Добавил:
Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:

292326

.pdf
Скачиваний:
1
Добавлен:
15.11.2022
Размер:
366.1 Кб
Скачать

Ч=ваш патшал=х гуманитари =сл=л=х\сен институч\

+сл=л=х доклач\сем 8-м\ш к=лар=м

Н.Г. Ильина

Ч+ВАШ ЛИРИКИ (1960–1990 ¸улсем):

с=вва тишкерес ыйту тата стиль шырав\сем

Ч=ваш патшал=х гуманитари =сл=л=х\сен институч\н 2012 ¸улхи \¸-х\ле п\т\млетекен

=сл=л=х сессий\н доклач\

Шупашкар – 2012

ÓÄÊ 821.512.111.0 ÁÁÊ 83.3(2Ðîñ=×óâ)

È 46

ИльинаН.Г.

Ч=ваш лирики (1960–1990 ¸улсем): с=вва тишкерес ыйту тата стиль шырав\сем. – Шупашкар, 2012. 40 с. – (+сл=л=х доклач\сем / Ч=ваш патшал=х гуманитари =сл=л=х\сен институч\; 8-ì\ø ê=ëàð=ì).

Ку \¸ре с=вва тишкерес ыйт=ва хускатн=, ч=ваш критик\сен статйисене хак пан=. 1960–1990 ¸¸. ч=ваш лирикинчи унччен ¸ител\кл\ е пачах т\пчемен авторсен выр=нне пал=ртма т=р=шн=, в\сен никампа п=трашмасл=хне, ¸ав в=х=трах п\рлештерекен ен\сене, наци х=й ев\рл\хне й\рлесе тухн=. Лирика герой\сен трагедий\н с=лтав\сене ¸\н\лле =нлантарн=.

©Чувашский государственный институт гуманитарных наук, 2012

ÊÚÐÒ/Ì

Лирика хайлав\ в=л – ¸ынн=н шалти п=ш=рхан=в\н, чун- ч\м пурн=¸\н ъкерч\к\. Вулакан с=в=па паллашсатеп\р ¸ынн=н к=м=лне, шалти в=ртт=н хускан=в\сене лай=храх туйма-=нлан- ма, =на шеллеме в\ренет, х=й\н ут=м\сене к=м=л-сипет ви¸и- семпе танлаштарса т\р\с хак пама пултарать. ¨ав=нпа та паянхи кун – ¸\р ч=м=р\, курайманл=хпа тулса ¸итн\скер, к\¸-в\¸ сирп\нсе каяс пек ч\тренсе т=н= в=х=тра – лирика патне тав- р=нни,вулакана с=в= т\нчинв=ртт=нл=х\сене у¸са пама т=р=шни óéð=ìàõ ï\ëòåð\øë\.

Юлашки ¸улсенче ХХ \м. икк\м\ш ¸урринчи ч=ваш поэзине тишкерсе ¸ырн= самай сул=мл= \¸сем пулч\¸1 . Апла пулин те ч=ваш лирикин п\т\м\шле ъкерч\к\ кал=плансах ¸итн\ теме ¸ук-ха. Уйр=мах юлашки алл=¸улл=ха илес пулсасс=н, ¸ител\кл\ (е пачах) т\пчемен ятсем пур: П. Эйзин, Л. Мартьянова, А. Аттил, П. Яккусен, М. Сунтал, Г. Федоров, Н. Сельверстрова, М. Карягина т.ыт.те.

Филологи =сл=л=х\сен рет\нче стиль шырав\семпе сул=мсене тупса пал=ртасси, в\сене т\пчесси пыс=к ыйтусен- чен п\ри пулса т=рать. ¨ак= в=л поэзин художеств=лла т\рл\ енл\хне у¸са пама, т=ванлитература аталан=в\н п\т\м\шле ъкер- ч\кне кал=плама пит\ кирл\. Эппин, тин к=на ас=нн= с=в=¸сен выр=нне, т\п турт=мсемпе сул=мсене пал=ртмас=р хам=р поэзин т\р\сте туллис=н-с=пач\ пур тесе калама пултарайм=п=р. ¨ав=нпа та ку к\некере ¸ак поэтсен никампа п=трашмасл=хне, ¸ав в=х=трах в\сене п\рлештерекен ен\сене, наци х=й ев\рл\х- не й\рлесе тухма ò\ëëåâ лартн=.

С=в= текстне вуласа унти шух=ш-туй=мсене =нланасси, п\р енчен, питех те ансат пек. Анчах та ку¸а кур=нсах кайман в=ртт=нл=хсем кунта сахал мар. Лирика хайлав\сенчи с=нарсем нумай енл\ пулни, кашни с=мах=н пал=рмалла йыв=р=ш\ пурри, ¸ыру ч\лхи пит\ туй=мл= (шух=шл= та) пулни ¸ак литература т\сне методика т\л\ш\нчен т\пчессине пит\ йыв=рлатать.

¨ав=нпа та \¸е ¸ырн= чух сумл= литературоведсен – М.М. Бахтин, Л.Я. Гинзбург, В.М. Жирмунский, А.Б. Есин, В.В. Кожинов, В.Г. Родионов, Л.И. Тимофеев, В.В. Федоров, В.Е. Хализев, Б.М. Эйхенбаум т.ыт. – \¸\сем ¸ине таянт=м=р.

3

I.ПОЭЗИЕ Т/ПЧЕС ЫЙТУ

1.1. С=в= тишкер\в\н меслеч\сем

«Поэзие т\пчес ыйт=ва пир\н =сл=л=хра ку таранччен ¸ител\кс\р тишкерн\ тесен те й=н=шах пулм\. Т\р\ссипе каласан, хальл\хе пир\н с=вва(поэзие) тишкермелли еплерех мелсем пурри ¸инчен с=мах хускатса кала¸ни те кур=нмар\-ха. Эпир поэзие чухх=м=н, кам м\нле п\лет, ¸ав=н пек тишкеретп\р. Паллах, ¸ав=н пек калани пурин те п\р ев\р т\пчемелле тенине п\лтермест. С=мах кунта т\пчеври туй=м-сис\ме, интуицие наука т\пчев мел\пе ¸ура¸тарасси е т\р\слесси ¸инчен пырать»2 . Литература п\л\в\нче с=в=¸ т\нчине тишкермелли, ¸ав т\нчене к\рсе шух=штупс=мне у¸малли меслетсем сахалмар. ¨ав=нчухл\ т\рл\ меслетл\хре кам=н концепцине т\пчев ник\сне хумаллаши, х=ш ¸ул\ с=в=¸ пултарул=хне туллинрех, т\р\срех хаклама май пар\? Эппин, х=ш-п\р меслетсен т\шшине =нкарса илни кирлех-т\р.

Форма меслетне («формальный метод») энциклопеди словар\нче ¸акнашкал =нлантарн=: «Теоретическая концепция, утверждающая взгляд на художественную форму как категорию, определяющую специфику литературы и способную к саморазвитию»3 . ¨ак шкул=н меслетне т\пе хуракансем (В.В. Виноградов, В.М. Жирмунский, Ю.Н. Тынянов, Б.М. Эйхенбаум, Б.В. Томашевский т.ыт.те) унччен т\пчемен ыйтусене хускатса сахал мар тар=н \¸сем ¸ырн=. В\сен \¸\сем литература п\л\в\н аталан=в\нче п\лтер\шл\ тапх=р пулса т=ра¸¸\. Анчах, пурне те палл=, ¸ак меслете т\пе хуракансем содержанипе форма дуализмне ¸\нтерсех п\тереймен. В\сен концепций\, т\прен илсен, формалистлах юлн=. С=махран, Б.В. Томашевский с=в=лла хайлавра содержани пур, анчах в=л илемл\х тулаш\нче т=ракан пайр=м тесе шутлан=4 . В.В. Кожинов шух=- ш\пе, ч=н-ч=н поэзи содержаний\ форм=ран маларах ниепле те ¸уралма пултараймасть, в=л унпа п\р хар=с ¸уралать, унпа п\рле ¸е¸ пулма пултарать5.

4

Мускав лингвистика кружок\н член\сен \¸\сем теп\р =сл=л=х шкул\н – структура шкул\н– ник\с\ пулса т=н=. 1950¸¸. в\¸\нче совет т\пчев¸исенчен х=ш\-п\ри литература п\л\в\нчи ¸ак сул=ма хап=лласах йыш=нн=, в\семш\н в=л п\ртен-п\р ту- х=¸л= меслет пек туй=нн=. Структуралистсем с=в= ч\лхин т\рл\ «шай\сене» (фонологи, грамматика т.ыт.те) тишкерн\ – «содержани», «форма» текен =нлавсене х\ссе к=ларса «шайсем» пирки анчах кала¸асш=н пулн=. Ку ен\пе уйр=мах Ю.М. Лотман пал=рн=. ¨ак т\пчев¸\ концепций\пе кил\шълл\н, текста «шай» урл= ¸е¸ тишкерме пулать иккен6.

Ку меслете Б.П. Гончаров т\р\сех критиклен\ пек туй=- нать. «Ч=ннипех хайлавра п\т\мпех программ=лан=-ши, – тет в=л, – сас=сем х=й хальл\н ¸е¸ пулайма¸¸\. В\сем п\рлешсе с=мах т=ва¸¸\, с=махсенчен =сласа тун= пуплев й\ркеленет, содержани пулать. Ч\лхе =сл=л=х\нче хыт=-¸ем¸е е у¸=-хуп= сас=- сене хире-хир\¸ т=ратса танлаштарни, т\пчени ¸ып=¸улл= та выр=нл=. Анчах ку принцип литература п\л\в\нче епле \¸летши», – тесе ¸ырать7.

«С=в=лла хайлав=н п\рп\т\м\шле илемл\х тыт=м\ арканман чухне ¸е¸ =сл=л=х т\пчев\ пирки кала¸малла», – тесе ¸ир\плетет Н.К. Гей. Ун=н шух=ш\пе, илемл\ содержанин ты- т=мне к=на т\пчени ¸ител\кс\р, м\нш\н тесен хайлав содержаний\, ун=н илемл\х системи с=махран ¸ълерех. +сл=л=х т\пчев\н т\рл\ меслеч\семпе мел\сене п=хса тухн= чухне ¸акна яланах шута илмелле. Ънер произведений\ п\рхальл\, пайланман-вак- ланман чухне ¸е¸ пур=нать8.

Структуралистсем с\некен «шай» меслетне эпир те хап=лласах каймастп=р. С=в=лла хайлава истори, социалл= экономика, философи ыйт=в\сене у¸са пан= чухне пул=шу материал\ пек ус= курмалла, й=ла-й\рке пирки кала¸н= чухне п\лъл\хсен ¸=лку¸\ выр=нне йыш=нмалла тени т\р\сех пулн=н туй=нмасть9.

В.В. Федоров т\пчев¸\ пачах хир\¸ле шух=ш калать (унпа туллин кил\шетп\р). «Поэзи т\нчи, – тет в=л, – ч=н пурн=¸- рипе тър килмест. Унтан та ытла, поэзи т\нчин х=й\н сакку- н\сем. … П\р-п\р текст х=й\н илемл\х задачине пурн=¸лат=р тесесс\н, ун=н к=м=л-сипет, философи, юридици тата ытти функций\сем пулмасан та пултара¸¸\»10.

Литература п\л\в\нче микросемантика тишкер\в\н т\рл\ т\с\сем пур: лингвистика поэтики («лингвистическая поэти-

5

ка»), анаграмма меслеч\ («анаграммирование»), стилостатистика, сас= символизм\ («звуковой символизм») т.ыт.те. С=в=¸ пултарул=хне т\пчен\ чухне м\нле пул=шма пултара¸¸\-ши в\сем? С=махран, сас= символизмне илер. Ку меслетпе с=вва т\пчен\ чухне пуплеври кашни пайр=ма харкам п\лтер\ш пама т=р=ша¸¸\. Анаграмма меслеч\ сас= символизмне ¸ыв=х: с=в=лла хайлавран уйр=м грамматика категорий\сене «к=ларса илсе» ¸ав категорисене каллех уйр=м п=ха¸¸\ – п\р с=маха с=вв=н п\т\м\шле сас= й\рки п=х=нса т=рать-м\н. ¨ав=н пекех фонологи поэзий\ («поэзия фонологии»), ви¸е поэзий\ («поэзия размера») ятл= с=в= тишкер\в\н меслеч\сем те пур. Анчах кунта микросемантика тишкер\в\н пур т\с\ пирки те каласа, =нлантарса т=ни кирлех мар пул\. В\сен пурин те п\р ¸итменл\х пал=рать: с=в=лла хайлав=н п\рл\хне ку¸ран ¸ухата¸¸\.

М.Г. Гаспаров «Семантический ореол метра: к семантике русского трехстопного ямба» ятл= статйинче метр=н семантикипе с=мах т\шшине тупни хушшинче п\рпекл\х курать11. ¨ак т\пчев¸ех теп\р статьяра текста тишкерме каллех «шай» меслетне с\нет. Анчах ку «шайсем» Ю.М. Лотман=н «иерархи шай- \сенчен» уйр=ларах т=ра¸¸\. Илемл\ хайлава й=лана к\н\ пек уй=рса п=хакан ч\лхе шай\сем («традиционно выделяемые языковые уровни») витерсе т=ра¸¸\-м\н. Ю.М. Лотман=н «шай\- сем» п\ри теприне ¸ир\п п=х=нса т=ратч\¸ пулсасс=н, М.Г. Гаспаров=н «шай\сем» черетлене¸¸\, ылмаш=на¸¸\, п\р т\в\ т=ва¸¸\ –текст=н шух=шп\рл\хне й\ркеле¸¸\ им\ш12 . М.Г. Гаспаров А. Пушкин=н «Снова тучи надо мною…» с=ввинчен япала яч\сене, палл= яч\сене, \¸-х\лсене ¸ырса илет, самай к=с=кл= п\т\млетъсем т=вать. Анчах ку меслет поэтсен т\нчине туллин, пур енл\н у¸ма пул=шаймасть: ытла та канс\р, п=трашулл=. Тата А. Пушкин=н с=ввине мар, А. Фет=н «Шепот, робкое дыханье…» хайлавне (кунта п\р \¸-х\л те ¸ук) тишкеръ тума с\нсен м\н калама пултар\чч\ т\пчев¸\.

С=в= ¸емми (ритм) поэзи п\рп\т\м\шл\х\нче ¸е¸ х=й п\лтер\шне тупни пуринш\н те палл=. ¨ав=нпа та кунашкал танлаштару выр=нс=ртарах. «С=в= ¸емми, – тесе ¸ырать Л.И. Тимофеев, – лексик=па, ун=н интонаци тата синтаксис тыт=м\пе, к=м=л-туй=мпа тата семантик=па ¸ав тери тач= ¸ых=нн=. ¨ак кур=мл= п\рл\хре ¸е¸ с=в= ритм\ поэт суйласа илн\ п\т\м\шле пуплев юх=м\пе кил\шълл\ индивидуалл= характер йыш=нать»13 .

6

Т.Г. Мальчукова танлаштарупа типологи меслетне к=м=ллать14. Ч=ннипех, с=в=лла хайлав=н тулаш ¸ых=н=в\сене шалти тыт=мпа п\рлештерсе т\пчен\ чухне ку меслет кирл\, в=л «хушма в=ч=ра» пулать те. Анчах лириксен т\нчине у¸н= ¸\рте автор=н биографий\нчи лару-т=ру, саманташсен хаклав\ т.ыт.те шутс=р п\лтер\шлех мар.

Иртн\ \м\р\н 80-м\ш ¸¸. литературоведсене «системный подход» текен тишкеръ меслеч\ к=с=клантарма пу¸лать. Ку т\л\шрен Б.П. Гончаров «Поэтика Маяковского» к\неки кур=мл=. В=л ¸ак меслет ник\с\нче илемл\ пул=мсен п\рл\хне =сласа илнине курать. «Шайсене» систем=семпе ылмаштарни терминологи в=ййи мар», – тет Б.П. Гончаров15. Анчах Д.П.Ильин =на т\р\сех тиркет.

Структурализм шай\сене система меслеч\н иерархий\- семпе («система» тата «система ай\», «макросистема» тата «микросистема») хир\¸летсе т=ратнине йыш=нмасть Д.П. Ильин. Структура элеменч\сене микрос=нарпа микрос=нарсен комплексне хире-хир\¸летни пирки те тавлашмал=х пур, ун шух=- ш\пе. П\р с=махпа каласасс=н: ¸ак т\пчев¸\ «илемл\хпе эстетика ч=нл=хне» (поэзи т\нчине) с=нарл=хпа литература системи пек ¸е¸ к=тартнипе п\рре те кил\шмест. «Попытки применения системы без структуры есть либо бессистемность по сути, либо структурализм с «черного хода»16.

Д.П. Ильин м\н с\нет-ха? Т\пчев¸е илемл\ с=мах =ста¸и (поэт) х=й\н туй=м\сене вулакан патне м\нле ¸итернин процес\ ытларах к=с=клантарать17. Ильин \¸\ х=йне май интересл\, уйр=м с=вва е с=в=¸ пултарул=хне тишкерн\ чухне выр=нл= та. ¨апах эпир ч=ваш лирикин теми¸е вун=¸улл=хне п=хса тухн= чух ку меслетпе ус= курм=п=р.

ХХ \м. 90-м\ш ¸¸.компьютер технологий\ аталанса кайн= май=н с=в= ¸ырма пултаракан кибернетика машинисем шутласа к=ларма пулать текенсем йышланса кайр\¸18 .

В.В. Кожинов литературовед шух=ш\пе (эпир унпа ки- л\шетп\р), ¸акнашкал \нентернисем этем\н чун сукк=рл=х\пе ¸ых=нн=. «¨апла шутлакансем, – тесе ¸ырать в=л, – с=в= ¸ырас пултарул=х=н ч=н п\лтер\шне =нланма¸¸\ (е =нланмана пере¸¸\).… Паянах п\р икк\ленмес\рех калама пулать – чи чапл= машина та них=¸ан та ч=н-ч=н с=в= ¸ырайм\. М\нш\н тесесс\н поэзире ¸ын илем\ пытар=нн=, унта этем чун\ тата уйр=м ¸ын ш=пи пур»19.

7

В.В. Кожинов \¸\ пуринчен те \нентерълл\рех, мелл\рех пек пир\нш\н, м\нш\н тесен п\р-п\р с=в=¸ пултарул=хне тар=н та нумай енл\н у¸ма, объективл= п\т\млетъсем тума ку чухне майсем ытларах. ¨ак т\пчев¸\ теорире каланине кур=мл= т\сл\хсемпе ¸ир\плетет. С=махран, «Стихи и поэзия» к\некере с=вв=н содержанипе форми уйр=лми ¸ых=нура пулни пирки п\рре мар калать. «Мельчайшее изменение формы означает изменение содержания,смысла. И наоборот:каждый нюанс смысла неизбежно осуществлен, реализован в форме. … Работа над содержанием есть в то же время работа над формой, и наоборот. Поэт не творит и не может творить форму и содержание «по отдельности». Он создает произведение, в котором содержание и форма – это две стороны одного единого целого»20.

Литература п\л\в\нче кунашкал кур=м В.В. Кожинов- ччен пулман мар. Ик¸\р ¸ул каяллах Н. Карамзин ¸акна ¸ыв=х шух=шкалан=21. М.М.Бахтинтасодержанипе формап\р-п\ринпе ¸ых=нни, анчах эстетика тишкер\в\ тун= чух в\сене уй=рса п=хмалли пирки ¸ырн=22 .

Юлашки \м\р ¸ур= хушшинче кашни с=в= т\пчев¸иш\н тишкеръ тун= чухне содержанипе форм=науй=рса п=хассималти выр=нта т=рать. «содержани» тата «форма» – эпир шутласа к=ларн= абстракцисем ¸е¸. «Тишкер\в\н малтанхи тапх=р\нче содержанипе форм=на уй=рса п=хни выр=нл= та, кирл\ те, ан- чах юлашкинчен синтез тумалла»23.

В.Г. Родионов та ¸ак шух=шах калать: «Юлашкинчен, мел суйласа илн\ тата хайлав=н тыт=мне тишкерн\ хы¸¸=н, синтез тумалла. ¨ак= вара хайлава каллех п\т\м\шле, анчах та уйр=м детальсене п\лсе пуянлатн= хы¸¸=н курма май парать»24. ¨ак концепцин тымар\сем Гегель «Эстетики» таранах т=с=ла¸¸\: =счах тишкеръ пу¸лам=ш\нче содержанипе форм=на уйр=мшар п=хма, кайран синтез тума с\нн\25.

¨аплавара т\пчевмеслеч\сем=сл=л=хра нумай.Пир\нш\н чи тух=¸ли – Л.И. Тимофеев, М.М. Бахтин, В.В. Кожинов, В.Г. Родионов \¸ меслеч\. Анчах тишкер\ве пу¸=ниччен кашни т\пчев¸\н тата м\не асра тытмалла-ха?

8

1.2. Хальхи ч=ваш с=в=¸исен пултарул=хне =сл=л=хра хак пани

Поэзи т\нчи в=л – т\пчев ирттермелли харкам =нлав. +сл=л=х =нлав\ поэзи т\нчинчен ¸уралса тухмалла. Ур=хла каласан, ¸ав т\нчери саккунсем тишкеръ¸\н пурн=¸ опыч\пе, т\нчекур=м\пе тър килмесен те литература хайлав\нчи саккунсене п=х=нмаллах26. Чи малти выр=нта хак парасси мар, =нланасси пулт=р. ¨ав=н чухне ¸е¸ ¸ырав¸= критике хисепл\, ун=н шух=шне картма пу¸л\27.

Т\пчевре ¸ак= ¸ав тери п\лтер\шл\ самант. Ма тесесс\н пурне те палл=: пир\н ¸\р-шывра сахал мар в=х=т хушши «тънтер социологизм» («вульгарный социологизм») пу¸ пулса т=н=. 1920 ¸¸. в\¸\нче, уйр=мах 1930 ¸¸., ¸ырав¸=сен Октябрьти революци, т=ван парти, коммунизм, хал=х т=шман\сем пирки ¸ырмалла пулн=. Анчах в=л ¸улсенче наци туй=м\ в=йланма пу¸лан=ран т=ван хал=х историй\ патне тавр=накансем, ч=ваш малашл=х\ш\н п=ш=рханакансем, «пулх=р халав\ш\н» тунс=х- лакансем те пулман мар. Т\сл\хрен, Митта Ва¸лей\ ч=ваш «метисланассине», выр=са тухса п\тессине сиссе ч\рине ¸унтарса «С\р\мре» с=в= ¸ырн=. ¨амр=к Хусанкай та «Тутар поэч\сене» ятл= с=в=ра т=ван хал=хсен историй\ пирки шух=шлать.

¨акнашкал шух=ш-туй=мсем, «н=йк=шусем» ¸ут= малаш- л=ха утн= чухне, социализм тун= чухне ч=рмантаракан ¸ъп-¸ап пек кур=нн= в=л в=х=три критиксене: «Революцие, Миттапа Хусанкай=м, пулх=рсем туман в\т. Сотсиалис=ма та пулх=рсем тума¸¸\. Ч=ваш \¸ хал=х\сенчен п=р=нат=р эс\р! … В\ренес пулать, хал=ха урл= п=хмалла мар»28. «Пит хавшак ч\релл\ Хусанкай! К=на выр=сла «¸ентиментталис=м» те¸¸\. «Этем» тесе т=шмана та х\рхенмелле-и пир\н?»29

Ч=ваш литература критики иртн\ \м\р\н 20–30-м\ш ¸¸. нумай¸ив\ч ыйт=ва татсапамат=р=шн=пулсасс=н та, т\п т\ллев\ ун=н ¸ырав¸=сене идеологилле воспитани парасси пулн=. «В=л в=х=тра, – ¸ырать В.Г. Родионов, – пир\н критиксенчен чы- лай=ш\ ¸амр=к пролет¸ырав¸=сен рет\нчи ¸ынсем пулн=. В\сем ун чухне ч=вашсен патриарх\н И.Я. Яковлев=н, ун=н шкул\н- чен в\ренсе тухн= прозаиксемпе поэтсен пархатарл= \¸\сене сивлен\. ¨ак с=лтавсене пула пир\н критик=па литература наукинче чи малтан тънтер социологизм шкул\ пу¸ пулса т=н=. Выр=с критикипе литературоведений\нче ¸ав шкула 1932 ¸.

9

сивлен\, ¸авна май й=н=ш хак панисене търлетме пултарн=. Ч=ваш культуринче ¸ак \¸ (¸\н\лле хак парасси) пурн=¸ланайман»30. С=лтавне ¸ыннисем малтанхисемех юлнинче, в\сем х=йсен шух=ш\сене ул=штарманнинче, в=л¸ынсем пыс=к выр=н йыш=нса т=нинче курать В.Г. Родионов. «1937 ¸улхи репресси в=х=т\нче ш=пах тънтер социологсем пал=ртн= «¸итменл\хсем» ¸ине таянса вуншар ¸ырав¸а с=лтавс=р ай=план=. В=р¸= хы¸¸=н- хи ¸улсенче те тънтер социологизм пу¸ пулса т=н=-ха пир\н. Ун=н тымар\сем паян кунччен те (статьяна 1988 ¸. ¸ырн=. – Í.È.) сыхланса юлн=» (¨ав=нтах).

Ч=ннипех те, п\т\м\шле сас= иртн\ \м\р\н 20–30-м\ш¸¸. пекех тиркевл\ пулмасасс=н та, т\пчев¸\ х=й\н шух=ш-к=м=лне ¸ырав¸=на йыш=нтарма т=р=шни 1990 ¸¸. сис\нет. С=махран: «¨апах та, тунмаст=п, паянхи поэзи к=м=ла ¸ырлахтараймасть. Юлашки теми¸е ¸ул хушшинче к=на пир\н автономилле республик=ра пыс=к заводсем, Союз\пе палл= предприятисем нумай лартр\¸. Шупашкар ГЭС\ \¸е къл\нч\. … Ак= чи малтан м\н ¸инчен ¸ырмалла та поэтсен – ваттисен те, ¸амр=ккисен те»31.

Шел пулин те, \¸ патт=р\семпе «х=ватл=» социализм пирки ¸ыракан с=в=¸сене мухтани палл= т\пчев¸\сен \¸\сенче те кур=нать. Т\сл\хрен, А.В. Васильев (Васан) «Хавхалану хавал\» (1987) к\некере парти, Ленин ¸инчен ¸ыракан с=в=¸сен хайлав\сене п\ррем\ш рете лартать32. Ку к\некери т\пчев пирки, п\т\м\шле каласасс=н, ¸иелтенрех тун= т\пчев теме пулать. Теп\р статьяра та ¸ав ъкерч\кех, с=в= тар=н=шне к\ни кур=н- масть – П. Эйзин с=ввисене «касать те ваклать»:

« Январь ¸ара уран чупать к\рт ¸ий\н. Янрать, ялт=ртатать сив\...Янк=р х\л сиввине ¸апла с=нлать поэт. Шел, ¸ав ъкерч\ксенче эпир чылай чухне автор шух=шне курсах каймастп=р. М\н каласш=н в=л, м\не ырлать? … Ку¸ умне м\н лекнине ъкерсе панипе п\рлех пир\н с=в=¸ шух=шне, ун активл=позицине те кураскилет.+н=¸с=ртанлаштарусем те пула¸¸\ П. Эйзин с=ввисенче: «тъпе ыйткалакан пек ¸\т\к-¸ат=к», «¸антал=к в=р=» т.ыт.те. Хальхи саманара ку¸ умне пулн= ъкерч\к- сене ман=¸а тухн= =нлавсемпе («ыйткалакан») ¸ых=нтарни па- чахта выр=нс=р»33.

Куратп=р, автор кунта с=в=сене ч=н пурн=¸па танлаштарать. Танлаштарать те, тър килъсем тупаймасть те – Эйзин

10

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]