5.4.3 Энергиялар

Өндірісте энергияның құрамына электроэнергия , бу, су, тығыз ауа жатады. Электроэнергия - кәсіпорынның электроэнергияға қажеті екі түрге бөлінеді- өндірістік мақсатқа және жарық түсіру үшін. a) Технологиялық мақсатқа жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығынын мына формуламен есептеуге болады:Эт = У_ж× ×К_ж×К_с×Б_с,(128)

мұнда Уж - жабдықтар жұмысының сағатпен берілген жылдық уақытының қоры, Уж= 4015сағ; Р - барлық орнатылған жабдықтардың қосынды қуатының мөлшері,кВт Кж = 0,8 - жабдықтардың уақыт мерзімінде пайдалануын сипаттайтын жүктеу коэффициенті; Кс = 0,5 - сұраныс коэффициенті ; Б_с – 1 кВт электр энергия бағасы сомасы 13,65 тг. Эт = 4015×379,5×0,8×0,5×13,65 = 9255,29 мың тг; б) Жарық түсіру үшін жұмсалатын электроэнергияның жылдық шығыны: Эжт =S_ж×2400×(30:1000)×Б_с; (129)

Эжт =4629,95×2400×(30:1000)×13,65= 4550,3 мың тг; Су шығыны

а) Өндіріске қажетті су С_өнд.=Ж_с×у_ж×К_ж×Ш_с×Б_с; (130)

мұнда, Ж_с – жалпы станоктар саны.

Уж - жабдықтар жұмысының сағатпен берілген жылдық уақытының қоры, Уж= 4015сағ. К_ж – станоктардың жүктелу коэффициенті. Ш_с = 0.6 – 1 станокқа орта есеппен 1 сағатқа қажет су. Б_с – 1 м³ судын құны 21,81 теңге С_өнд.=53×4015×0,89×0,6×21,81 = 2478,3 мың тг;

б) Тұрмыс қажетіне су С_тұр.=Ж_с×Н_с×2×К_с×Б_с; (131) С_тұр.=216×20×2×266×21,81=50124,6 мың тг;

мұнда Н_с=20л. – 1 жұмысшыға шаруашылық және санитарлық қажетке су шығыны. Будың шығыны Q=0.5×V_ж; (132) Q=50003,46×0.5=25001,73 мың тг;

Аз кұнды тез тозғыш аспаптар мен тетіктер А_қ.т.а=А_қ×0,03;(133) A_қ.т.т.=200013,84×0.03=6000,415 мың тг;

Тығыз ауа Q= Ж_С*У_ЖҚ*Н_ТА*Б­_ТА Q=112*4015*50*200=4496800 мың тг.

Ж_С- жабдықтардың, станоктардың саны; У_ЖҚ – жұмыс уақытының жылдық қоры; Н_ТА – тығыз ауаның 1 сағаттағы нормасы ; Б_ТА – тығыз ауаның 1 м³ бағасы, 50 теңге;

5.4 – кесте- Электроэнергияға, суға, буға, аз құнды тез тозғыш аспаптарға жұмсалатын шығындар

Аттары	Өндіріс.қажет мың тг	Тұрмыс қажет.мың тг.	Жылдыққосынды шығыны, мың тг.
ЭнергияларТехнологиялыққажеткеЖарық түсіруге	9255,29 -	- 4550,3	13805,59
Судың шығыныӨндіріс қажетінеТұрмыс қажетіне	2478,3-	-50124,6	52602,9
Бу шығыны	-	25001,73	25001,73
Ақ.т.т. Тығыз ауа	6000,415 14,04	- -
Барлығы	17748,045	279676,63	297424,675

5.5 Жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақыларының қоры

Жалақы дегеніміз – әрбір қызметкер жұмсаған еңбектің саны мен сапасына қарай бөлініп олардың жеке тұтынуына берілетін ұлттық табыстың ақша түріндегі бөлігі, еңбек үшін сыйақы. Әр уақытта халықшаруашылығы бойынша минималдық еңбек ақының мөлшері туралы статистикалық мәлімет беріліп отырады. Осы мәлімет бойынша ай сайындық минималдық сағаттық еңбек ақының мөлшері мына формула бойынша есептеліп отырады: А_МС = Еа_мин. / Ж_қ × К_с (134)

мұнда А_МС – минималдық сағаттық еңбек ақының мөлшері, теңгемен;

Еа – елдегі минималдық еңбек ақы, теңгемен; Ж_Қ – бір айдағы жұмыс күндерінің саны; К_С – бір жұмыс күніндегі сағаттардың саны. Елдегі минималдық еңбек ақы 9752 теңге болсын, айдың ішіндегі жұмыс күні – 22, жұмыс күніндегі сағаттың саны 8, сонда минималдық сағаттық тарифтік еңбек ақынын мөлшері: А_МС = 15000/(22×8) = 85,23 теңге Негізгі жұмысшылар – 4 разряд, К=2.06. Көмекші жұмысшылар – 2 разряд, К=1.47. Төртінші разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақының мөлшері: С_т.е.а.= 85,23 ×2,06 = 175,56 теңге Екінші разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақының мөлшері: С_т.е.а.= 85,23 ×1,47 = 125,28теңге Негізгі жұмысшылардың еңбек ақылары Жұмысшылардыңкесімді нысаны бойынша есптеледі, былайша айтқанда, өндірілген өнімнің көлемі бойынша. Есептеу формуласы: Е_ТК = N ×Т_Т×С_Т (135)

мұнда, N – өнімнің бағдарламасы, данамен; Т_Т – технологиялық процестің ұзақтылығы, сағатпен; С_Т – разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақыныңмөлшері, теңгемен. Е_ТК=50000×3,84×175,56=33707,52 мың тг;

Кәсіпорында жұмысшыларға тарифтік еңбек ақымен қатар бірнеше түрлі төлемдер жасалдаы, сол төлемдердің мөлшері тарифтік еңбек ақыдан орта есеппен негізгі жұмысшыларға 6-7 пайыз шамасында болсын, сонымен қатар сыйлықтың шамасы 30 пайыз болсын. Жұмысшыларға демалысқа шыққанда қосымша еңбек ақы төленеді, оның мөлшері жылдық жалақысынан 9 пайыз болсын. Сонда негізгі жұмысшылардың жылдық еңбек ақылары: Ж_нж =1,46 ×Е_ТК(136) Ж_нж=1,46×33707,52=49212,97 мың тг;

Көмекші жұмысшылардың еңбек ақылары Жалақылардыңмерзімді нысаны бойынша есептеледі, былайша айтқанда, неше сағат жұмыс атқарғанына сәйкес төленеді: Е_ТМ = Ж_Қ × У_Қ × С_Т (137)

мұнда, Ж_Қ – көмекші жұмысшылардың саны. У_Қ – уақыттың жылдық нақты қоры, сағатпен. С_Т – разряд бойынша сағаттық тарифтік еңбек ақының мөлшері, теңгемен. Е_ТМ=38×4015×125,28=19113,96 мың тг; Көмекші жұмысшыларға тарифтік еңбек ақыларына қосымша түрлі төлемдер жасалады. Үстеме төлемдердің мөлшері жылдық тарифтік еңбек ақыларынан 4-5 пайыз шамасында, сыйлық - 25 пайыз мөлшерінде болады. Демалысқа шыққан кезде қосымша еңбек ақы төленеді, оның мөлшері жылдық тарифтік еңбек ақыдан 9 пайыз шамасында. Сонда көмекші жұмысшылардың жылдық еңбек ақылары мына формула бойынша есептеледі: Е_КЖ = 1,39 Е_ТМ(138) Е_КЖ =1,39×19113,96=26568,4 мың тг;

Техника инженерлік қызметкерлері, есепшот қызметкерлері, қіші қызметкерлерін жалақысын анықтау Олардың жалақылары орындап отырған жұмыстарының күрделілігіне қарай төленеді, былайша айтқанда берілген категорияларымен байланысты болады. Мысалы, кәсіпорында техника инженерлері мамандықтарына қарай орта есеппен бірінші категорияға жататын болсын, инженер – экономистер және есеп шот қызметкерлері – екінші категорияға жатсын, сонда:

а) техника инженерлердің тариф бойынша жылдық еңбек ақылары мына формуламен есептеледі: Е_ТИ = ТИҚ × U × 12.(9)

мұнда, Т_И – техника инженерлерінің саны. U – орта разряд бойынша орта айлық тарифтік еңбек ақыларының мөлшері. 12 – жылдағы айлардың саны.

ә) техника инженерлерінің жылдық еңбек ақылары мына мөлшерде болады: U=4,41×15000=66115,0 тг; Е_ТИ =12×66115,0×12=9520,56 мың тг; W_ТИ = Е_ТИ (1+ 40 %/100) = 1,4×Е_ТИ W_ТИ=1,4×9520,56=13328,784 мың тг. б) инженер – экономистердің жылдық еңбек ақылары мына мөлшерде болады: Е_ЕШҚ=ЕШҚ×U₁×12 U₁=3,52×15000=52800 тг; Е_ЕШҚ=11×52800×12=6969,6 мың тг; W_ЕШҚ = Е_ЕШҚ (1+30 % /100) = 1,3× Е_ЕШҚ W_ЕШҚ=1,3×6969,6 =9060,48 мың тг. в) кіші қызметкерлер – вахтерлер, тазалаушылар т.б., олардың разрядтары бірінші разрядқа жатады, сондықтан тарифтік коэффициенттері 1,18. Бірінші разрядтың сағаттық тарифтік еңбек ақысының мөлшері: С_Т = С_АМ × 1,18(140) мұнда С_АМ – елдегі сағаттық минималдық еңбекақы. С_Т = 15000×1,18=17700 тг. Кіші қызметкерлердің жылдық жалақыларының мөлшері мына формуламен есептеледі: W_КК = К_КC × А_С ×12 (141)

мұнда К_КС– кіші қызметкерлердің саны. А_С – орта айлық еңбек ақылары. 12 – жылдағы айлардың саны. Жұмысшылар мен қызметкерлерді орта айлық жалақылары 5.5-кестеде келтірілген.

W_КК =5×17700×12=10620 мың тг

5.5 – кесте- ТИҚ, ЕШҚ және КҚ жылдық және орта айлық жалақылары

Жұмысшылар мен қызметкерлердің аталуы	Жалпы жылдық жалақы, мың тг.	Орта есеппен әрбір жұмыскерге келетін жалақы, мың тг
1.Негізгі жұмысшылар	49212,98	328,08
2.Көмекші жұмысшылар	26568,4	699,168
3.Техника инженерлері	13328,784	1110,732
4.Инженер – экономист және есепшот қызметкерлері	9060,48	813,668
5.Кіші қызметкерлері	10620	2124
Барлығы	108790,634