Акциядан базалық пайда. Пайда. Акциялар. Акцияға сусыздандырылған пайда(қехс 33)
Акциядан пайда 33ҚЕХС арқылы реттеліп отырады. Акциядан пайда компанияның уақыт аралығында пайда өзгерісі тенденциясын сипаттайды.Жалпы, бұл көрсеткіш таза есептік пайдаға қарағанда тиімдірегі деп есептеледі. Себебі ол мерзім ішіндегі салым жөніндегі еш ақпаратты қамтымайды және бұл көрсеткіш компанияларды бір-бірімен салыстыру үшін қолданылмайды. №33ҚЕХС компанияның жеке қаржылық есептілігінде қолданылады және бұл компаниялардағы акциялар ашық нарықта әр уақытта айналыста болады. Сонымен қатар, №33ҚЕХС шоғырландырылған қаржылық есептілігінде қолданылады. Яғни бас кәсіпорын міндетті түрде №33 ҚЕХС негізінде өз есептіліктерін жүргізуге тиіс. Сондықтан бұлар шоғырландырылған қаржылы есептілік нысандарын құрған жағдайда міндетті түрде №33 ҚЕХС талабын орындауы тиіс.
Қарапайым акция – бұл басқа үлестік құралдармен салыстырғанда ең төменгі статустағы үлестік құрал болып табылады.
Үлестік құрал – бұл компанияның барлық міндеттемелерін алып тастағаннан кейінгі активті растайтын құқық жөніндегі кез-келген келісім-шарт.
Конвертацияланатын құрал – бұл оның иегеріне қарапайым акция алуға құқық беретін келісім-шарт немесе қаржылық құрал.
Варранттар мен опциондар – бұл оның иесіне қарапайым акция сатып алуға құқық беретін қаржылық құрал болып табылады.
Акцияға базалық пайданы есептегенде ескеруге тиіс жағдайлар:
· Қарапайым акция иегерлеріне тиісті мерзім ішіндегі таза пайда және зиянды;
· Қарапайым акция иегерлеріне және олар өз қызметтерін әрі қарай жалғастырамыз деген акционерлерге тиісті мерзім ішіндегі таза пайда немесе зиян.
Акцияларға базалық пайда қарапайым акция иегерлеріне мерзім ішіндегі олардың таза пайдалары мен зияндарын мерзім ішіндегі айналыстағы қарапайым акциялардың орта санына бөлу арқылы анықталады.Акцияға базалық пайда анықталған жағдайда 1)қарапайым акция иегерлерінің таза пайда, зияндары; 2) қарапайым акция иегерлерінің және олардың өз қызметтерін әрі қарай жалғастыратындықтарына түзету енгізу арқылы таза пайда мен зияндарын, сонымен қатар, артықшылығы бар акционерлердің дивиденттерін салығы алынып тасталғаннан кейінгі артықшылығы бар акционерлердің дивиденттерін және бақыланбайтын акционердің үлестерін ескере отырып анықтауы қажет. ртықшылығы бар акция бойынша дивиденттер 2-ге бөлінеді: куммулятивті, куммулятивті емес.
Куммулятивті дивиденд егер мерзім ішіндегі дивиденттердің төленетіні туралы жария болмаған жағдайда бір-біріне қосылып отырылады.
Куммулятивті емес дивиденд егер мерзім ішінде дивидент жариланбаған жағдайда оның иегерлері оны алу құқығын да жоғалтады.
Қарапайым акцияның орташа саны-акцияға пайданы есептеу үшін қарапайым акцияның саны мерзім ішіндегі айналыстағы акциялардың орташа санына тең етіп алынады. Қарапайым акциялар санына мерзім ішінде шығарылған немесе төленген акцияларды ескере отырып түзетулер енгізуі тиіс. Акция шығаратын акционерлер өздері шығаратын акцияларын эмиссия деп атайды. Эмиссияны төлеу бірнеше әдістермен жүзеге асады:
1) Эмиссия ақша қаражаттары үшін;
2) Басқа компанияның бақылау пакетіне айырбас үшін;
3) Қарыздарды өтеу үшін.
Осыған байланысты компанияның пайдасы да өзгеріп отырады. Сондықтан акциялар есепке олардың шығаратын күні енгізілуі тиіс. Эмиссиялар төлемақы алу немесе жеңілдікпен эмиссиялар болуы мүмкін. Жеңілдікпен 1 акцияға есептелетін коэффициент жеңілдік коэффициенті.
Есеп саясатындағы өзгерістер. Бухгалтерлік бағалаулар, маңызды қателер, ретроспективтң және перспективті ұсынулар. Ретроспективті ұсынылымдарды шектеу (ҚЕХС 8).
Есеп саясатындағы өзгерістер – бұл есептің бір жалпы қабылданған қағидасынан басқасына ауысу, осы саясаттың қолдану әдістерін қоса алғанда.
Есептік баға – бұл жуық мәндер, қосымша ақпараттың түсу мөлшері бойынша қайта қарауды қажет етеді.
Есептік бағалардағы өзгерістер – бұл актив немесе міндеттердің баланстық құнын түзету не болмаса ағындағы статус бағасына байланысты туындайтын активті немесе актив не міндеттермен байланысты келешекте күтілетін пайда мен міндеттерді дүркіндік қолдану сомасы. Есептік бағаларды қайта қарау жаңа ақпараттың, үлкен тәжірибенің пайда болуының немесе тәжірибенің жинақталуының себебі болып табылады, әрине, қателерді түзету болып табылмайды. Есептік бағаларды қолдану – қаржылық есептемені дайындау процесінің маңызды бөлігі және есептердің растығына әсер етеді. Өйткені күнделікті қызметте кейбір тұрлаусыздықтар туындайды, есептік бағалардағы өзгерістер есептің жалпы қолданылатын тәжірибесінде қолайлы.
Есеп саясаты – бҧл ҧйым қаржы есептілігін дайындау және ҧсыну ҥшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және практика. Есептік бағалаудағы ӛзгеріс – бҧл активтің немесе міндеттемелердің баланстық қҧнын немесе активті кезең-кезеңмен тҧтынудың активтердің және міндеттемелердің ағымдағы жай-кҥйін бағалау салдарынан болатын, сондай-ақ оларға байланысты кҥтілетін болашақ пайдалар мен міндеттерге байланысты ӛлшемін тҥзету. Есептік бухгалтерлік бағалаулардағы ӛзгерістер жаңа ақпарат алу немесе жаңа міндеттемелердің басталу нәтижесі болып табылады және тиісінше қателерді тҥзету болып табылмайды. Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (ХҚЕС) – бҧл Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары жӛніндегі кеңес (ХҚЕСК) қабылдаған Стандарттар және Тҥсіндірулер. Оларға мыналар кіреді: (а) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (IFRS); (b) Халықаралық есептік стандарттары (IAS); (с) Халықаралық қаржы есептілігін тҥсіндіру жӛніндегі комитет (IFRІС) немесе бҧрынғы Тҥсіндірмелер жӛніндегі тҧрақты комитет (SІС) шығарған тҥсіндірулер. Қаржы есептілігінің баптары туралы ақпараттың елеулі тҥрде бҧзылуы немесе бҧрмалануы, егер олар әрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтығымен пайдаланушылардың осы қаржы есептілігі негізінде қабылдаған экономикалық шешімдеріне әсер етсе, маңызды болып табылады. Маңыздылық ақпараттың нақты бҧзылуының немесе бҧрмалануының ілеспе жағдайлардың мәтініндегі бағаланатын мӛлшеріне және сипатына қатысты болады. Қаржы есептілігінің тиісті бабының не мӛлшері, не сипаты, не екеуінің де ҥйлесуі шешуші фактор болуы мҥмкін. Ӛткен кезеңнің қателері – бҧл ҧйымның бір немесе одан кӛп кезеңдегі мынадай сенімді ақпаратты пайдаланбауы немесе қате пайдалануы салдарынан қаржы есептілігіндегі қателер және сенімсіз деректер: (а) осы ақпарат осы кезеңдердің қаржы есептілігін бекіту ҥшін рҧқсат етілген болғанда; b) осы ақпаратқа қатысты оның осы қаржы есептілігін дайындау және ҧсыну кезінде алынатын және ескерілетінін кҥту дҧрыс болады. Мҧндай қателерге есептеулердегі дәлсіздіктердің, есеп саясатын қолдану кезіндегі 89 қателердің, фактілерді толық бағаламаудың немесе дҧрыс тҥсіндірмеудің, сондай-ақ алаяқтықтың салдары кіреді. Ретроспективалық қолдану – бҧл жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және жағдайларға осы саясаттың ҥнемі қолданылатындай тҥрде қолдану. Ретроспективалық есеп айырысу – бҧл қаржы есептілігінің элементтеріндегі сомаларды тануды тҥзету, бағалау және ашып кӛрсету, егер ӛткен кезеңнің қателері ешқашан болмаса. Мҥлдем мҥмкін болмау – ҧйым осы ҥшін барлық тиімді кҥшті қолдана отырып, қандай да болмасын талапты қолдану мҥлдем мҥмкін болып табылмайды, бірақ осы талапты қолдана алмайды. Ӛткен жеке кезеңге қатысты есеп саясатындағы ӛзгерісті ретроспективалық қолдануға немесе қателерді тҥзету ҥшін ретроспективалық қайта санауды орындауға мҥлдем болмайды, егер: (а) осындай ретроспективалық қолданудың немесе ретроспективалық қайта санаудың нәтижесін белгілеуге болмаса; (b) тиісті ретроспективалық қолдану немесе ретроспективалық қайта санау ҧйым басшылығының қарастырылып отырған кезеңдегі ниеті қандай болғаны туралы жорамал жасауды талап етеді; немесе (с) тиісті ретроспективалық қолдану немесе ретроспективалық қайта санау сомалары бойынша маңызды бағалау есептерін жҥргізуді талап етеді және бҧл ретте осындай есептер туралы осындай ақпаратты объктивті тҥрде атап кӛрсету мҥмкін емес, ол (і) қарастырылып отырған сомалар танылуы, бағалануы немесе ашып кӛрсету тиіс болған кҥні (кҥндері) болған осындай жағдайлар туралы растайды; (іі) осы кезеңдегі қаржы есептілігі шығару ҥшін бекітілген кезде қол жеткен болуы тиіс. Есеп саясатындағы ӛзгерістерді перспективалық қолдану және ӛзгерістің қандай да болмасын есептік бағалауға әсер етуін тану – бҧл, тиісінше: (а) жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға және саясат ӛзгерген кҥннен кейін орын алған басқа оқиғаларға және жағдайларға қолдану; және (b) осы ӛзгерістің ағымдағы және болашақ кезеңдердегі есептік бағалауға осы ӛзгеріспен болған әсер етуін тану. Ақпараттың осы нақты бҥлінуі немесе бҧрмалануы пайдаланушылардың экономикалық шешіміне әсер ететінін не етпейтінін және қандай тҥрде маңызды болатынын бағалау осы пайдаланушылардың нақты ерекшеліктерін зерттеуді талап етеді. «Қаржы есептілігін дайындау және ҧсыну қағидаттарында», 25-параграфта былай делінген: «пайдаланушылардың іскерлік және экономикалық қызмет және бухгалтерлік есеп саласында жеткілікті білімі және ҧсынылған ақпаратты тиісті талаптанумен зерделеуге дайындығы бар екені жобаланады». Осылайша, осы бағалауды жҥргізген кезде осындай сипаттағы қасиеттері бар пайдаланушылардың экономикалық шешім қабылдау кезінде әсер етуге ҧшырап қалатынын қандай тҥрде тиімді кҥтуге болатынын ескеру қажет
Байланысты тараптар туралы ақпараттарды ашып көрсету. Анықтамалар. Байланысты тараптармен қарым-қатынастар және операциялар. Ұйымдар мен байланысты тараптар арасындағы өзара есеп айырысулардың өтелмеген қалдығын идентификациялау ( ҚЕХС 24). Топтағы басқа байланысты тараптармен операциялар және ӛзара есеп айырысулар туралы ақпарат ҧйымның қаржы есептілігінде ашып кӛрсетіледі. Байланысты тараптармен топ ішіндегі операциялар және ӛзара есеп айырысулардың ӛтелмеген сальдосы топтың шоғырландырылған қаржы есептілігін дайындау кезінде алып тасталады. Байланысты тараптар арасындағы ӛзара қатынастар – сауда мен бизнестегі әдеттегі қҧбылыс. Мәселен, ҧйымдар ӛз қызметінің бір бӛлігін еншілес ҧйымдар, бірлескен қызмет және қауымдасқан кәсіпорындар арқылы жиі жҥзеге асырады. Мҧндай жағдайларда ҧйымның инвестициялау объектінің қаржылық және операциялық саясатына әсері бақылау, бірлескен бақылау немесе елеулі ықпал тҥрінде жҥзеге асырылады. Байланысты тарап: Тарап мына жағдайларда байланысты ҧйым деп саналады: (а) Сол тарап тікелей немесе жанама тҥрде, бір немесе бірнеше делдалдар арқылы: (і) ҧйымды бақылайтын немесе ҧйым оны бақылайтын, не ҧйыммен бірге бірлескен бақылау объекті (бҧған бас ҧйымдар, еншілес ҧйымдар және сабақтас еншілес компаниялар қамтылады) болып табылатын болса; (іі) осы ҧйымға елеулі ықпал етуін қамтамасыз ететін ҧйымда ҥлесі бар болса; (ііі) ҧйымға бірлескен бақылау жасайтын болса; (b) сол ҧйымның қауымдасқан ҧйымы болып табылса (28-«Қауымдасқан ҧйымдарға инвестициялар» IAS стандартындағы анықтамаға сәйкес); (с) ҧйым кәсіпкер болып табылатын бірлескен қызметтің ӛкілі болса (қараңыз: 31- «Бірлескен қызметке қатысу» IAS»); (d) ҧйымның немесе оның бас ҧйымының негізгі басқарма қызметкерлерінің қҧрамына кірсе; (е) (а) немесе (d) тармақтарында айтылған кез келген адамның жақын туысқаны болса; (f) (d) немесе (е) тармақтарында айтылған кез келген тҧлға тарапынан бақыланатын, бірлесе бақыланатын немесе елеулі ықпал сезінетін, не елеулі дауыс қҧқығы кез келген ондай тҧлғаға тікелей немесе жанама тҥрде тиесілі ҧйым болып табылса; (g) сол ҧйымның немесе сол ҧйымның байланстырушы тарабы болып табылатын кез келген ҧйымның жалдамалы қызметкерлерінің мҥдделерінде еңбек қызмет аяқталған кездегі сыйақылар жоспары болып табылса. Байланысты тараптар арасындағы операциялар байланысты тараптар арасында, тӛлем алынуына қарамастан, ресурстарды, қызметтерді немесе міндеттемелерді беру болып табылады. Ең жақын туысқандар – жеке тҧлға отбасының ҧйыммен ӛзара іс-қимыл барысында сол тҧлғаға ықпал жасауы мҥмкін, не ӛздері оның ықпалында болатын мҥшелері. Оларға 96 мыналарды жатқызуға болады: (а) жеке тҧлғаның азаматтық зайыбы мен балалары; (b) жеке тҧлғаның азаматтық зайыбының балалары; (с) жеке тҧлғаның немесе оның азаматтық зайыбының асырауындағы жандар. Ӛтемге қызметкерлерге берілетін (19-«Қызметкерлерге берілетін сыйақылар» IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға сәйкес) барлық сыйақылар, соның ішінде 2- «Ҥлестік қҧралдар негізіндегі тӛлемдер» IFRS Халықаралық стандарты қолданылатын қызметкерлерге сыйақылар қамтылады. Қызметкерлерге сыйақылар – ҧйымға кӛрсетілетін қызметтерге айырбас ретінде ол тӛлейтін, тӛлеуге тиіс не беретін немесе оның атынан тӛленетін, тӛленуге тиіс не берілетін ӛтемнің кез келген тҥрі. Оған сондай-ақ ҧйым ӛзінің бас ҧйымы атынан тӛлейтін ӛтем де қамтылады. Ӛтемге мыналар қамтылады: (а) қызметкерлерге берілетін жҧмысшылар мен қызметшілердің жалақысы және әлеуметтік қамсыздандыру жарналары, жыл сайынғы ақы тӛленетін демалыс және сырқаттануға байланысты ақы тӛленетін демалыс, пайдаға қатысу және сыйақылар (егер кезең аяқталғаннан кейін он екі ай ішінде тӛленетін болса) сияқты қысқа мерзімді сыйақылар, сондай-ақ сол кезде жҧмыс істейтін қызметкерлер ҥшін ақшалай емес нысандағы (медициналық қызмет, тҧрғын ҥймен және автокӛлікпен қамтамасыз ету, тегін немесе дотацияланатын тауарлар мен қызметтер сияқты) сыйақылар; (b) еңбек қызметі аяқталғаннан кейін берілетін зейнетақы, зейнеткерлікке шыққаннан кейінгі сыйақылар, ӛмірді сақтандыру және еңбек қызметі аяқталғаннан кейін медициналық қызмет кӛрсету сияқты сыйақылар; (с) қызметкерлерге берілетін басқа да ҧзақ мерзімді сыйақылар, соның ішінде ҧзақ жҧмыс ӛтілі бар қызметкерлерге арналған ақы тӛленетін демалыс, не ақы тӛленетін шығармашылық демалыс, мерейтойлар немесе басқа да ҧзақ мерзімді сыйақылар, еңбекке жарамсыздық бойынша ҧзақ мерзімді сыйақылар, сондай-ақ пайдаға, сыйақыға қатысу, егер аталған тӛлемдер кезең аяқталғаннан кейін он екі ай ішінде тӛленетін болса; (d) жҧмыстан шығардағы жәрдемақы; (е) ҥлескерлік қҧралдар негізіндегі тӛлемдер. Бақылау – ҧйымның қаржы және операция саясатын оның қызметінен пайда алатындай етіп басқару уәкілеттігі. Бірлескен бақылау – экономикалық қызметке бақылаудың шарт бойынша келісе бӛлінуі. Басты басқарушы қызметкерлер – ҧйым қызметін жоспарлау, басқару және бақылау мәселелерінде уәкілеттіктер берілген адамдар, соның ішінде сондай ҧйымның кез келген (атқарушы немесе атқарушы емес) директоры. Елеулі ықпал – ҧйымның қаржы және операция саясатының мәселелері бойынша шешімдер қабылдауға қатысу, алайда ондай саясатты бақылау емес. Елеулі ықпалға ҥлестік иелену арқылы, жарғы немесе келісім бойынша. Байланысты тараппен кез келген ӛзара қатынастарды қарау кезінде сол қатынастардың заңдық нысанына ғана емес, олардың мазмҧнына назар аудару керек. Тӛмендегі тараптардың байланысты тараптар болып табылуы міндетті емес: (а) екі ҧйым, ӛйткені «байланысты тарап» анықтамасындағы (d) және (f) тармақтарына қарамастан, оларда директор немесе басқа басты басқарушы ортақ; (b) екі кәсіпкер, ӛйткені олар бірлескен қызметке бірлескен бақылау жасайды; (с) (і) қаржы ресурстарын беретін ҧйымдар, (іі) кәсіподақтар, (ііі) коммуналдық қызметтер, (іV) мемлекеттік мекемелер мен агенттіктер; олардың ҧйыммен әдеттегі ӛзара қатынасына (олар ҧйымның іс-қимыл бостандығы деңгейіне ықпал жасай немесе оның шешімдер қабылдауына қатыса алатынына байланысты); (d) жекелеген сатып алушы, ӛнім жеткізуші, франшиз туралы шарт бойынша жеңілдік 97 қҧқығын беруші тарап, таратушы немесе ҧйым ӛзімен ірі сомаға мәміле жасайтын бас агент, осының негізінде пайда болатын экономикалық тәуелділікке байланысты. Басты және еншілес ҧйымдар арасындағы ӛзара қатынастар, осы байланысты тараптар арасында операциялар жҥзеге асырылғанына қарамастан, міндетті тҥрде ашып кӛрсетілуге тиіс. Ҧйым ӛзінің басты ҧйымының атауын, ал егер басты ҧйым тҥпкілікті бақылаушы тарап болып табылмаса – тҥпкілікті бақылаушы тараптың атауын ашып кӛрсетуге міндетті. Егер басты ҧйым да, тҥпкілікті бақылаушы тарап та ашық пайдалануға арналған қаржы есептілігін тапсырмаса, басқару баспалдағы бойынша ең жоғары, сондай есептілік беретін басты ҧйымның атауын кӛрсету қажет. Қаржы есептілігін пайдаланушылар байланысты тараптар арасындағы ӛзара қатынастың ҧйымға ықпалы туралы пікір қалыптастыруы ҥшін байланысты тараптар арасындағы ӛзара қатынас туралы ақпаратты, сол байланысты тараптар арасында операциялар жҥзеге асырылғанына қарамастан, бақылау бар болатын жағдайларда ашып кӛрсету керек. Байланысты тараптар – басты және еншілес ҧйымдар арасындағы ӛзара қатынастарды сәйкестендіру туралы талапты 27 IAS, 28 IAS және 31 IAS стандарттарында белгіленген талаптар толықтырады, оларға сәйкес еншілес, қауымдасқан және бірлесе бақыланатын ҧйымдарға елеулі инвестициялардың тиісті тізбесі мен сипаттамасын тапсыру қажет. Егер басты ҧйым да, тҥпкілікті бақылаушы тарап та ашық пайдалануға арналған қаржы есептілігін тапсырмаса, ҧйым келесі ең жоғары, сондай есептілік беретін басты ҧйымның атауын кӛрсетуге міндетті. Келесі ең жоғары басты ҧйым – ең жақын басты ҧйымнан кейінгі, сондай есептілік беретін бірінші басты ҧйым. Ҧйым жалпы негізгі басқарма қызметкерлеріне және тӛмендегі санаттардың әрқайсысы бойынша тӛленетін сыйақының мӛлшерін ашып кӛрсетуге міндетті: (а) қызметкерлерге қысқа мерзімді сыйақылар; (b) еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақылар; (с) басқа ҧзақ мерзімді сыйақылар; (d) жҧмыстан шығардағы жәрдемақы; (е) ҥлестік қҧралдар негізіндегі тӛлемдер. Егер байланысты тараптар арасында операциялар жҥзеге асырылған болса, ҧйым байланысты тараптар арасындағы ӛзара қатынастар сипатын, сондай-ақ сол операциялар мен ӛзара есеп айырысулардың ӛтелмеген сальдосы туралы сол ӛзара қатынастардың қаржы есептілігіне ықтимал ықпалын тҥсіну ҥшін қажетті ақпаратты ашып кӛрсетуге міндетті. Ақпаратты ашып кӛрсету жӛніндегі бҧл талаптар негізгі басқарма қызметкерлеріне сыйақыларды ашып кӛрсету туралы талабына қосымша енгізіледі. Ашып кӛрсетуге, кем дегенде, мынадай ақпарат жатады: (а)жҥзеге асырылған операциялар сомасы; (b)ӛзара есеп айырысулардың ӛтелмеген сальдоларының сомасы және (і) оларға байланысты шарттар, соның ішінде есеп айырысулар кезінде берілетін қарсылама берудің қамтамсыз етілуі мен сипаты; (іі) берілген немесе алынған кез келген кепілдіктер туралы егжей-тегжейлі мәліметтер; (с) ӛтелмеген сальдо сомасына байланысты кҥмәнді қарыздар бойынша резервтер; (d)байланысты тараптардан алынуға тиісті ҥмітсіз және кҥмәнді қарыздар жӛнінде кезең ішінде мойындалған шығыс. 2.Байланысты тараптардың өзара қатынастарының есебі Байланысты тараптармен ӛзара қатынастар ҧйымның пайдасына немесе залалына, сондай-ақ қаржы жағдайына және операциялық қызметінің нәтижелеріне ықпал етуге қабілетті. Байланысты тараптар байланысты емес тараптар қатыспайтын мәмілелер жасай алады. Мысалы, ӛзінің бас ҧйымының тауарларын ӛзіндік қҧны бойынша сататын ҧйым осы тауарларды басқа сатып алушыға сол жағдайларда жеткізуден бас тарта алады. Сонымен қатар, байланысты тараптар арасындағы операцияларды байланысты емес тараптар 98 арасындағы операциялар сияқты кӛлемде жҥзеге асыра алмайды. Ҧйымның пайдасы немесе залалы және қаржы жағдайы байланысты тараптармен қарым-қатынастарға тіпті олармен операциялар жоқ болған кездің ӛзінде байланысты болуы мҥмкін. Ҧйым басқа тараптармен жҥзеге асыратын операцияларға ондай ӛзара қарым- қатынастардың болуының ӛзі ықпал ете алады. Мысалы, еншілес кәсіпорын сауда әріптесімен қарым-қатынасын бас кәсіпорын бҧрынғы сауда әріптесі жҧмыс істеген салада жҧмыс істейтін басқа еншілес кәсіпорынды сатып алғаннан кейін ҥзе алады. Және керісінше, бір тарап басқа тараптың елеулі ықпал етуі салдарынан іс-әрекеттерден тартынуы мҥмкін – мысалы, еншілес ҧйым ӛзінің бас ҧйымынан зерттеулер мен талдамалар жҥргізбеу жӛнінде нҧсқау алуы мҥмкін. Осы себептер бойынша, байланысты тараптардың операциялары, ӛзара есеп айырысулардың ӛтелмеген сальдолары және байланысты тараптармен қатынастар туралы ақпараттың болуы ҧйым қызметіне қаржы есептілігін пайдаланушылар беретін бағаға, соның ішінде ҧйым алдағы уақытта тап болатын тәуекелдер мен мҥмкіндіктерге берілетін бағаға ықпал етуі мҥмкін. Байланысты тараптарға тӛленетін және олардан алынатын тҥрлі санаттарға жатқызылатын сомалар жіктемесі 1-«Қаржы есептілігін ұсыну» IAS Халықаралық стандартының не баланста, не ескертпелерде берілетін ақпаратты ашып кӛрсету туралы талаптарына қосымша болып табылады. Ол санаттар байланысты тараптар арасындағы ӛзара есеп айырысулар сальдосына неғҧрлым кешенді талдау жасау мақсаттарында ҧлғайтылған және байланысты тараптармен операцияларға қолданылады. Тӛменде ӛздері туралы ақпарат ашып кӛрсетілуге тиісті, байланысты тараппен жҥзеге асырылатын операциялар мысалдары келтірілген: (а) тауарлар (дайын немесе аяқталмаған ӛнім) сатып алу немесе сату; (b) мҥлікті және басқа активтерді сатып алу немесе сату; (с) қызметтер кӛрсету немесе алу; (d) жалгерлік; (е) зерттеулер мен талдамаларды беру; (f) лицензиялық келісімдер бойынша беру; қаржы келісімдері бойынша беру (соның ішінде ақшалай немесе заттай нысандағы несиелер және жарғылық капиталға жарналар); кепілдіктер беру немесе қамтамасыз ету; (g) басқа ҧйым атынан немесе басқа тарап атынан ҧйымның міндеттемелерді ӛтеуі.
«Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есеп ” және «Автотранспорттық кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» пәндері бойынша мемлекеттік емтихан сұрақтары
«Ауыл шаруашылығында бухгалтерлік есеп ” және «Автотранспорттық кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» пәндері бойынша мемлекеттік емтихан сұрақтары
Сала мамандануына байланысты ауыл шаруашылық құрылымындағы бухгалтерлік есептің ерекшеліктері: өндірістің негізгі құралы ретіндегі жердін есебі; биологиялық және экономикалық факторлар ықпалына ұшырайтын жануарлар мен өсімдіктер тірі организмдермен байланысты ауыл шаруашылықөндірісі процесі
