7-МАВЗУ
.pdf
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети Социология кафедраси
Фан: Социология
Мавзу: Социал муносабатлар
доц. Жиянмуратова Г.Ш.
РЕЖА:
•«Социал муносабат» тушунчаси
•Социал муносабатлар турлари
•Социал конфликт назарияси
•Социал конфликт босқичлари ва турлари
•Бегоналашув ва унинг турлари
Социал муносабатлар
•Социология фани тизимида социал муносабатлар марказий муаммолардани бири саналади
•Чунки айнан социал муносабатлар орқали жамият аъзолари бир-бирлари билан маълум бир муомала ва ижтимоий ҳамкорликка интиладилар
•Шундай бўлса-да, бу масала мутахассислар томонидан тўлиқ илмий ва тизимли тарзда тщлиқ ўрганилмаган, илмий адабиётларда етарли даражада ёритилмаган
«Социал муносабат» тушунчаси
•Кенг маънода тушуниш – социал муносабатларни бутун бир ижтимоий муносабатлар тизими билан тенглаштириш ва улар орасидаги фарқларга кўп эътибор бермаслик билан боғлиқдир
• Тор маънода социал муносабатлар ижтимоий муносабатларнинг бир муҳим элементи ва тури деб интерпретация қилинади
Социал тизимлар икки хил муносабатда мавжуд бўлади
Социеталь
муносабатлар
жамиятнинг иқтисодий,
сиёсий, ижтимоий ва
мафкуравий муносабатлари киради
Улар бир-бирлари билан узвий алоқадор тизимга эга
Социеталь тизимларда иерархик қарамлик мавжуд бўлиб, бунда иқтисодий муносабатлар белгиловчи омил бўлади
Социал
муносабатлар
кишиларнинг фаолияти жараёнида юзага келган ўзаро муносабатлар бўлиб, улар турли жамоалар, социал гуруҳлар, синфлар ва уларни ташкил этган кишилар ўртасида амалга ошади, уларни бир бутун социал организм қилиб боғлайди: ишлаб чиқариш, иқтисодий, ҳуқуқий, ахлоқий, сиёсий, диний, этник ва ҳ.к.
Жамият соҳаларига кўра муносабатлар турлари
иқтисодий |
социал |
сиёсий |
мафкуравий |
муносабатлар |
муносабатлар |
муносабатлар |
муносабатлар |
|
|
|
|
моддий ишлаб |
ижтимоийлашув |
ижтимоий |
маънавий |
чиқариш |
функциясини – |
бошқарувни |
ишлаб чиқариш |
функцияси |
социализация |
(элементлар |
функцияси |
|
|
назорати) |
|
|
|
|
|
Социал муносабатлар
–бу шахслар, уларнинг гуруҳлари, жамоа ва ташкилотлари ўртасида, шунингдек, уларнинг иқтисодий, сиёсий, маданий ва бошқа фаолиятида социал мавқе ва ролларини амалга ошириши жараёнида юзага келадиган турли хил барқарор ўзаро боғликликлари тизими
–алоҳида шахслар ўртасидаги
эмас, балки турли хил социал гуруҳ ва жамоаларнинг вакиллари, ушбу жамоа ва синфларнинг вакиллари бўлган турли хил социал типлар ўртасидаги алоқа ва ўзаро таъсирлашувни ўз ичига олади.
Социал муносабатлар
•одамлар ўртасидаги ижтимоий ўзаро муносабатлар уларнинг иштирокчилари учун бирон бир қадр-қимматга эга бўлганда ёки қадр-қимматнинг пайдо бўлишига олиб келиши юзасидан вужудга келади;
•одамлар ўртасидаги уларнинг ўз социал роли ва мақомларидан келиб чиқиб амалга оширадиган ўзаро таъсирлашувларининг муайян кўринишида намоён бўлади, бунда роллар ва мақомлар аниқ ҳаракат чегараларидаги ҳаракатларни белгилаб беради;
•гуруҳ ва жамият манфаатларига боғлиқ равишда ижтимоий ўзгаришларга йўналтирилган бўлади;
•субъектига кўра, объектига кўра, модалликка, яъни ўзаро таъсирлашувнинг хусусиятига кўра фарқланади
Субъектига кўра:
Индивидуал ёки шахсий муносабатлар
Шахслараро
муносабатлар
Гуруҳ ичидаги муносабатлар
Гуруҳлараро
муносабатлар
Халқаро
муносабатлар
•Шахснинг ўзи ҳақидаги тасаввурлари йиғиндиси
•Ҳиссий яқинлик асосида шахлар ўртасида ўрнатиладиган ўзаро алоқалар
•Бир гуруҳ аъзолари ўртасидаги ўзаро алоқалар
•Турли гуруҳлар ва уларнинг аъзолари ўртасидаги ижтимоий даражадаги алоқалар
•Турли халқ ва турли мамлакатлар вакилларининг ўзаро алоқалари
Объектига кўра:
сиёсий
маданий
иқтисодий
диний
ахлоқий
этник ва ҳ.к.