97. Амортизация нормасы

Амортизация нормасы – бұл негізгі қорлар құнының үлесі, оларды тоздыру әрекеті бойынша өнімге тасымалдайды. Ол жұмыс немесе өнім бірлігінің және негізгі құралдар құнының пайызындағы тұрақты ставкасымен бекітілген болуы мүмкін

Амортизация нормасы негізгі қорлар құнымен, оларды пайдаланған мерзіміндегі күрделі жөндеу құнымен, негізгі қорлар өтімділігі түсімімен, қызмет көрсету мерзімімен және осы мерзімнің жыл бойына амортизациялық соманы бөлу әдісімен байланысты болады

Амортизация нормасы

НА = (Қбаст – Л) / ТА* Қбаст

НА –амортизация нормасы

Қбаст - берілген негізгі қорлардың бастапқы құны (тг.)

Т – нормативті қызмет көрсету мерзімі

Л – берілген негізгі қорлардың ликвидациялық құны (тг.)

Амортизацияны есептеу әдістері:

• тізбекті

• тізбекті емес

Жеделдетілген амортизация – тізбекті әдіс бойынша аударымдар көлемін ұлғайту

Амортизация нормасы негізгі қорларды өз уақытында қалпына келтіруге бағытталады және амортизация нормасын есептегенд мынадай факторларды қолдана отырып, негізгі қорлардың қызмет ету уақытын дұрыс анықтай білу керек.

- негізгі қорлардың ұзақ мерзімділігі

- моральдық тозу

- техникалық қайта құрудың жоспары;

- жабдықтардың балансы;

98. Негізгі қорларды ақшалай нысанда бағалау келесі бағыттар бойынша жүргізіледі

Негізгі қорларды бағалау - негізгі қорлардың құнын анықтау тәсілі. Негізгі қорлардың серпінін, шамасын, құрылымын, құрамын, тозуын есептеу үшін қолданылады; тозымпұлды (амортизацияны), өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнын және тиімділікті есептеу үшін қажет.

Есеп пен талдау практикасында оның бірнеше түрлері қолданылады. Бухгалтерлікесеп пен есептемеде негізгі қорлар теңгерімдік құн (бастапқы немесе қалпына келтіру құны) бойынша көрсетіледі. Бастапқы құнда негізгі қорларды дайындауға (салуға) немесе сатып алуға, тасымалдауға, құрылыс құрастырым жұмыстарына жұмсалған нақты шығын қамтылады. Қалпына келтіру құны негізгі қорларды қазіргі кезең жағдайында және осы кезендегі баға бойынша өндіру құны. Ол жұмыс істеп тұрған негізгі қорларды олардың нақты жай-күйі мен сапалық тозуын ескере отырып қайта бағалау жолымен айқындалады. Негізгі қорлар пайдаланылу барысында бірте-бірте тозады, осы факторды есептеу үшін қалдықтық құн көрсеткіші қолданылады, бұл көрсеткіш негізгі қорлардың теңгерімдік санының және толық қалпына келтіруге арналған тозымпұл аларын басшылыққа ала отырып есептелетін тозу сомасының шығын айырмамен айқындалады.

99. Физикалық тозу дегеніміз не және ол қалай сипатталады?

Физикалық тозу — негізгі капиталдың  оларды ұзақ уақыт және интенсивті пайдалануы нәтижесінде өзінің тұтыну құнын жоғалту процесі, сондай-ақ ыстықтың, ылғалдың, суықтың, желдің және т.б. табиғат күштерінің әсерімен тозуы. Тозудың бұл түрін – физикалық деп атайды, өйткені оның заттай сипаты еңбек жабдығын белгілі бір сипаттамаларының өзгеруі болып келеді. Мысалы, құрылғыны көп қолданғаннан кейін оның түйіспелері мен қозғалыстағы бөліктері тозады және сапалығы мен мықтылығы төмендейді. Сыртқы ортаның (жоғары ылғалдық, қышқылдардың болуы) әсерінен металды бөліктер коррозияға ұшырайды, содан олардың қорғаныс қабықшалары бұзылады. Нәтижесінде негізгі жабдықтар түгелімен немесе олардың бөліктері белгілі бір функцияларды жүзеге асыру, сапалы қызмет көрсету қабілетінен айырылады. Негізгі қордың бірдей элементтері физикалық тозу теңсіздігінен шығарылған. Толық және ішінара тозудың негізгі қордағы айырмашылығы: толық тозу -үшін қорға жаңадан тарату немесе айыр бастау (негізгі қордағы капиталдық құрылыстың тозуын ағымдық ауыстыру), ішінара тозу -жолдық ремонттарды өтеу. Физикалық тозу өндірістік қызмет мерзімін процентпен белгілейді, яғни мына формуламен анықталады: (И_ф)

И_ф=T_ф/T_н*100

Мұндағы T_ф-өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі, жыл

T_н-нормативті қызмет мерзімі, жыл.

Кездейсоқ, нақты қызмет мерзімін салыстыру нормативі немесе оның алдын-алу, физикалық тозу проценті мына формуламен анықталады:

И_ф=Т_ф/Т_ф+Т_в*100

Мұндағы Т_ф- өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі, жыл

Т_в-өндірістік негізгі қордың қызмет мерзімінің мүмкіндігі, жол экспортын санау, жыл.