4-МАВЗУ
.pdf
Мирзо Улуғбек номидаги
Ўзбекистон Миллий университети Ижтимоий фанлар факультети Социология кафедраси
Фан: Социология
Мавзу: ШАХС СОЦИОЛОГИЯСИ
доц. Жиянмуратова Г.Ш.
Режа:
• Шахс тушунчасининг мазмун-моҳияти ва 
структураси
•Шахснинг социал мавқеи, роли ва манфаати
•Шахснинг ижтимоийлашуви
•Шахс тўғрисидаги социологик назариялар
“Шахс” тушунчасига турли фанлардаги ёндашувлар:
Фалсафа шахсни фаолият |
Психология шахсни руҳий |
субъекти, онг ва ижодиёт |
жараёнлар, хусусият, |
сифатида тутган ўрни, |
қобилият, ирода сифатлари ва |
нуқтаи-назаридан қараб |
бошқа жиҳатлардан барқарор |
чиқади. |
яхлит ҳолда ўрганади. |
Социологик ёндашув шахснинг социал-типик жиҳатини ажратади. Шахс социологик назариясининг асосий масаласи шахснинг шаклланиши жараёни ва унинг эҳтиёжларини қондириш, социал бирликда ривожланиши ва амал қилиши, жамият билан шахс алоқалари, шахс ва гуруҳлар, шахснинг социал феъл-атворини тартибга солиш қонуниятларини ўрганиш билан чамбарчас боғланган.
“Шахс” тушунчасига маъноси жиҳатдан яқин бўлган тушунчалар:
“Инсон” тушунчаси ҳамма кишиларга хос бўлган умумий сифат ва қобилиятларни ифодалаш учун ишлатилади
?
?
?
Индивид – бу инсониятнинг ҳамма социал ва психологик хусусиятлари: ақл, идрок, эҳтиёжлар ва бошқаларнинг конкрет ташувчиси, инсоният уруғининг ягона вакилидир
“Шахс” тушунчасига маъноси жиҳатдан яқин бўлган тушунчалар:
“Инсон” тушунчаси ҳамма кишиларга хос бўлган умумий сифат ва қобилиятларни ифодалаш учун ишлатилади
Фуқаро
Киши
Одам
Индивид – бу инсониятнинг ҳамма социал ва психологик хусусиятлари: ақд, идрок, эҳтиёжлар ва бошқаларнинг конкрет ташувчиси, инсоният уруғининг ягона вакилидир
Шахс – инсоннинг жисмоний табиати эмас, балки унинг ижтимоий сифатидир
Шахс – социал ўзаро таъсир ва муносабатларнинг бирламчи агенти
Шахс – инсоннинг нисбатан ижтимоийтарихий ва онтогенетик ривожланишининг маҳсули, махсус инсоний тузилма
Шахс – индивиднинг бошқа кишилар билан бевосита ва билвосита ўзаро таъсири жараёнида жамланадиган ва ўз навбатида уни меҳнатнинг, англашнинг ва мулоқотнинг субъектига айлантирадиган, индивиднинг социал хусусияти, унда яхлитланган социал аҳамиятли хусусиятларнинг мажмуидир
Шахснинг социал сифатлари
Шахснинг
индивидуаллиги
Шахсдаги фаолият жараёнидаги хусусиятлари (характер, ирода, дунёқараш, темперамент каби) билан ифодаланади
Шахснинг |
Муносабатлар |
шахсларо |
субъекти сифатида |
муносабатлари |
мавжуд бўлиши |
Социал |
Социал |
муносабатлар |
муносабатлардаги |
тизимининг |
субъект |
элементи |
сифатидаги |
эканлигини |
мақомини |
билдиради |
белгилайди |
Шахс структураси
хотира
•Шахс ҳаёт йўлида ўзлаштирган назарий ва амалий билимлар йиғиндиси
маданият фаолият
•Шахс фаолияти |
•шахснинг ички ва |
жараёнида амал |
ташқи |
қиладиган социал |
тенденцияларининг |
норма ва |
ижтимоий ҳаётда |
қадриятлари |
намоён бўлиши |
мажмуаси |
хусусиятлари |
Шахс структураси
Ички қуйи
Мотивация Диспозиция
эҳтиёжлар |
|
мотив |
қадриятлар |
|
|
|
рағбат |
|
мўлжали |
|
|
манфаатлар |
|
|
|
|
|
|
|
установка |
|
|
|
мотив |
|
|
|
|
|
хотира
оператив |
чуқур |
(фаолият)
моддий |
амалий |
маънавий назарий
атроф-муҳитга муносабатига кўра
ижодий иновацион
қайта
янги натижа олиш
Шахснинг социал мақоми – шахснинг унинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ёши, жинси, келиб чиқиши, касби ва оилавий аҳволига мос равишда жамиятда эгаллаган ўрнидир
белгиланган орттирилган
Шахснинг социал роли унинг ижтимоий тизимда эгаллаган мақомидан келиб чиқиб амалга оширадиган фаолиятини ифодалайди