Ялпи ва танланадиган тадқиқотлар:

•Танланадиган тадқиқотлар, ўзи ва ўз фикри тўғрисида ахборот берувчи махсус танлаб олинган респондентлар гуруҳи орасида сўров ўтказиш орқали кишиларнинг хатта- ҳаракатлари ва мақсадлари тўғрисида маълумотларни мунтазам йиғиб бориш усулини намоён этади. У ўз номини тадқиқотларнинг асосий қисмининг (танланлаб олинадиган йиғиндиси) улкан бирлиги йиғиндисидан (бош йиғиндидан) махсус танлаб олиш тартиботидан фойдаланиш орқали олади, у яхлит тадқиқотнинг асосий ўлчамларини аниқ акс эттиради.

©shamshod olimov

Такрорий

тадқиқотлар:

•Такрорий тадқиқотлар – бу ягона дастур ва инструментарий бўйича маълум вақт оралиғида мунтазам ўтказилган ва объектнинг ўзгаришлар динамикасини тавсифловчи натижаларни олиш билан боғлиқ бир неча тадқиқотларнинг йиғиндиси. Улар қиёсий таҳлил восиатларини намоён этади. Такрорий тадқиқотлар - муайян вақт оралиғида бир дастурдан, бир инструментариянидан фойдаланган ҳолда, қиёсий таҳлилларни амалга ошириш учун ўтказиладиган тадқиқот. Такрорий тадқиқот муҳим куриниши панел тадқиқотлари ҳисобланади. Унинг ажралиб турадиган ҳусусияти шундаки, ўрганилган бир категория доирасида ўтказилади.

©shamshod olimov

ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

СОЦИОЛОГИК ТАДҚИҚОТ ТУРЛАРИ

Ялпи тадқиқотлар – аҳолининг барча аъзолариниқамраб оладиган тадқиқот.

Танланадиган тадқиқотлар- маълум меъзонлар бўйича маълум миқдордаги кишиларни танлаш орқали ўтказиладиган тадқиқот

©shamshod olimov

•Когортли тадқиқотлар – узоқ вақт давомида бир хил ёшдаги шахсларни ўрганиш (авлодлар). Мақсад –бир авлод кишиларнинг турмуш тарзи, мақсадлари.

Тадқиқот объектлари ўзгаради, лекин кишилар сақланиб қолади;

•Тренд тадқиқотлар – вақт оралиғи билан бирор- бир асосий йиғиндида ва нисбатан бир хил усулга риоя қилган ҳолда ўтказиладиган тадқиқот. МАқсад- ижтимоий ўзгаришлар тенденцияси (тренди)ни белгилаш. Мисол – аҳолини қайта рўйхатга олиш;

•Панелли (йўлли) тадқиқот – бир хил танловда ягона дастур бўйича ва маълум вақт оралиғида ягона усул бўйича ўтказиладиган тадқиқотлар. Мақсад - воқеалар динамикаси таҳлили. Кишилар ўзгариши мумкин, лекин тадқиқот объектлари ўзгармайди (корхона, цехлар).

©shamshod olimov

•Панель - асосий ва такрор тадқиқотда (масалан 15 йилдан сўнг) сўралган респондентларнинг йиғиндиси. Такрор тадқиқотда 15 ёшга улғайган кишилар бўлади. Номли панель – асосий- ёш, маълумот, касби параметрлар бўйича танланган респондентлар гуруҳи - у асосийни эсга солади, лекин бир хил кишилар эмас (масалдан, 1962 йилдаги ёш ишчилар ва 1976 йилдаги ёш ишчилар).

•Панелли тадқиқот (логитюднинг турли кўрининшларидан бири сифатида кўриб чиқилаётган) – ижтимоий кузатиш турларидан бири, бунда доимий танланган гуруҳ (панел) аъзолари орасида бир неча сўровномалар ўтказиш воситасида ахборотлар тўпланади. Агар ахборот гуруҳнинг ҳар бир аъзосидан иккита (ёки ундан кўпроқ) вақтинчалик нуқталарда олинган маълумотларни қамраб олса, у ҳолда ялпи силжишлар билан бир қаторда алоҳида ўзгаришларни ҳам ўрганиш имкони пайдо бўлади.

©shamshod olimov

•Лонгитюд ёки вақт жиҳатидан давомий, тадқиқотнинг давомли тури авлодлар социологиясида фаол қўлланилади. Мамлакатимизда “Авлодлар йўли” мавзусидаги бир неча лойиҳа маълумдир. Улардан бири Барнаул университети социология факультетининг С.И. Григорьев раҳбарлигидаги Ёшлар муаммолари бўйича илмий-тадқиқот лабораторияси томонидан ўтказилди. Мазкур усулни қўллаш шкаласининг бошқа плюсида ўқув синфи ёки ишчи бригада объектлари жойлашиб, уларни етарлича узоқ вақт давомида кузатиш мумкин.

©shamshod olimov