21. Рыгор Барадулін

Тэматычная разнастайнасць вершаваных твораў Рыгора Барадулiна, якiя ўваходзяць у дзiцячае чытанне

Галоўны выток барадулiнскай дзiцячай паэзii – вопыт народнай творчасцi, мудрай педагогiкi. Творчае асэнсаванне народнапаэтычных традыцый ярка ілюструецца ў аўтарскiх калыханках, забаўлянках, лiчылках, дражнiлках, скорагаворках, загадках, казках, небылiцах-перакрутках, прыбабуньках, жартоўных i гумарыстычных вершах. Свае першыя творы для дзяцей Р. Барадулiн напiсаў у пачатку далёкiх 1960-х гг., калi ў самога падрастала дачка Ιлона. Ён свядома, з бацькоўскiм замiлаваннем абiрае пастаяннай гераiняй-субяседнiцай дзяўчынку Лану. Сваiм першым творам ён лiчыць напiсаную спецыяльна для дачушкi па просьбе мамы «Калыханку». Вобразны свет сваiх калыханак Р. Барадулiн насялiў i любiмым персанажам гэтага жанру – катом. У кожным творы паэта прысутнiчае запрашэнне да гульнi. Дзiцяцi неабходна пастаяннае самасцвярджэнне ў свеце. Непахiснае пачуццё справядлiвасцi, вабную таямнiчасць, выпадковасць утрымлiваюць менавiта лiчылкi як спецыфiчны жанр дзiцячага гульнявога фальклору. Аўтарскiя лiчылкi, у адрозненне ад фальклорных, перш за ўсё сюжэтныя. Напраклад, маленькi Цiмошак губляе ў лазовым кошыку кошак («Колькi кошак у кашы?»). Кожны паэтычны радок – гэта новая прыгода. У лiчылцы-загадцы дзецi пiльна сочаць за гарэзлiвымi кошкамi. Сярод лiчылак-загадак, у якiх пералiчэнне адсутнiчае, але патрабуецца ў адказе, прывабнай выглядае лiчылка «Грышка, Мiшка i Шчыпай ехалi на чоўне», разлiчаная на дзiцячую кемлiвасць i дапытлiвасць. Шырокае прызнанне маюць загадкi Р. Барадулiна. Кожная загадка заахвочвае да максiмальнай аддачы разумовых здольнасцей дзяцей. Пашыраючы сферу псiхалагiчнага жыцця герояў, Р. Барадулiн прыходзiць да лiтаратурнай апрацоўкi такога няпростага i прывабнага фальклорнага жанру, як казка. У замысле апрацаванай казкi «Мех шэрых, мех белых» (па матывах народнай «Мужык, мядзведзь i лiса») вiдавочна жыццёвая iсцiна: нiшто на зямлi без працы не даецца. Аўтар вядзе сваiх выхаванцаў у зачараваны казачны свет праз прасякнуты духам народна-казачнай традыцыi спахмурнелы зачын («Пыхцеў, пацеў, Ды больш не змог цярпець, Над сошкаю-крывуляй гнуцца полазам) i шчаслiвую канцоўку («Ι зараз У футры мядзведжай са стрэльбаю ходзiць дзед, А бабка гатуе ежу, Хвастом лiсiным Змятае загнет), выпукласць характараў-тыпаў (працавiты мужык, лянiвы мядзведзь, хiтрая лiса). Усё гэта сведчыць пра захаванне многiх атрыбутаў народных казак. У аснову барадулiнскай «Бабулiнай казкi» таксама лёг народны сюжэт пра казу i семярых казлянят, якiх з’еў злы воўк. Зачын казкi «Бедненькiя сiроткi, Беленькiя казляняткi, Летняю ночкай кароткай Не стала Ιхняга таткi. Са злымi-злымi вачыма, З iкластаю Пашчай-пасткай, З’еў яго люты ваўчыла Ι костачкi перахраскаў. Р. Барадулiн удала перадае ўсю непасрэднасць i каларыт казкi: мацярынскую любоў казы-гаспадынi да сваiх любых рахманых казлянятак, атмасферу паразумення i дабрабыту ў iх хацiнцы да прыходу ваўка. Канцоўка казкi шчаслiвая.

Яркай мастацкай знаходкай з арсенала барадулiнскай творчасцi вылучаюцца прыбабунькi (гэта слова ад мацi i баялася пры мацi, пры бабулi). Вытокi гумарыстычнай дзiцячай паэзii – у фальклоры. Сакавiтым гумарам, парадаксальнай вобразнасцю адрозніваюцца жарты-перакруткi. Тонкая павучальная iронiя прыхавана ў многiх барадулiнскiх запамiнальных вобразах. Гэта шкодны раскiдач (Нежаданы гэты госць Раскiдае ўсё як ёсць) з верша «Раскiдач», гэта i тры Ланiны сястрычкi-капрызулi Ай!, Не буду!, Не хачу!, з якiмi не хочуць сябраваць дзеткi i самi падказваюць, як пазбавiцца ад непаслухмяных. Старэйшыя дзеткi распазнаюць i невука-задаваку Максiмку («на ўроках Няўседу, у клас Непрыходу»), з якога насмяялiся месячане (касмiчная быль «Не такi… Не такое…»), i абяцалу-Мiкiтку, у якога «двойкi ў сшытку Шыi гнуць, Як тыя гусi», i непаседу з самым доўгiм носам («Хто паўсюль Яго суе У свае Ι не ў свае Справы Ι забавы) з верша «Пытанне ўсiм», i няспрытнага гультаяватага хлопчыка-ўсхопчыка, якi прарадзiў бабулi агарод так, што « – Дзякуй! Крычалi Асот Ι макрыца» (верш «Хлопчык-усхопчык»). Даспадобы дзецям апiсанне адухоўленых з’яў прыроды. Р. Барадулiн – непаўторны пейзажыст. Красавiк-чараўнiк напоўнiў наваколле ластаўкамi, засеяў кветкамi луг i «Закасаўшы рукавы, Неба ўзняў вясёлкамi» («Красавiк»). Вершы пра жывёл развiваюць пачуццё прыгожага як найпершы элемент чалавечнасцi. Верш-казка «Экзамены» знаёмiць з прадстаўнiкамi жывёльнага, птушынага i насякомага свету. Многiя творы актыўна пашыраюць дзiцячы пазнаваўчы кругагляд («Цi ляцяць вароны ў вырай?», «Цi пазяхае бегемот?»). Творчасць Р. Барадулiна для дзяцей носiць арыгiнальны характар.