10 Кесте Есептеудің нәтижесі

Көрсеткіш атаулары	Мәндері
	БТ	НТ
1	2	3
Техника атауы	Т-40	МТЗ 80
Жылдық ағымдық шығындар, тг
Қаржы салу, тг	5123000	4905000
Сағаттық пайдаға асыру ұзақтығы, м3/сағ
Жылына техника жұмысының машина-сағат саны
Жылдық пайдаға асыру өнімділігі, м3/жыл.
Келтірілген жылдық шығындар, тг.
Келтірілген орташа шығындар, тг/м3.
Қосымша жылдық табыс, тг
Отынды үнемдеу, кг
Қосымша салынған қаржыны ақтау мерзімі, жыл

6 Экология

Кез келген елдің, облыстың немесе аймақтың картасына қарағанда, ең бірінші көзге түсетіні автомобиль және темір жолдардың желілері, ірі техника өнеркәсіптері басым бөлігін алуда.

Қазіргі қоғамды техникасыз елестету қиын. Күнделікті қозғалыстан бастап, өнеркәсіп салаларының барлығы дерлік техникамен жұмыс жасайды. Кез еклген транспорт түрі энергияның бір басқа түріне түрлендіру принціпімен жұмыс істейді. Сол себепті термодинамиканың заңына сәйкес шығындар да болмай қоймайды, өйткені кез келген трактор немесе техниканың пайдалы әсер коефценті 100%-ға тең бола алмайды. Мысалы, тракторда отынның химиялық энергиясы қозғалыстың кинетикалық энергиясы мен шығын энергиясына айналады. Бұл энергия трактор және кез келген транспорт түрі үшін 70%-ды құрайды. Шығындалу энергияларына: үйкеліске шығындалуы, жылуды шашырату, тракторлардың қозғалтқыштарында отынның толық емес жануы сияқты факторлар жатады.

Барлық аталған шығындар қоршаған ортаны ластайды. Олардың кейбіреулері, мысалы, жылу және дірілдеу трактордың жұмыс орны маңайынан қашық жерлерге жайылмайды, ал шу, өңделген газдар, жұмыс сұйықтықтарының өткір иісі үлкен қашықтыққа таралуы мүмкін. Трактор немесе басқа да транспорт түрлерінің жұмысы қоршаған ортаныңикүшті ластануының бірі болып табылады.

Тракторлардың пайдаланылған газдарының құрамында зиянды қоспалар болады. Француз ғалымы Ж. Детридің мәліметтері бойынша дизельді және бензинді қозғалтқыштардан шыққан пайдаланылған газдардың құрамы сәйкес түрде мынадай болады: СО₂ – 9,0 және 0,9%; СО – 0,03 және 0,04%; күкірт тотығы (IV) – 0,006 және 0,02%; сутегі – 2,0 және 0,03%; оттегі – 4,0 және 9,6%.

Әрбір трактордың бір күндік жұмысы нәтижесінде бір күнде ауаға 300 кг-нан астам көмірқышқыл газы яғни көміртегі тотығы түседі.

Көміртегі тотығы (I I) тактордың дизель отынының толық жанбаған өнімі, оттегіге қарағанда 200-300 есе жылдамырақ, сондықтан ауаға тез тарап, ауамен адам ағзасына түсіп, адам ағзасын улайды.

Көміртегі тотығы (I I) қанда гемоглобинмен ғана емес, бұлшық етте миоглобинмен де қосылады. Ол бауырдағы гликогендердің ыдырауын күшейте отырып, көмір-сутегілік алмасуды бұзады, қандағы зәрдегі және омыртқадағы сұйықтықтағы қанттың деңгейін жоғарылата толтырып, глюкозаның пайдаға асырылуын бұзады.

Фосфор мен азоттың алмасуын, су тұзды алмасуларды бұзады, қанның плазмасындағы ақуыздардың мөлшерін өзгертеді, В12 витаминінің мөлшерін азайтады, қан тамырларының қабырғаларындағы холестериннің күшті бөлінуіне, қанның ұюы мен тамырлардың өтімділігіне бейімдейтін плазмадағы лимиттердің мөлшерін арттырады.

Көміртегінің басқа тотығы – СО₂ – адамға нашақорлық әсерін береді, тері мен шырышты қабықты тітіркендіреді, концентрацияға байланысты тыныс алу орталығын қыздырады немесе жояды.

Көмірқышқыл газы орталық тамыр тарылтқыш және жеткілікті тамыр шығарушы әсер етеді.

Бұл газдар тек адам ағзасына ғана зиянын тигізіп қоймай, қоршаған ортаны ластауда. Ғаламдық аспектіде көмірқышқыл газы «парнитті газдарға» жатады, ал атмосферадағы оның концетрациясының ұлғаюы қоршаған орта табиғатының ластануына, мұхит түбінде кальций мен магний карбонаттарының қарқынды түрде шөгуіне, табиғаттың фотосинтез процесінің төменлеуіне әкелуі ықтимал.

Қоршаған орта үшін жанар-жағармай отындарын пайдалану жағдайында бөлінетін газдардың зияны басым.

Құрамында күкірті бар мұнай өнімдерінің жануы кезінде қышқыл тұнбалардың пайда болуына әсер ететін күкір тотығы түзіледі.

Өте қауіпті қоршаған ортаны ластағыштардың бірден-бірі атмосфераға тракторлар пайдаланған газдармен шығатын қорғасын болып табылады. Қорғасын қанға еніп, сүйек және жұмсақ ұлпаларында жиналады, қан ұйиды, эмбриондық дамуды және асқазан-ішек сыздауын бұзады.

Қозғалтқыш отындары мен майлау майларынан басқа тракторларда мұнай химиялықт әр түрлі өнімдері: көп атомды спирттер – антифриздер, тежегіш сұйықтықтары, басқада жұмыс сұйықтықтары кеңінен қолданылады.

Трактор қозғалтқыштары сұйықтық салқындатумен жабдықталады. Салқындатқыш ретінде су пайдаланылады, алайда су төменгі температурада қатып қалатын болғандықтан басым жағдайларда құрамында екі этилді спирт атомы бар антифриздер қолданылады.

Алайда, спиртті антифриздің кемшіліктері де бар: спирттің қайнап кетуі, спирт глицеринді антифриздер типі тұтқыр, әрі қымбат, су-гликолды уытты, яғни гликоль біртіндеп қышқылданып, радиатордың түтіктері арқылы ауаға еніп, атмосфераны ластайды. Қазіргі уақытта калий ацетатының негізінде уытты емес тұзды антифриздер жасалады.

Антифризден басқа тракторларға аязда қатпайтын және тежегіш жүйесінің резеңке бөлшектерін бүлдірмейтін әрі қайнаудың ең жоғары температурасына ие болған тежегіш сұйықтар талап етіледі.

Қазіргі уақытта тежегіш сұйықтықтарының сапасы ретінде тұтқырлы және тотығуға қарсы қоспалы этил карбитолдық негізіндегі қоспалар пайдаланылады. Олар -50 градус төмен температура жағдайында қатады, ал 190 градус жағдайында қайнайды.

Тракторды пайдалану барысында торактордың терезесінде және сыртқы жақтарында жұмыс сұйықтығынан қалған майлы дақтар көп кездеседі. Мұндай дақтардың кетуі қиындық туғызады, сондықтан соңғы уақытта тракторшылар трактор терезесі мен трактордың сыртын, агрегаттарын тазалауда синтетикалық немесе химиялық ерітінділерді кеңінен қолдануда. Жоғарыда аталған сұйықтықтарлдың барлығының құрамында күрделі эфирлер – этилацетап, изотропильд, этил спирті ерітінділері кездеседі.

Спирттерден басқа май ластануларын тазалауға көмектесетін күрделі эфирлер – этацилеп пайдаланылады.

Бұл сұйықтықтардың барлығы да улы, қазіргі таңда оларды пайдалану экологияның жалпы проблемаларына жатқызылуда.

Қала атмасферасының ластануының 30%-ға жуығын тракторлар, ал 40%-ын басқа да транспорт түрлерінің газ қалдықтары құрайды. Қаланың әрбір тұрғынына жылына пайдаланылған газдардың 180 кг-ға дейіні келеді.

Экологиялық транспортты проблемаларды шешудің маңызды бағыттарының бірі ол – қозғалтқыштардың пайдалы әсер коефцентін арттыру және шығынын азайту.

Іштен жану қозғалтқыштары қазір атмосфераныбасты ластаушылардың бірі. Тракторлар мен өзгеде техниканы пайдаланудың атмосфераны ластауға әсері орасан зор – жекленген қалаларда 30 пайызға дейін, мәселен Алматы секілді еліміздің ірі қалаларында ол апатты түрді зор – 70 пайызға дейін. Техниканы пайдалану саны күннен күнге артып келеді, яғни ластану да ұлғайып келеді.

Тракторлардың пайдаланылған газдарында әр түрлі химиялық қосылыстардың жалпы мөлшері 40-қа жуық болады. Бұл химиялық қосылыстар ауа қабатының 1,2 метр деңгейінде болғандықтан тек атмасфера мен адам ағзасын ғана улап қоймай, өз кезегінде табиғатқа да үлкен зардабын тигізуде.

Біздің заман – бұл тракторлардың электр желісі жоғары жерлерде, әр алуан электр қондырғыларымен жұмыс жасауы. Бұл жайттар кәсіпорын иелерін қуантады. Өйткені трактор өнімді түрде жұмыс атқарады, жанар-жағармай шығындары аз мөлшерде кетеді. Алайда тракторшы электрленген жерлерде жұмыс істей отырып, тракторшы ағзасына 27000 вольт электр өрісінің әсерін бастан кешеді. Тракторшы мұндай жерлерде күніне 6-10 сағаттан болады. Қуатты электр өрістерінің теріс әсері ер адамдардың белсізденуіне әкеледі. Сондықтан трактор машинисті мамандығының мәртебелілігіне және техникалық колледждерде мамандар даярлап шығару жоспарының тұрақты түрде орындалуына қарамастан, еліміз осы мамандықтағы жұмыскерлерге тапшылықты бастан кешуде.

Қазіргі уақытта техникаландыру деңгейі АҚШ-та әрбір 1000 тұрғынға 510 данаға жетсе, Ресейде 2000 жылы бар болғаны – 102 дана. Жекеменшік машиналар саны бойынша Ресей тек дамыған елдерден ғана емес, бұрынғы КСРО-ның басқа республикаларынан да артта қалған, ал Литва мен Арменияда – 100 данадан аса.

Транспорттық жолдар, вокзалдар, үлкен өндіріс орындары, гараждар, жөндеу шеберханалары, карьерлер танкерлер үшін жеріміздің орасан бөлігін талап етуде. Жоғарыда аталған бекеттерді немсе басқа да кәсіпорындардың құрылысы үшін еліміздің көптеген жасыл желекті ормандарын, табиғи саябақтарды, көптеген қорықтардан бас тартуға мәжбүрміз. Ормандарды, қорықтарды және өзге де табиғатымыздың саябақтарының орындарын өнеркәсіп құрылысын бастаған кезде ондағы тіршілік көздері де жер бетінен мәңгілікке жоғалмақ.

Көптеген жасыл желекті көгалдар мен ормандар ауадағы улы химиялық газдардан, жерге төгілген дизель отыны немесе жұмыс сұйықтықтарының кесірінен азаюда. Бұндай газдар зияны тек ауамен жерде ғана емес су қоймалырындағы, өзен-көлдердегі су асты мекендеушілерінің өсіп-өнуіне үлкен зардаптарын тигізуде.

Транспорттың барлық түрлері жол – транспортты оқиғасының себепкерлері болады. Жыл сайын дүние жүзінде автомобильмен соқтығысу салдарынан 7 миллионға жуық құстар мен жануарлар өледі. Адамдар бойынша орташа жылдамдық көрсеткіш мынадай: біздің елімізде 37000 адам жол – таранспортты оқиғаларына ұшырайды, 250000 нан аса отандастарымыз қаза болады. Бұл Ауғанстандағы 10 жылдық соғыстан 2,5 есе көп.

Жол апатынан болатын өлім мәселесінің маңыздылығы сол, Бірікке Ұлттар Ұйымы әлемдік деңгейде шұғылдануда.

Қазіргі таңда тракторлар мен техникаларды экологиялық таза отындарға көшіру, жұмыс сұйықтықтары мен басқа да улы химикаттармен жұмыс жасаған бөлшектер қалдықтарын утилизациялау мәселелері актуалды түрде қарастырылуда. Бұндай іс шаралар қатары ғаламдық экологиялық апаттардың алдын алуға бағытталған.

Дәлірек айтсақ, қала көліктеріне, ірі және өндіріс техникаларына каталитттік бейтараптағыштар орнату, техникаларды экологиялық таза отындарға көшіру, отындар мен майларға жаңа қоспаларды талдап жасау, жаңа экологиялық тиімді стандарт талаптарын құру. Магистральдарда, күре жолдарда, қаламыздың ішкі қарым-қатынас жолдарында жасыл екпелер, талдар отырғызуды қарастыру, аялдамалар мен қиылыстардың санын азайту, авто жол туннельдерінің құрылысын қарастыру, жол төсемдері күйлерін жақсарту. Жоғарыда айтылған талаптардың барлығы орындалған жағдайда экологиялық жағдайлар біршама азаятын еді.

Қорытынды

Дипломдық жобаны орындау барысында қойылған мақсаттар: МТЗ-80 тракторының гидравликалық жүйесінің техникалық пайдаланымы мен техникалық қызмет көрсетілуі және жөндеу ерекшелігін зерттеу.

Бұл дипломдық жобаны орындау барысында, алғашқы бөлімдерде жалпы тракторлардың шығу тарихына, техникалық сипаттамаларына, МТЗ 80 тракторының пайдаланымына, техникалық қызмет көрсетілуіне түсіндірме берілді.

Ал негізгі бөлімінде МТЗ 80 тракторының гидравликалық жүйесіне тоқталып, оның ерекшеліктерін, құрылымын, техникалық қызмет көрсетілуі мен жөндеуінің негіздеріне толық түрде мағлұмат берілді.

Үшінші бөлімде

Төртінші бөлімдерде тракторлармен жұмыс кезіндегі жалпы техника қауіпсіздік ережелері жайлы болды.

Бесінші экономикалық бөлімде, МТЗ 80 тракторы өзге модификациялы Т-40 тракторымен салыстырылып, МТЗ 80 тракторы экономикалық жағынан тиімді екені есептеп шығарылды, есептеу нәтижелерін кесте түрінде келтірілді.

Есептеулер нәтижелері бойынша МТЗ 80 тракторын Т 40 тракторымен салыстырғанда ????????????????????

Алтыншы бөлімде трактордың жұмысының экологияға әсері жайлы болды.

Жалпы қорытындылай келгенде дипломдық жобаны орындау барысында қойылған мәселер мен міндеттер толық орындалып, МТЗ - 80 тракторының гидрожүйесінің техникалық пайдаланылымы,техникалық қызмет көрсетілуі мен жөндеу ерекшеліктері зерттелді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Такторы МТЗ 80, 82. Москва издательство «Колос» 1984 г

2. Тракторы МТЗ-80/ 82, 100/ 102. Руководство по ремонту и эксплутации, Москва 1973 г

3. Тракторшының анықтамалығы, «Фолиант» баспасы, Астана 2010 ж

4. Автомеханиктерге арналған материалтану негіздері, «Фолиант» баспасы, Астана 2007 ж

5. Қауіпсіздік техникасы, «Фолиант» баспасы, Астана 2010 ж

6. Еңбек қорғау, «Фолиант» баспасы, Астана 2010 ж

7. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%A2%D0%97-80

8. http://www.academia\moscow.ru/ftp_share/_books/fragments/fragment_18037.pdf

9. http://kz.bizorg.su/tekhnicheskoe-obsluzhivanie-i-remont-traktorov-r

10. http://www.bibliotekar.ru/spravochnik-172-traktory-2/202.htm

11. http://mtz1.ru/documents/art/book82/book82-58.htm

12. http://techspez.ru/navesnoe_ustroistvo_mtz_80_82.html

13. http://traktor-mtz82.ru/

14. http://techspez.ru/

15. http://spectehnika-info.ru/traktor-mtz-80/

Қосымша

Май ауыстыру кезеңдері мен май түрлері, май атауы

Майланатын бөлшек түрі. Саны		Май түрі	Майлау кезіндегі ескерілетін жағдайлар
Қозғалтқыш картері (1)		Ай сайын	Май деңгейін тексеру, керек болған жағдайда толықтырып құю.
		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2
Қосымша әр 60 сағат жұмыстан кейін ( № 1 техникалық қызмет көрсету кезінде)
Отын насосының корпусы (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Май деңгейін тексеру, керек болған жағдайда толықтырып құю.
Су насосының подшипнигі (1)		«Литол 24» майы	Майламас бұрын су насосының подшипнигін шаң мен кірден тазарту
Ілініс подшипнигі (1)		«Литол 24» майы, солидол майы және синтетикалық солидол	Майламас бұрын ілініс подшипнигін шаң мен кірден тазарту
Қосымша әр 120 сағат жұмыстан кейін ( № 1 техникалық қызмет көрсетуден кейін )
Алдыңғы көпір жетегінің карданды білігінің шарнирінің подшипнигі (4)		Тап (ТУ 38-101176-74) майы	Шаң және ластанулардан тазарту
Дизельдің ауа тазартқышы		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Ауа тазартқыштың поддонындағы май деңгейі мен май тұтқырлығын тексеру
Қосымша әр 240 сағат жұмыстан кейін ( № 2 техникалық қызмет көрсету барысында )
Дизель картері (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Май ауыстырып болғанан соң дизельді 2-3 минутқа қосып, май деңгейін
Аааааааааааа
			тексеру, керек болған жағдайда толықтырып құю.
Отын насосының картері (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Қолданылған майды майды құйып алып, уақытылы майын ауыстыру қажет
Рульдік басқарудың гидрокүшейткішінің корпусы		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Май деңгейін тексеру
Дизель редукторының корпусы (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Май деңгейін тексеру
Дизельдің ауа тазартқышы (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Фильтрді алып, корпусты фильтрациялық элементтерімен бірге поддоныын жуу, майды ауыстыру
Трансмиссия корпусы (1)		ТЭ-15-ЭФО трансмиссиялық май, Тап-15В, М12Г1.	Май деңгейін тексеру, керек болған жағдайда толықтырып құю.
Гидрожүйенің май багі (1)		Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2 немесе М10В2, қыста М8В2	Май өлшеуіш стерженьмен май деңгейін тексеру
Ілініс педалінің ступицасы (1)		«Литол 24» майы, солидол майы және синтетикалық солидол	Шаң мен кірден тазарту.
Алдыңғы жетекші көпірдің корпусы (1)		ТЭ-15-ЭФО майы, Тап-15В, М12Г1.	Май деңгейін тексеру, май құю
Алдыңғы жетекші емес доңғалақтардың втулкалары		«Литол 24» майы, солидол майы және синтетикалық солидол	Шаң мен кірден тазарту.
Қосымша әр 960 сағат жұмыстан кейін ( № 3 техникалық қызмет көрсету барысында )
Трансмиссия корпусы (1)	ТЭ-15-ЭФО трансмиссиялық май, Тап-15В, М12Г1.			Қолданылған майды құйып алып, жаңа май құю, майды белгілі мезгілге көшкенде ауыстыру.
Ааааааааааа
Алдыңғы жетекші көпірдің корпусы (1)	ТЭ-15-ЭФО майы, Тап-15В, М12Г1.			Қолданылған майды құйып алып, жаңа май құю
Рульдік басқарудың гидрокүшейткішінің корпусы (1)	Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2, М10В2, қыста М8В2			Майлау талаптары жоқ
Гидрожүйенің май багі (1)	Қозғалтқыш майы: жазда МГ10Г2, М10В2, қыста М8В2			Майлау талаптары жоқ
Аспалы жүйе білігінің втулкасы (2)	«Литол 24» майы, солидол майы және синтетикалық солидол			Шаң мен кірден тазарту.
Алдыңғы жетекші емес доңғалақтардың подшипниктері	«Литол 24» майы, солидол майы және синтетикалық солидол			Ступицаны шешіп майын тексеру, қажет болған жағдайда майын толықтыру.
Рульдік басқарудың карданды шарнирі	«Литол 24» майы, солидол майы.			Шаң мен кірден тазарту.