29. Қаржы министрлігінің шығаратын бағалы қағаз түрлеріне сипаттама беру және мақсатын көрсету

Мемлекеттік бағалы қағаздар – эмитенті мемлекет болып табылатын, мемлекеттің ішкі қарызының формасын немесе борыштық бағалы қағаздарды білдіреді.Экономикалық дамығын елдерде мемлекеттік бағалы қағаздар жалпы экономиканың дамуында, банктік жүйенің өтімділігін ұстап тұруда, мемлекеттік шығыстарды қаржыландыруда маңызды орын алады.

Мемлекеттік бағалы қағаздар мынадай белгілер бойынша жіктелінеді:

1) ҚР үкіметі немесе ҚР Қаржы министрлігінің айналысқа шығаратын қазынашылық міндеттемелері;

2) Қазақстан Ұлттық банкінің бағалы қағаздары;

3) Муниципалдық бағалы қағаздар

ҚР үкіметі немесе ҚР Қаржы министрлігінің айналысқа шығаратын қазынашылық міндеттемелері мыналар:

1)Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттемелері (МЕККАМ) – дисконттық эмиссиондық бағалы қағаз. Айналыс мерзімі: 3, 6, 9 жəне 12 ай. Номиналдық құны - 100 теңге;

2)Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттемелер (МЕОКАМ) - купондық эмиссиондық бағалы қағаз. Айналыс мерзімі: 1-5 жыл. Номиналдық құны – 1000 теңге. Купон жылына 2 рет төленеді.

3) Мемлекеттік ұзақ мерзімді қазынашылық міндеттемелер (МЕУКАМ) - купондық эмиссиондық бағалы қағаз. Айналыс мерзімі: 5 жылдан жоғары. Номиналдық құны – 1000 теңге. Купон жылына 1 рет төленеді.

4)Мемлекеттік орта мерзімді индекстелген қазынашылық міндеттеме (МОИКАМ) - купондық эмиссиондық бағалы қағаз. Айналыс мерзімі: 1-5 жыл. Номиналдық құны – 1000 теңге. Купон жылына 2 рет төленеді.

5)Мемлекеттік ұзақ мерзімді индекстелген қазынашылық валюталық міндеттеме (МУИКАМ) - купондық эмиссиондық бағалы қағаз. Айналыс мерзімі: 5 жылдан жоғары. Номиналдық құны – 1000 теңге. Купон жылына 1 рет төленеді.

6) мемлекеттік ұзақ мерзімді жинақтаушы қазынашылық міндеттеме (МЕУЖКАМ) - Айналыс мерзімі: 5 жылдан жоғары. Номиналдық құны – 1000 теңге. Купон жылына 1 рет төленеді. Қазақстан Республикасының Үкіметі атынан жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін қорғау мақсатында Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен шағарылады.

7) Мемлекеттік арнайы орта мерзімді қазынашылық міндеттеме (МАОКАМ) – номиналды құны 100$. Айналыс мерзімі – 2-3 жыл. Сыйақы төлеу мерзімілігі – жарты жыл

 

30. Келісім шарт насанындағы туынды бағалы қағаздардың экономикалық мәні мен түрлеріне смпаттама беру

«Бағалы қағаз нарығы» туралы заңға сəйкес туынды бағалы қағаз дегеніміз - осы туынды бағалы қағаздардың базалық активке қатынасы бойынша құқықтарды куəландыратын бағалы қағаз. Туынды бағалы қағаз мынадай белгілер бойынша жіктелінеді:

1. Келісім шарт нысанындағы бағалы қағаздар:

•форвардтық келісім шарт; •фьючерстік келісім шарт;

•опциондық келісім шарт; •своп - келісім шарт.

2. Кепілдік нысанындағы бағалы қағаздар:

•варрант; •коносамент.

3. Куəлік нысанындағы бағалы қағаздар:

•ипотекалық куəліктер; •депозитарлық қолхат; •банктік сертификат.

I. Форвардтық келісім шарт – болашақта орындалатын нақты мерзімнен кейін активті сату - сатып алу келісім шарты. Бұл келісім шарттың міндетті түрде орындалуы тиісті тұрақты мəмілені білдіреді.

Форвард (алдын – ала) – мəмілені жасағаннан кейін екі күн ішінде шұғыл түрде жасалатын есеп айырысу нысаны. Форвардтық операцияларды бағаның жəне валюталар бағамындағы өзгерістерден туындайтын мүмкін болатын зияндардың алдын алу мақсатында жүзеге асырады.

Форвардтық келісім шарттың бағасы, əдетте мəмле жасалған кезде бекітіледі.

Форвардтық келісім шырттың негізгі айырмашылығы – жасалатын мəміленің кез келген параметрін (бағасын, мерзімін, мөлшерін, есеп айырысу нысанын жəне жеткізілуін) келісім шартқа қатысушы тараптың сұранысы (қалауы) бойынша өзгерту мүмкіндігі бар.

Бұл келісім шарттың осал жағы – бір тараптың келісім шартты орындаудан бас тартқан жағдайда алдын ала жою(өтеу) қиынға соғады. Əдетте кері мəмілені жасауға болатын еді, бірақ форвардтық келісім шартта кері мəміле жасалмайды.

Форвардтық келісім шарттың негізгі екі түрі бар: валюталық форвард жəне пайыздық форвард.

Форвардтық келісім шарт ірі банктер арасында жасалады.

II. Фьючерстік келісім шарт - белгiленген нысандағы стандарттық саны мен орындалу мерзiмi бар жəне ұйымдастырылған бағалы қағаздар нарығында айналыста жүретiн туынды бағалы қағаз, оны сатушы сатуға немесе сатып алуға мiндеттенедi, ал сатып алушы мүлiктiң (базалық активтiң) белгiленген санын келiсiлген баға бойынша жəне белгiлi бiр мерзiм өткеннен кейiн сатып алуға немесе сатуға мiндеттенеді.

Фьючерстік жəне форвардтық келісім шарт тұрақты мəміле болып табылатын мерзімді келісім шартты білдіреді. Форвардтық келісім шартқа қарағанда фьючерстік келісім шарттың бағасынан басқа параметрлері, келісім шарт тараптарының қалауына жəне еркіне байланыссыз алдын – ала белгілі болады, яғни бұл келісім шарт толығымен стандартталған. Бұл келісім – шарт тек қана биржалық сауда саттық кезінде жасалады. Фьючерстік келісім шарттың орындалуына биржаның өзі, яғни нақтырақ айтатын болсақ биржалық сауда саттыққа қызмет көрсететін есеп айрысу ұйымы (клирингтік ұйым) кепілдік береді.

Сатып алушының шартымен фьючерстік келісім шартты жасау – келісім шартты «сатып алуды» білдіреді, ал сатушының шартымен - келісім шартты «сатуды» білдіреді. Келісім шарт бойынша міндетті қабылдау «ашық позицияны» білдіреді. Кері келісім шарт жасау арқылы фьючерстік келісім шарт бойынша міндеттің орындалмауы «жабық позицияны» білдіреді. «Ашық позиция» кезінде келісім шарттың иесі бастапқы маржаны немесе жарнаны төлейді.

Фьючерстік келісім шарт екі топқа бөлінеді: тауарлы жəне қаржылық фьючерстік келісім шарт.

Тауарлы фьючерстік келісім шарттың мынадай түрлері бар:

•ауыл шаруашылық шикізаттар мен жартылай фабрикаттар – мал, ет, ұрық, тұқым, өсімдік майы жəне т.б;

•орман жəне кесілген материалдар;

•түсті жəне қымбат бағалы металдар – алюминий, күміс, свинец, цинк, никель, олова, алтын, платина, палладий;

•мұнай - газ шикі заты – мұнай, газ, бензин, мазут жəне т.б.

70 жылдың басына дейін тауарлы фьючерс - фьючерстік келісім шарттың негізгі түрі болып табылған. 1972 жылдан бастап қаржылық фьючерстер пайда болды.

Қаржылық фьючерстің мынадай түрлері бар:

•валюталық фьючерс – қандай да бір конвертацияланатын валютаны сату – сатып алумен байланысты фьчерстік келісім шартты білдіреді. Бұл келісім шарт валюталық форвардтқа ұқсас болып келеді, бірақ өзіндік мынадай айырмашылықтар бар: келісім шартты жасау орны, стандартизация деңгейі (толық) жəне кепілдендіру механизмі (маржалық алымдар механизмі);

•қор фьючерсі – акцияның жекелеген түрлерін сату - сатып алумен байланысты фьючерстік келісім шарт;

•пайыздық фьючерс – пайыздық мөлшерлеменің өзгеруіне (қысқа мерзімді фьючерс) жəне ұзақ мерзімді облигацияны сату – сатып алумен байланысты (ұзақ мерзімді фьючерс) фьючерстік келісім шарт.

•индекстік фьючерс – қор нарығының индексінің мəнінің өзгеруімен байланысты фьючерстік келісім шарт.

III. Опцион - шарт, оған сəйкес бiр тарап (опционды сатушы) осы шартта аталған мүлiктiң (базалық активтiң) белгiлi бiр санын осы шартта келiсiлген баға бойынша сатуға немесе сатып алуға мiндеттенедi, ал екiншi тарап (опционды сатып алушы) сатып алу немесе сату құқығына ие болады; сауда-саттықты ұйымдастырушылар мұндай шартты стандарттаған жағдайда ол туынды бағалы қағаз ретiнде пайдаланылуы мүмкiн.Опциондық келісім шартты əдетте опцион деп атайды. Опционның иесі оның ұстаушысы болып табылады. Активті сатып алуға құқық беретін опционды «опционды сатып алу» немесе «опцион колл» немесе «колл» деп атайды.Активті сатуға құқық беретін опционды «опционды сату» немесе «опцион пут» немесе «пут» деп атайды. Опционға негізделген активтің екі құны болады: ағымдағы нарықтық құны немесе спот жəне опционда тіркелген орындалу құны.Опционға негізделген активтің бағасы емес опционның өзінде белгіленген баға оның сыйақысы болып табылады.

Опционның орындалу мерзімі (күні) болады. Опционның орындалу күніне байланысты опцион американдық немесе европалық болуы мүмкін. Американдық опцион - экспирация (мерзімнің аяқталу күні) күнін қоса алғанда кез келген мерзімде орындалуы мүмкін. Европалық опцион - экспирация күнінде орындалуы мүмкін, яғни экспирация жəне орындалу күні сəйкес келеді, ал американдық опцион үшін бұл күндер сəйкес келмеуі мүмкін.Опцион биржалық жəне биржалық емес болып жіктелінеді. Биржалық опциондық келісім шарт тек қана биржада жасалады жəне механизмі фьючерстік келісім шартқа сəйкес келеді. Биржалық опцион мен фьючерстік келісім шарт қысқа мерзімді сипатқа ие. (3 айдан – 1жыл).Фьючерстік келісім шарт сияқты биржалық опционда тауар, пайыздық мөлшерлеме, валюта, индекс тəрізді активтермен жасалады. Биржадан тыс опционның айналыс механизмі өтімді форвардтық келісім шартқа ұқсас болып келеді. Бұл нарық банк – дилерімен (маркет - мейкермен) қалыптасады. Биржадан тыс опцион екіге бөлінеді: қысқа жəне ұзақ мерзімді.

IV. Своп келісімшарты – екі тараптың белгілі бір мерзім ішінде белгілі бір талаптармен қаржы құралдарын айырбастау жөніндегі келісімін куәландыратын туынды бағалы қағаз. Своп операциясы банкаралық нарықта айналысқа түседі. Своп операциясын пайдаланудың мақсаты:

- валюталық тәуекелді төмендету;

- төлемдердің тұрақтылығын қамтамасыз ету;

- бағалы қағаздар портфелін басқарумен байл/ты шығынды азайту;

- валютаның пайыздық мөлшерлемесі арасындағы айырмадан пайда алу;

- пайыздық мөлшерлемеге, бағамға жасалған болжам негізінде спекулятивті пайда алу

Своп келісімшартының түрлері: - пайыздық; -тауарлы; -индекстік

 

41. Айналыс мерзімі - 92 күнді құрайтын, номиналдық құнының - 95 % - ы мөлшеріндегі бағамен дисконттық облигация орналастырылды. Өтелуге -25 күн қалғанда номиналдық құнының - 99 % мөлшеріндегі бағамен облигация сатылды. Облигацияның номиналдық құны – 5000 теңге. Сатылатын дисконттық облигацияның табыстылығын анықтау?

Шешуі: r=(Б2-Б1)/ Б1-360/(t-t1)*100

Б2=5000*99/100=4950

Б1=5000*95/100=4750

r=(4950-4750)/4750*360/(92-25)*100=22,6

42. Инвестор 2 350 000тг акция сатып алды. Оның 540 000 тг-сі 11% бен қарызға алған қаражаты. Бір жылдан кейін инвестор акцияны 1 500 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 100 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін (1 жылдан кейін) қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

r=(Ps- Pb+div)/PB*360/t*100

I=ipn/360*100=540000*11*360/360*100=59400

S=I+P=540000+59400=599400

r=((1500000-599400)-(2350000-540000)+100000)/(2350000-540000)*360/360*100= -44,7

43. Облигацияның номиналдық құны - 2000 теңге, айналыс мерзімі 3 жыл, тоқсан сайынғы купон мөлшерлемесі - 5 %. Номиналдық құнының 75 % - ы мөлшеріндегі бағамен сатып алынған облигацияның ағымдағы табыстылығын анықтау?

r=((N-P)+c*n)/P*n*100

P=2000*75%=1500

C=2000*5%*4=400

r=((2000-1500)+400*3)*100/1500*3

37,7

44. Инвестор 1 350 000тг акция сатып алды. Оның 540 000 тг-сі 13% бен қарызға алған қаражаты. 4 жылдан кейін инвестор акцияны 1 500 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 300 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін (4 жылдан кейін) қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=ipn/360*100=13*540000*4*360/360*100=280800

S=I+P=540000+280800=820800

r=((1500000-820800)-(1350000-540000)+300000)/(1350000-540000)/360*100/360*4=5,2

45. Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы - 3 600 000 теңге, жай акцияның номиналдық құны - 3000 теңге, таза пайданың көлемі – 1 260 000 теңге. Төленген дивидендтің мөлшері – 600 000 теңге. Дивидендті төлеу коэффициентінің мәнін анықтау?

POR=DPS/EPS

DPS=div/JK/N

EPS=TP/JK/N

POR=div/TP=0,48

46. Инвестор 6 950 000тг акция сатып алды. Оның 750 000 тг-сі 13% бен қарызға алған қаражаты. Бір жылдан кейін инвестор акцияны 1 700 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 280 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=ipn/360*100=13*750000*360/360*100=97500

S=750000+97500=847500

r=((1700000-847500)-(6950000-750000)+280000)/(6950000-750000)*360*100/100= -81,7

47. Айналыс мерзімі - 210 күнді құрайтын, номиналдық құнының - 95 % - ы мөлшеріндегі бағамен дисконттық облигация орналастырылды. Өтелуге -36 күн қалғанда номиналдық құнының - 99 % мөлшеріндегі бағамен облигация сатылды. Облигацияның номиналдық құны – 10 500 теңге. Сатылатын дисконттық облигацияның табыстылығын анықтау?

r=(P2-P1)/P1*360/(t-t1)*360=((10500*99%)-(10500*95%))/10500*95%*360/(210-36)*100= 8,71

48. Инвестор 1 800 000тг акция сатып алды. Оның 450 000 тг-сі 17% бен қарызға алған қаражаты. Бір жылдан кейін инвестор акцияны 1 200 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 100 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=ipn/360*100=17*450000*360/360*100=76500

S=450000+76500=526500

r=((1200000-526500)-(1800000-450000)+100000/(1800000-450000)*360*100/360= -427

49. Инвестор 340 000 теңгеге акциялар сатып алды. 4 жылдан кейін оларды 500 000 теңгеге сатты. 1-ші жылы алған дивидент көлемі – 170 теңге, 2ж - 220 теңге, 3ж – 350 теңге, 4ж – 410 теңге. Акцияның табыстылығы қандай?

Div=170+220+350+410=1150

r=(500000-340000+1150)/340000*(360/360*4)*100=11,8

50. Инвестор 750 000тг акция сатып алды. Оның 250 000 тг-сі 15% бен қарызға алған қаражаты. Екі жылдан кейін инвестор акцияны 980 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 100 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=ipn/360*100=15*250000*720/360*100=75000

S=250000+75000=325000

r=((980000-325000)-(750000-250000)+100000)/(750000-250000)*360/720*100=25,5

51. Айналыс мерзімі - 162 күнді құрайтын, номиналдық құнының - 80 % - ы мөлшеріндегі бағамен дисконттық облигация орналастырылды. Өтелуге -21 күн қалғанда номиналдық құнының - 95 % мөлшеріндегі бағамен облигация сатылды. Облигацияның номиналдық құны – 6900 теңге. Сатылатын дисконттық облигацияның табыстылығын анықтау?

P1=6900*80%=5520

P 2= 6900*95%= 6555

r=(P2-P1)/P1*360/(t-t1)* 100=(6555-5520)/5520*360/(162-21)*100= 47,9

52. Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы - 2 700 000 теңге, жай акцияның номиналдық құны - 3000 теңге, таза пайданың көлемі – 1 800 000 теңге. Төленген дивидендтің мөлшері – 900 000 теңге. Дивидендті төлеу коэффициентінің мәнін анықтау?

POR=DPS/EPS

DPS=900000*3000/2700000=2700/27=1000

EPS=1800000/900=2000

POR=1000/2000=0,5

53. Айналыс мерзімі - 120 күнді құрайтын, номиналдық құнының - 95 % - ы мөлшеріндегі бағамен дисконттық облигация орналастырылды. Өтелуге - 40 күн қалғанда номиналдық құнының - 99 % мөлшеріндегі бағамен облигация сатылды. Облигацияның номиналдық құны – 5000 теңге. Сатылатын дисконттық облигацияның табыстылығын анықтау?

P1=5000*95%=4750

P2=5000*99%=4950

r=200/4750*360/80*100=18,9

54. Инвестор 11 400 000тг акция сатып алды. Оның 800 000 тг-сі 18% бен қарызға алған қаражаты. Бір жылдан кейін инвестор акцияны 1 600 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 400 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет

I=800000*18*360/360*100=144000

S=800000+144000=944000

r=((1600000-944000)+400000-10600000)/10600000*100= -90,04

55. Инвестор 500 000тг акция сатып алды. Оның 200 000 тг-сі 12% бен қарызға алған қаражаты. Бес жылдан кейін инвестор акцияны 700 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 20 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=(12*200000*(360*5))/360*100= 120000

S= 200000+120000= 320000

r= ((700000-320000)-(500000-200000)+200000)/(500000-200000)*360/360*5*100= 6,66

56. Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы - 3 800 000 теңге, жай акцияның номиналдық құны - 1800 теңге, таза пайданың көлемі – 1 200 000 теңге. Төленген дивидендтің мөлшері – 900 000 теңге. Дивидендті төлеу коэффициентінің мәнін анықтау(POR)?

POR=div/ТП=900000/1200000= 0,75

57. Айналыс мерзімі - 92 күнді құрайтын, номиналдық құнының - 84 % - ы мөлшеріндегі бағамен дисконттық облигация орналастырылды. Облигацияның номиналдық құны – 5000 теңге. Өтелетін дисконттық облигацияның табыстылығын анықтау?

r=(N/P-1)*360/t*100

P=5000*84%=4200

r=(5000/4200-1)*360/92*100=74,5

58. Инвестор 22 000 000тг акция сатып алды. Оның 15 000 000 тг-сі 12% бен қарызға алған қаражаты. Бір жылдан кейін инвестор акцияны 2 300 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 800 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=12*15 000000*360/360*100= 1800000

S=15 000000+1 800000= 16 800000

r= ((2 300000-16 800000)-700000+800000)/7 000000* 100= -295,7

59. Инвестор 3 000 000тг акция сатып алды. Оның 1 200 000 тг-сі 11% бен қарызға алған қаражаты. Екі жылдан кейін инвестор акцияны 3 300 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 480 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I=1181200000*360*2/360*100= 264000

S= 1200000+264000= 1464000

r=((3300000-1464000)-1800000+480000)/1800000*(360*100/720)= 14,3

60. Инвестор 800 000тг акция сатып алды. Оның 550 000 тг-сі 14% бен қарызға алған қаражаты. Төрт жылдан кейін инвестор акцияны 1 000 000 тг-ге сатты. Акцияны иеленген уақытта инвесторға 25 000 тг дивидент төленді. Инвестор қарызға алған қаражатын және оған есептелген пайыз сомасын акцияны сатқаннан кейін қайтарды. Акцияның табыстылығын анықтау қажет.

I= 550000*14*360*4/360*100= 308000

S= 550000+308000= 858000

r=((1000000-858000)-250000+25000)/250000*(360/360*4)*100= -8,3