3. Прывядзіце некалькі пытанняў (не менш пяці) у адпаведнай сістэме для аналізу лірычнага твора (твор на выбар).
Лірычны твор – гэта асаблівы твор. Лірыка – род літаратуры, які адрозніваецца тым, што тонка і глыбока ўплывае на эмацыйную сферу чалавека, па сутнасці фармуе яго душэўны свет. Лірыка адрозніваецца ад эпасу і драмы тым, што ў ёй заўсёды выяўлены сам паэт, яго асабістае, суб'ектыўнае стаўленне да рэальнай рэчаіснасці, да самога сябе.
Пры вывучэнні лірычнай споведзі С. Грахоўскага ў вершы “Мама” (V клас) для аналіза твора магчыма выкарыстаць наступныя пытанні:
- Якая доля была ў маці? Зачытайце адпаведныя радкі.
- Аўтар у вершы называе яе адзінокай. Чаму?
- Якое жаданне было ў маці? Зачытайце адпаведныя радкі верша.
- Вусна намалюйце паэта (І група - паэта ў маладосці) (ІІ група – паэта ў сталым узросце)
- Якую віну адчувае паэт перад маці?
- Чаму з вуснаў сына гучыць шчырая споведзь? Што такое споведзь? (Споведзь - гэта запозненае ўсведамленне аўтарам уласнай віны, што не заўсёды пяшчотна і ўважліва ставіўся да маці, быў да яе халодны, абыякавы)
- Што характэрна для гэтай формы верша? (даверлівая інтанацыя, глыбокі лірызм, непасрэднасць у перадачы пачуцця, задушэўнасць
- Вызначце тэму і асноўную думку верша.
- Чаму вучыць нас верш? (Няхай гэты верш будзе пэўным урокам і строгім напамінам. Хай гучыць ён як папярэджанне ўсім маладым людзям)
- Чаму слова “мама” – святое?
- Верш “Мама” – гэта ода, гімн, дыялог з маці, лірычная споведзь ці плач па маці? Абгрунтуйце свой вывад.
- За што дакарае сябе паэт.
4. Прывядзіце два-тры рэпрадуктыўныя і столькі ж аналітычных (эўрыстычных) пытанняў (твор школьнай праграмы на выбар).
А. Мрый “Запіскі Самсона Самасуя” (10 клас)
Рэпрадуктыўныя пытанні:
1. У якой форме напісан раман А. Мрыя “Запіскі Самсона Самасуя”?
- успаміны;
- дзеннік;
- фантазіі.
2. Якую мэту мае ў жыцці С. Самасуй?
- зарабіць больш грошаў;
- знайсці асабістае шчасце;
- каб заўважыла і ацаніла начальства, і дасягнуць гэтым больш высокага становішча ў бюракратычнай пірамідзе.
Аналітычныя пытанні:
1. Дайце сатырычную характарыстыку і маральную ацэнку дзейнасці шапялёўскай інтэлігенцыі.
2. Як Вы лічаце, што такое самасуеўшчына, у чым небяспека гэтай грамадскай з’явы і як з ёй змагацца?
5. Распацуйце сістэму ўрокаў па вывучэнні эпічнага твора вялікай формы (твор на выбар). Аргументуйце свой выбар.
Пенталогiя I. Шамякiна "Тревожнае шчасце” пiсалась на працягу 1956-1964г., у яе увашлi наступныя аповесцi: "Непауторная вясна” (1957), "Начныя зарнiцы” (1958), "Агонь i снег” (1959), "Пошукi сустрэчы"(1959), "Мост"(1964).
Лёс герояў пенталогіі асацыіруецца з лёсам усяго пакалення, што прайшло праз цяжкія выпрабаванні вайны, змагаючыся на франтах і ў партызанскіх атрадах, і ў цяжкіх пасляваенных умовах удзельнічала ў аднаўленні народнай гаспадаркі.
Сістэма ўрокаў па вывучэнні аповесці І. Шамякіна “Непаўторная вясна”
Урок 1,2
Тэма: І. Шамякін “Непаўторная вясна” (аналіз І-ІІ ч.)
Мэта: пазнаёміць вучняў з творчай гісторыяй аповесці,яе аўтабіяграфічнасцю; акрэсліць шляхі аналізу ўзаемаадносін галоўных герояў; паказаць прыгажосць чалавечых пачуццяў; выхоўваць у вучняў павагу да людзей.
Эпіграф: ”Не верце, калі хто скажа, што хоць адна дарога ў жыцці лёгкая” І.П. Шамякін
Абсталяванне:
1. Выстава кніг І. Шамякіна.
2. Карта Гомельскай вобласці з адзначанымі мясцінамі, дзе жыў пісьменнік.
3. На дошцы запісаны эпіграф да ўрока.
4. На стэндзе “Сёння на ўроку” змешчаны партрэт пісьменніка, пад якім напісаны словы: “Не ржавее і не паддаецца пазалоце толькі адно пачуццё – Любоў: да зямлі, якую называеш Радзімай, да народа, якому служыш, і да дзяцей, якіх нарадзіў.”
5. Фотаальбом “З сямейнага альбома І. Шамякіна.”
Падрыхтоўчая работа:
1. Вучні павінны прачытаць да ўрока І і ІІ ч. аповесці “Непаўторная вясна.”
2. Апераджальнае заданне аднаму вучню: падрыхтаваць звесткі з біяграфіі пісьменніка.
Ход урока
І. Уступнае слова настаўніка і вучня.
Настаўнік: І.П. Шамякін – народны пісьменнік Беларусі, Герой Сацыялістычнай Працы, акадэмік Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі, майстар буйных празаічных твораў – раманаў, аповесцяў.
(Зварот да выставы)
Багатую спадчыну пакінуў нам пісьменнік.У яго творах амаль 60-гадовая гісторыя нашай краіны.Яго раманамі і аповесцямі зачытваецца не адно пакаленне беларусаў, ведаюць яго і за межамі нашай краіны.
Мы маем поўнае права ганарыцца пісьменнікам, тым больш, што Іван Пятровіч Шамякін – наш зямляк.
Вучань паведамляе біяграфічныя звесткі, а настаўнік паказвае на карце мясціны Гомельшчыны, дзе жыў Іван Шамякін.
Настаўнік: Звярніце ўвагу на стэнд. Гэты партрэт пісьменніка зроблены з нагоды яго 80-гадовага юбілею. Але паглядзіце і іншыя фотаздымкі (фотаальбом). Словы, змешчаныя на стэндзе, можна вызначыць як чалавечае і пісьменніцкае крэда І. П. Шамякіна, а словы, узятыя як эпіграф, адносяцца як да самога аўтара, так і да яго герояў.
Звернемся да пенталогіі “Трывожнае шчасце”.
- Як вы разумееце слова “пенталогія” (азначэнне трэба запісаць у сшытак, і назвы аповесцяў - таксама).
Калі І. Шамякін вучыўся ў Гомельскім тэхнікуме будаўнічых матэрыялаў, ён закахаўся ў студэнтку-медычку Машу Кротаву, якая пазней стала яго жонкай. Шмат чым гэтае каханне нагадвае пачуццё галоўных герояў “Непаўторнай вясны” Сашы Траянавай і Пятра Шапятовіча.
Звернемся да І часткі аповесці.
Пытанні класу:
- Якія эпізоды можна вылучыць у І ч. аповесці?
1. Пятро не спяшаецца, лёг адпачыць.
2. Сустрэча з калгасніцамі.
3. Апісанне дарогі.
4. Падыход да вёскі.
5. Сустрэча.
Праца ў групах.
І-ІІ часткі
1-ая група: хто такі Пятро Шапятовіч, што яго турбуе, чаму ён адзін апынуўся на дарозе? (1,2 эпізоды)
Пятро Шапятовіч –18 год, студэнт, едзе да каханай дзяўчыны. |
|||||||
Рамантык |
"галава напакавана марамі", парт- фель – дзённікамі, лічыць сябе чалавекам цікавым |
||||||
каханне да Сашы |
жаданне хутчэй пабачыцца (не чака- ючы машыны, 30 км – пехатой), трывога, няўпэўненасць (ён – сту-дэнт, яна – самастойны чалавек) |
||||||
беспадстаўная рэўнасць |
чаму два апошнія лісты кароткія? |
||||||
Не хапае часу? Экзамены здавала-быў час! |
|||||||
Праўда, сама запрасіла, але як між ін |
|||||||
шым. |
|
|
|
|
|||
Думкі пра помсту, калі што… |
|
||||||
чалавечая годнасць |
не сеў у машыну.
|
|
|
||||
Аналіз лірычнага адступлення.
2-ая група: Якія думкі, пачуцці авалодваюць нашымі героямі пры сустрэчы? (эпізоды 4,5)
Пятро |
Саша |
-сялянская ашчаднасць(парусінавыя чаравікі); -“…кажа: няма часу, а сама кніжачкі чытае…”; -здзіўленне Сашы абразіла; -не паказаў, што стаміўся, галодны; -трывога, што яна змянілася (яблык!- усё тая ж); -Саша ўсё ж змянілася: стала паважная, больш стрыманая. |
-Саша заўважыла Пятра, спалохалася, хацела схавацца, але перадумала: непрыгожа, наіўна і жорстка; -глядзела ў кнігу і слухала ўдары свайго сэрца; -радасць ад сустрэчы (прыехаў-даказаў сваё каханне); -трывога ад сустрэчы з гаспадыняй. |
Аналіз эпізода “Размова пра грошы”
ЁН
ЯНА
думаў развесяліць, сур’ёзна: мог напісаць мне
п
асмяяцца
трывога: Саша стала такой, як усе,
а яна для яго- незямная
ГЭТА ПРАПАНОВА ІХ ЗБЛІЖАЛА,
РАБІЛА РОДНЫМІ
ВЫВАД: Саша з беднай сялянскай сям’і, ніколі не хадзіла з Пятром у кіно ці сталоўку, бо было сорамна за сваё беднае ўбранне. А калі атрымала грошы, то ўсе аддала бацьку. Дзесяць год, як памерла маці, а бацька надумаў жаніцца. Напісала злоснае пісьмо.
Аналіз ІІ часткі
1.Апісанне хаты |
Звычайная сялянская хата, дзялілася на дзве палавіны: пярэднюю і заднюю.У пярэдняй- шмат вазонаў.
|
2.Начныя перажыванні |
Думкі пра Сашу і іх каханне (чыстае, светлае, Саша для яго святая; пасварыўся з сябрам, калі той непрыстойна гаварыў пра дзяўчат. Пятро чэсны сам з сабой і з усімі ва ўсім.
|
3.Раніцай Саша
Пятро |
Вясёлая, радасная, ужо прыняла некалькі хворых. Упершыню ўбачыў Сашу ў белым халаце, залюбаваўся |
Аналіз эпізода “Снеданне” (халодная бульба, гуркі, міска сыраквашы)
Саша |
Пятро |
-пачырванела ад сораму; -здзівілася; -была вясёлая, а тут засмуцілася і збянтэжылася; -амаль нічога не ела, маўчала, хмурылася, ляпіла з хлеба шарыкі. |
-звычайная ежа, у яго дома – у бацькоў – такая ж, пагэтаму не звярнуў увагі; -ад радаснага настрою не заўважыў бы, калі б яму зусім не далі есці; -не разумеў, чаму Саша перамянілася. |
ПЫТАННІ КЛАСУ:
- Што адчуваў Пятро, калі зразумеў паводзіны гаспадыні?
(Снеданне і абед – пратэст гаспадыні супраць яго прыезду. Крыўдна за Сашу, за сябе, няёмка перад Сашай).
- Як праяўляецца характар Сашы ў размове з гаспадыняй?
- Перадайце пачуцці Пятра, калі ён чакаў Сашу.
Да сустрэчы: неспакой, пайшоў шукаць па вёсцы, рэўнасць (“усе вы такія”, “не, Саша не такая”, “ добра б захварэць назло ёй”).
Пасля сустрэчы: павага да Сашы: яна дапамагала нарадзіцца чалавеку; сорамна і брыдка за сваю рэўнасць; пакляўся, што ніколі не будзе дрэнна думаць пра Сашу.
РЭФЛЕКСІЯ.
ДЫСКУСІЯ: Ці ёсць на зямлі сапраўднае каханне? (Абгрунтуйце свае меркаванні, абапіраючыся на тэкст аповесці).
ДАМАШНЯЕ ЗАДАННЕ: Аналіз эпізода “Знаёмства з Лялькевічам”
Урок 3.
Тэма: І. Шамякін “Непаўторная вясна” (аналіз 3-4ч.)
Мэта: раскрыць свет пачуццяў Пятра Шапятовіча; параўнаць вобразы Сашы і Любы; вучыць дзяцей сумленнасці і чэснасці; выхоўваць пачуццё павагі да людзей і да сябе.
Форма ўрока: эўрыстычная гутарка з прымяненнем элемент інтэрактыўных тэхналогій (“Ланцужок”)
ХОД УРОКА
І.Праверка дамашняга задання
1. Аналіз вучнямі эпізодаў “Знаёмства з Лялькевічам” і “Расставанне”
2. Адказаць на пытанне:
Якім чалавекам паўстае перад намі Пятро Шапятовіч? (прыём “Ланцужок”: адзін вучань называе якасць героя, наступны працягвае і г. д.)
ІІ.Аналіз ІІІ часткі аповесці.
1. Заданне класу: па схеме “Ланцужок” прасачыце,карыстаючыся тэкстам, якія пачуцці авалодвалі Пятром, калі ён пакінуў Сашу?
(-страх – “…а што, калі яе пацалунак – развітанне назаўсёды?”;
-“…пацямнела і сонца, і яснае неба…” – без яе няма сэнсу жыць;
-хацеў утапіцца не па-сапраўднаму: паглядзець, як паводзіла б сябе Саша;
-помста – “…пераначую ў лесе, у стозе, сярод балота, з ваўкамі і лесунамі. На злосць табе…”
-развага – хацелася есці: можна есці яблык,што дала Саша ці не?
-убачыў грошы – разгубіўся, абурыўся: што гэта – здзек? насмешка? – выкінуў грошы;
-сумненне: ці правільна зрабіў? каму гэта патрэбна?
-шкада грошай: гэта Сашыны грошы, яе заробак за сумленную працу;
-разважыў: яна паклала ад шчырага сэрца. Забраў грошы, каб захаваць іх на памяць).
2. Раскажыце пра сустрэчу Пятра з Любай.
3. Параўнальная характарыстыка Сашы і Любы.
Заўвагі Пятра |
Саша |
Люба |
Знешні выгляд |
танклявая, з вялікімі, прыгожымі, яснымі ва-чыма, спрытная, незям-ная |
“жоўтыя вочы, шырокія ноздры, вяснушкі на носе і на пухлых шчоках і нейкія бясколерныя валасы,” тоўстая, як пампушка |
Адносіны да працы |
адказная, сумленная, у любы час гатовая дапа-магчы, праца Сашы –высакароднае служэнне справе |
“работа не воўк – у лес не ўцячэ, напрацуюся яшчэ.Чорт не схопіць гэтых хворых.”
|
ІІІ. Частка ІV. Гутарка з класам.
- Раскажыце, як жылі Пятро і Саша, калі рассталіся.
Пятро: быў на практыцы ў Заходняй Беларусі, жыццё было цікавым і разнастайным, багатым на падзеі; сам Сашы не пісаў, толькі адказваў на яе пісьмы; пісаў дыпломную работу (у чарцёжнай, па 20 гадзін у суткі)
Саша: першая напісала Пятру; працавала, па вечарах вучылася, таму што марыла паступіць у інстытут; каханне Лялькевіча (размова з гаспадыняй, прыход у амбулаторыю маці настаўніка)
- Чым адрозніваецца другая сустрэча з гаспадыняй ад першай?
- Перадайце пачуцці Сашы і Пятра, калі яны гаварылі пра вайну.
- Якім паўстае перад намі Пятро ў размове з Лялькевічам?
РЭФЛЕКСІЯ.
Саша
Пятро
Лялькевіч Люба
Д/З. Прачытаць V-VІ ч.
Урок 4.
Тэма: Перадваенная трывога і цяжкія выпрабаванні (па аповесці І. Шамякіна “Непаўторная вясна”)
Мэта: паказаць рысы характару герояў на фоне агульначалавечых праблем; вучыць дзяцей заўважаць галоўнае ў чалавечых адносінах; выхоўваць пачуццё суперажывання, трывогі за лёс людзей.
ХОД УРОКА
І. ЛІТАРАТУРНЫ ДЫКТАНТ (адказы на пытанні вучні запісваюць у літаратурным сшытку, яны павінны быць поўнымі)
1.Як успрыняў Пятро вестку аб тым, што немцы захапілі Парыж? (з трывогай) |
1.Што хвалявала Пятра, калі ён думаў пра вайну ў Парыжы? (там такія ж юнакі і дзяўчаты, закаханыя, як і ён з Сашай) |
2.Што думаў пра вайну Пятро? (адарвуць яго ад Сашы, вайна – нешта страшнае і агіднае) |
2.Чаму гаспадыня не радавалася паведамленню, што нарадзіліся два хлопчыкі? (к вайне)
|
3.Як паводзіць сябе Саша, калі даведваецца, што Пятро ў бальніцы? (едзе да яго) |
3.Што пагражала Сашы за нявыхад на работу? (суд) |
4.Які намер мела Саша, трапіўшы ў бальніцу? (застацца каля Пятра) |
4.Чаму Люба аказалася ў палаце? (тут працавала старшай медсястрой) |
5.Хто такая Бася Ісакаўна? (галоўурач) |
5.Як аднеслася Бася Ісакаўна да Сашынай прысутнасці ў палаце? (выгнала, потым дазволіла быць) |
6.Як адносіліся хворыя да Сашы? |
6.Якое галоўнае пачуццё было ў Сашы ў час хваробы Пятра? (страх за яго жыццё) |
7.Чаму Сашы з Пятром зноў трэба было развітвацца? (армія) |
7.Як Пятро развітаўся з Сашынай гаспадыняй? (шчыра, сардэчна) |
8.Што адчуваў Пятро, думаючы пра армію?(“усе хочуць, а я – не, што я –горшы за ўсіх?..”) |
8.Як бацькі Пятра ўспрынялі навіну пра сынаву жаніцьбу?(бацька крычаў, а маці прасіла, каб Саша напісала) |
9.Як аўтар паказвае, што расстанне для Пятра і Сашы было вельмі цяжкім? |
9.Як аўтар перадае трывожныя ноты перадваеннага часу? |
ІІ. Творчае заданне:
На аснове адказаў скласці вуснае паведамленне (па варыянтах)
ДАМАШНЯЕ ЗАДАННЕ:
Скласці план паведамлення, выкарыстаўшы крытычны матэрыял падручніка, на тэму:”Духоўны свет Пятра Шапятовіча і Сашы Траянавай”.
Урок 5.
Тэма: Абагульняючыя заняткі па аповесці І. Шамякіна “Непаўторная вясна”. Падрыхтоўка да сачынення.
Мэта: абагуліць і сістэматызаваць вывучаны матэрыял; падрыхтаваць вучняў да сачынення; выхоўваць у школьнікаў цікавасць да беларускай класічнай літаратуры.
Форма правядзення ўрока: французская педмайстэрня
ХОД УРОКА
І. Індукцыя.
Мы сказалі, што “Трывожнае шчасце” – твор аўтабіяграфічны. Правобразам Сашы Траянавай стала Маша Кротава (жонка І. П. Шамякіна). Давайце звернемся да сямейнага альбома пісьменніка.
- Якое ўражанне ў вас склалася? Якая сям’я І. Шамякіна?
- На фотаздымках мы бачым Івана Пятровіча ў сямейным акружэнні, а таксама за працай, сярод калег-пісьменнікаў. Які Іван Шамякін у працы?
ІІ. Самаканструкцыя.
- Зыходзячы са сказанага, сфармулюйце мэту ўрока. (Прасачыць, праз якія выпрабаванні праводзіць аўтар сваіх герояў)
ІІІ. Сацыяканструкцыя.
1. Запішыце ў сшытках асацыятыўны рад слоў да слова “каханне”, дапішыце іншыя словы, якія не стасуюцца з гэтым словам. Абмяркуйце свой выбар у парах, у групах, запішыце словы на дошцы.
КАХАННЕ
радасць няшчырасць
чаканне падман
захапленне хлусня
павага знявага
спачуванне абыякавасць
трывога подласць
рэўнасць здрада
адчай няшчасце
давер
шчырасць
шчасце
2. Прыгадайце тыя месцы ў аповесці, дзе словы, запісаныя на дошцы, з’яўляюцца ключавымі.
3. Аўтар выпрабоўвае сваіх герояў адносінамі да працы. Якія яны, гэтыя адносіны, у Сашы, Пятра, Любы, Лялькевіча?
IV. Разрыў.
Пракаменціруйце цытаты (у адносінах да герояў і да сябе):
“Наіўнае юнацтва! Табе здаецца, што ты выключнае, што ты самае разумнае, мудрае, не падобнае на ўсіх, і жаданні ў цябе недасягальныя!”
“Колькі яшчэ ў нас выпадкаў, калі шчырае каханне, самыя лепшыя пачуцці і жаданні разбіваюцца аб вострыя скалы матэрыяльнага разліку, скнарнасці ці проста чалавечай дурноты…”
V. Творчасць.
ПАРАЗВАЖАЦЬ НА ТЭМЫ:
1. Што значыць асабістае шчасце для герояў аповесці.
2. Ці лічыце вы каханне Пятра і Сашы сапраўдным? Дакажыце.
3. Што прываблівае вас, сучасную моладзь, у адносінах Пятра і Сашы?
VI. Рэфлексія.
Расказ па плане, складзеным дома.
Дамашняе заданне. Падрыхтавацца да сачынення.
Тэмы сачынення:
Свет кахання Пятра Шапятовіча і Сашы Траянавай у аповесці Івана Шамякіна “Непаўторная вясна”
Асабістае шчасце чалавека (па аповесці Івана Шамякіна “Непаўторная вясна”.