
|
D+ |
55–59 |
1,33 |
|
D |
50–54 |
1,0 |
Қанағаттанарлықсыз |
F |
0–49 |
0 |
6
Модульдар мен аралық аттестация бойынша бақылау жүргізуге арналған сұрақтар тізімі
1- модуль бойынша бақылауды өткізуге арналған сұрақтар:
1. Биотехнология дамуының заманауи кезеңдерін сипаттау.
2. Биотехнологиялық зерттеулер үшін биотехнологиялық нысандарды қалай сұрыптайды?
3.Биотехнологиялық процестердің негізгі кезеңдерін сипаттау.
4.Өндіріс үшін биотехнологиялық нысан қандай талаптарға ие болады?
5.Биоинженерия қандай мəліметтерді шешеді?
6. |
Биоинженер |
жұмыс барысында |
қолданылатын |
|
замануаи |
|
биотехнологиялық нысандарды сипаттаңыз. |
|
|
|
|||
7. |
Биотехнологиялық процестерде қолданылатын биолигиялық агенттерді |
|||||
сипаттау. |
|
|
|
|
|
|
8. |
Кез |
келген |
биотехнологиялық |
процестердің |
негізгі |
кезеңдерін, |
биоагенттердің қолдануымен процестің ерекшелігін сипаттау. |
|
|
||||
9.Культивирлеудің хемостатты жəне турбидостатты тəсілдерін сипаттау, неге олар негізделген, үздікті культивирлеудің басымдылығы.
10.Инженерлік іске асыру жағынан ферментация процесі неге негізделген?
11. |
Биотехнологиялық |
процесте |
алынатын |
өнімдердің |
н |
ассортиментін сипаттаңыз. |
|
|
|
|
|
12. |
Биотехнологиялық процестердің таза химиялықтан айырмашылығы бар |
|
|||
ма? |
|
|
|
|
|
13.Биотехнологиялық процестер үшін аппаратураны құрастыруда қандай факторлар есепке алынады?
14.Аэробты ферментация кезінде аппараттар қандай түрлерге бөлінеді,
олардың |
конструкциясы |
немен |
анықталады, олар |
қандай |
процесте |
||
қолданылады, соның ішіндегі аэробты беттік ферментацияда? |
|
||||||
15. |
Аэробты түптік |
ферментация |
үшін ферментациялық аппараттардың |
||||
классификациясы неге негізделген? |
|
|
|
||||
16. |
Жасушалар |
егіндісімен (культурасымен) |
жұмыс |
істеуде |
|||
биореакторларды өңдеу барысында биоинженер қандай талаптарды орындау керек?
17. Рекомбинантты культуралармен жұмыс істеуде биореакторларды өңдеу
барысында биоинженер қандай талаптарды орындау керек? |
|
|||
2- модуль бойынша бақылауды өткізуге арналған сұрақтар: |
|
|||
Тірі |
организмдердің |
модификация |
əдістерін |
сипаттаңыз, олардың |
жетістіктері мен жетіспеушіліктері.
1.Жаңа түрі бар жасушаларды құрастыру əдісін– жасушалық инженерия жəне оны іске асыру процесін, олардың жетістіктері мен жетіспеушіліктері сипаттаңыз.
2.Жасушалық инженерия процесін сипаттаңыз.
3.Гендік инженерияға түсініктеме беріңіз.
7
4.in vitro жағдайында генетикалық құрастыру техникасының жүйелілігін жəне процедураларын атап шығыңыз.
5.Генетикалық құрастыру техникасының əрбір процедурасын сипаттаңыз.
6.Гендкі инженерияның негізін құрайтын механизмдерді сипаттаңыз.
7.Гендкі инженерияның əдістерін сипаттаңыз.
8.Инженерлік энзимологияның негізгі талаптарын атап шығыңыз.
9.Инженерлік энзимологияға жататын əдістердің жүйесін атаңыз.
10.«Өндірістік катализатор», ферменттердің иммобилизациясы түсінігі нені білдіреді, ферменттердің иммобилизациясы барысында қандай заттарды пайдаланады?
11.Ферменттердің иммобилизациясының жолдарын атап шығыңыз.
12. Ферменттердің иммобилизациясында қолданылатын қосындыларды атап шығыңыз.
13.Ферменттердің иммобилизациясының əдістерін сипаттаңыз, олардың жетістіктері мен жетіспеушіліктері, қолдану жағдайы.
14.Тұтас жасушалардың иммобилизациясын сипаттаңыз, олардың жетістіктері мен жетіспеушіліктері, қолдану жағдайы.
15. Генетикалы модифицирленген өнімнің жəне генет модифицирленген организмнің қауіптілігі неде?
Аралық аттестацияға дайындалуға арналған сұрақтар:
1.Биоинженерия нені зерттейді?
2.Биоинженерия ғылымының болашағы қандай?
3.Қазіргі кезде Қазақстанда қандай биотехнологиялық өндіріс салалары дамыған жəне болашақта қандай өндірістің даму мүмкіндіктері зор?
4. Микроорганизмдердің |
өндірістік |
мақсаттақолд нудың |
артықшылықтары қандай? |
|
|
5.Жасушалық инженерия ғылымының зерттеу аясы не?
6.Сома жасушаларын гибридизациялау процестері қандай кезеңдерден тұрады?
7. Эмрионалдық діңгек жасушаларының негізгі ерекшелері м артықшылықтары қандай?
8.Ересек діңгек жасушалары қандай ағзадан алынады, олардығ басты ерекшеліктері жəне қандай мақсатта қолдануға болады?
9.Иммобильденген ферменттер дайындау қалай жүзеге асырылады?
10.Моноклональді антидене дегеніміз не жəне ол қалай дайындалады?
11. Көздеген мақсатқа байланысты гендік инженерияның қанда деңгейлерін ажыратуға болады?
12.Гендік инженерия нені жəне қандай деңгейде зерттейді?
13.Рекомбинантты ДНҚ құрамына енетін жекеленген гендерді қандай жолдармен дайындауға болады?
14.Гендік инженерияның əдістерін қолдану үшін қажетті басты материал
не?
15.ДНҚ молекуласы неден құралады?
8
16.Гендік инженерия жұмыстарының барысы қандай кезеңдерден тұрады?
17.Рестриктаза ферменттерінің атқаратын қызметі қандай?
18.Рекомбинантты ДНҚ-ын клондау процесі қалай жүреді?
19.Вектор ретінде қандай заттар пайдаланыла алады?
20.Гендік инженерия жұмыстарының биологиялық тұрғыда қауіпті болуы мүмкін бе? Қандай жағдайда қауіп тудыруы мүмкін деп ойлайсыз?
1.9 Курс саясаты мен тəртібі. Курс бойынша 4 бақылау жұмысы жоспарланған. Аралық бақылау мен коллоквиумның қорытындысы бойынша алынған пайыздар есепке алынады.
2 Негізгі таратылатын материалдар мазмұны
2.1 Курстың тақырыптық жоспары
Академиялық сағат саны Тақырып атауы Дəрістер Тəжірибелік/ СОӨЖ СӨЖ
семинарлық
1. |
Биоинженерия негіздері пəніне |
2 |
|
3 |
3 |
||
кіріспе |
|
|
|
|
|
||
2. |
Биотехнологиялық процестердің |
2 |
|
3 |
3 |
||
негізі |
|
|
|
|
|
||
3. |
Биотехнологияның биоагенттері |
2 |
|
3 |
3 |
||
- биоинженерияның нысандары |
|
|
|
|
|||
4.Биотехнологиялық |
процестерді |
2 |
|
3 |
3 |
||
аппараттық безендіру |
|
|
|
|
|
||
5. |
Биоинженерияның əдістері |
2 |
2 |
3 |
3 |
||
6. |
Жасушалық инженерия |
2 |
1 |
3 |
3 |
||
7. |
|
Жасушалық |
инженерияның |
2 |
1 |
3 |
3 |
əдістері |
|
|
|
|
|
||
8. Генетикалық инженерия |
2 |
2 |
3 |
3 |
|||
9. |
ДНҚ-мен жұмыс жасауда гендік |
2 |
2 |
3 |
3 |
||
инженерлік əдістердің негізі(1- |
|
|
|
|
|||
бөлім) |
|
|
|
|
|
||
10. |
Генді алу жолдары (2-бөлім) |
2 |
2 |
3 |
3 |
||
11. |
Генді алу жолдары (3-бөлім) |
2 |
2 |
3 |
3 |
||
12. |
Инженерлік энзимология |
2 |
1 |
3 |
3 |
||
13. |
Инженерлік энзимологияның |
2 |
1 |
3 |
3 |
||
əдістері |
|
|
|
|
|
||
14. |
Иммобилизациялау əдістері |
2 |
1 |
3 |
3 |
||
15. |
Биоқауіпсіздік проблемалары |
2 |
|
3 |
3 |
||
|
|
Барлығы (сағат) |
30 |
15 |
45 |
45 |
|
9
2.2 Дəрістік сабақ конспектілері |
|
|
|
|
1-дəрістің тақырыбы: «Биоинженерия негіздері» пəніне кіріспе. |
|
|||
Биоинженерия |
деген ?неБиоинженерия |
(англ. |
Bioengineering) |
— |
физикалы-химиялық |
биология, биофизика, |
гендік |
инженерия |
жəне |
компьютерлік технология торабында пайда болған ғылымның ең бір заманауи бағыты. Осы салалардың тез дамуы соңғы жылдары ғалымдарға табиғи бионысандарды қарапайым зерттеуден олардың өзгеруін жəне жетілдіруін, табиғатта болмаған ерекше жаңа бионысандарды жасауға, олардың пайдалы қасиеттерін жақсартуға мүмкіншілік тууда. Биоинженерияның əрекет өрісі физиологиялық функциясы төмендеген немесе жойылған мүшелерді теңелту үшін қолдан жасалған мушелерді(биомедициналық инженерия) жасаудан генетикалық модифицирленген организмдерді, мысалы ауылшаруашылық
өсімдіктер |
мен |
жануарларды(генетикалық |
инженерия) өңдеуге |
дейін |
|
жайылады. |
Биоинженерия |
талаптарының |
ішінде— жаңадан |
берілген |
|
функцияларды орындайтын қолдан жасалған ақуыздар; пайдалы қасиеттері бар жаңа жасушалық құрылымдар, жəне де адамның мұқтаждығына құрастырылған тұтас тірі организмдер.
Биотехнологияның негізіне биоинженерия жатады. Яғни, |
биоинженерия |
|||
биотехнологияның |
қолданбалы |
бөлігі. Басқаша |
айтқанда, |
биоинженерия |
дегеніміз, биологиялық объектілер мен биологиялық процестердің негізінде түбегейлі жаңа технологиялар құру, сол арқылы адамға қажетті өнімдерді алу.
Осы айтылған қандай объектілер, процестер, өнімдер? Биологиялық объектілерге сан алуан организмдер, олардың əр түрлі мүшелері мен ұлпалары, əсіресе жасушалары жəне протопласттары, солардың құрамындағы органоидтар, хромосомалар, тіпті жекеленген гендер де жатады. Ал, биологиялық процестерге келер болсақ, олардың тіршілігі үшін ең маңыздылары- өніп-өсу, даму, көбею, зат пен энергия алмасу, информация қабылдау, сақтау, пайдалану жəне стрестік, қолайсыз факторларға бейімделу болып табылады. Биотехнологиялық жолмен алынатын өнімдерге көптеген дəрі-дəрмектер, белоктар мен ферменттік препаратар, құлпырған табиғи бояулар, хош иісті заттар, витаминдер жəне тағы баска да биологиялық активті қосындылар кіреді.
Биоинженерия əдістерінің көмегімен селекция процесін жүргізуде ежелден
қолданылып |
келе |
жатқан тəсілдерді(будандастыру, |
мутагенез, |
сұрыптау т.б.) |
|
едəуір жеңілдетуге, |
тездетуге болады. Бұл бір дейік. Екіншіден, керемет зор |
||||
нəтижелерге |
қол |
жеткізетін |
мүмкіндіктер |
тууына |
жол . ашылдыБұлар |
биоинженерия (жасушалық инженерия, гендік инженерия) принциптері негізінде бұрынды-соңды дүниеде болмаған, түп-тұқияннан қалыптаскан қасиеттерді тіпті қиялға симастай етіп өзгертіп, жаңа организмдерді конструкциялау, «жасап шығару». Осындай биотехнологиялық жолдармен өсімдіктердің сапалы сорттары, малдың асыл тұқымдары, микроорганизмдердің аса өнімді штамдары алынады.
Сонымен, биоинженерия – биологиялық процестердің өту заңдылықтарын терең зерттеп, ұғу арқасында биологиялық объектілердің қызметін пайдалану
негізінде іске асырылатын қазіргі заманның өте тиімді де биік деңгейдегі
10