5.Эндоплазматикалық тор (гранулярлы және агранулярлы) және оның клетка тіршілігінде маңызы.

К.Портер ашқан. Түйіршікті ж.е жазық болып келеді. Түйіршікті ұзынша келген каналдар мен қуыстардан тұрады. Оның мембранасының гиаплазмаға қараған бетінде тығызтүйіршіктер орн.басқаларынан айырмашылығы да осыда,ол белок сиетездейтін кл.да жақсы жатілген, өйткені рибосомдар белок синт.не қатысады. Түйіршікті эндопл.тор кейбір кл.да шашыраңқы мембрана түрінде де кездеседі, негізнде белок синтезі жүретін негізгі орталық болып табылады. Эндоплазм.тордың мембрансында рибосомның көп болуы синтетикалық процестің күшті жүретінін көрсетеді. Жазық эндопл.тор түйіршіктіге қарағанда бір айырмашылығы оның мембранасында рибосомдар орналаспайды,клек.ң атқаратын қызметіне байланысты цитоплазмада әр түрлі орналасады. Май мен көмірсу сиетездеуге қатысады, сиетезделген заттарды тасымалдауда мембран.ң құрамына енетін липидтерді синтездеуде, ион тасымалдауда, зат алмасу процесінде пайда болған зиянды заттарды кл.дан шығаруда зор қызмет атқарады. Жазық эндоплазм.тор стереоидты гормондарды сиетездеп, н.е мембранл.ң құрамына кірмейтін липидтердің метоболизмін реттеп отырады. Эндоплазмалық торда синтезделген заттар оның қуыстарымен ж.е каналдарымен тасымалданып, аппаратқа барып түскен бетте толық синтезделген заттар гольджи аппарытының көпіршігі арқ.кл.дан сыртқа шығарылады. Гранулярлық эндоплазмалық тор Қызмет-і мен құрылысы.Ерекшеліктері Бұл энд-қ тор-ғы граналарды Паладэ ашты.оны рибосомалар деп атады.Рибосома белок пен рРНҚдан құралған.Клеткада рибосомалар бос және ЭТға бекінген боп бөлінеді.Белоктар клеткаға керекті белоктар және бұл секреторлы белоктар,мембраналық б-р,мем-қ липид-р,көмірсулар синтезделеді.Рибосоманың ЭТға бекінуі үшінарнаулы белоктік бөлшектер керек.Олар SPP делінеді.Белок мембранаға канал арқ. өтеді.Полисома бір аРНҚдағы бірнеше рибосомалар кешені. Түйіршікті ЭТда белоктардың модификациясы басталады.Гликолиздеу кезінде белоктарға 2молекула энатцитилглюкозаамил 9 манноза және 3глюкоза молекуласы қосылады. Мембрана ЭТда пайда болад. Түйіршікті ЭТ-н везикуладағы қор заттары ГА-н плазмолеммаға келеді .Агранулярлық эндоплазмалық тор. Қызметтері және құрылысы. Ерекшеліктері. Бұл мембраналы ретикулярлы жүйе. Гранулярлы ЭПТ-дан ерекшелігі мембранасында рибосомалар болмайды. Бір-бірімен байланысқан цистерналардан және каналдардан құралған. Тегіс ЭПТ топтанып зоналар түзеді. Мысалы, ішек эпителиінде тегіс ЭПТ клеткалардың апикальды полюсінде орналасқан. Бауырда тегіс ЭПТ гликоген қорлары бар жерде орналасқан. Тегіс және гранулярлы ЭПТ бір-біріне өтуі байқалған. Түйіршікті ЭПТ бетіндегі рибосомалардан айырылап тегіске айналады. Мұндай бөлімді ауыспалы деп атайды. Себебі, осы жерде ГА баратын жаңа синтезделген белоктар мен липидтердітаситын транспорттық көпіршіктер пайда болады. Тегіс ЭПТ екінші реттік болып саналады, себебі ол түйіршікті ЭПТ-дан пайда болады. Екі ЭПТ бір-бірінен қызметі жағынан ажыратылады. Тегіс ЭПТ-да рибосомалардың болмауы оның белоктың синтезына қатыспайтынын білдіреді. Тегіс ЭПТ көп мөлшерде стероидты синтездейтін клеткаларда кездеседі. Көбінесе бүйрекүсті безінің қыртысты затында кездеседі. Қызметі: 1- стероидты гормондардың синтезі. 2- органикалық молекулалардың детоксикациясы. 3- гликогеннің жинақталуы. 4- Са жинақталуы.