25. Өнімнің өзіндік құнды калькуляциялаудың үрдіспе-үрдіс әдісінің ерекшелігі.

Калькуляциялау – өнім, жұмыс және көрсетілетін қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды. Өйткені ішкі резервтерді уақтылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өнімнің өзіндік құнын жоспарлауда және оған, нарықтағы сұранысты есепке ала отырып, жұмысқа, көрсетілетін қызметке негізді баға белгілеуде қолданылады.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әртүрлі тәсілдермен жүзеге асады. Калькуляция тәсілі – калькуляциялық бірліктің өзіндік құнын есептеп шығару үшін қолданылатын әдістердің жүйесі. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау тәсілін талдау өндіріс түріне, оның күрделілігіне, бітпеген өндірісі бар-жоғына, өндірістік циклдің ұзақтығына шығарылатын өнімнің номенклатурасына және т.б. байланысты. Үрдіс-пе-үрдіс тәсіл көбіне өнеркәсіптің кен өндіруші және энергетика салаларында қолданылатыды. Бұл салалар өндірістің жаппай түрімен, өнімнің шектеулі номенклатурасымен, өлшеу мен калькуляциялаудың ортақ белгілерімен, бітпеген өндірістің мүлдем жоқтығымен, не болмаса, шамалы мөлшерімен сипатталады.

Процестік әдіс бірнеше өңдеу сатысынан өтетін біртүрлі өнім өндіретін кәсіпорындарда қолданылады. Мысалы, химия өнеркәсібі, шыны, ірімшік, ұн, және жарма өнімдері. Әр бір бөлімше немесе процесс бойынша белгілі бір кезеңдегі шығындар жинақталынады. Шығындардың үлес салмағын анықтау үшін жалпы шығындар өнім санына бөлінеді. Өнімдер бірнеше үрдістерден немесе бөлімшелерден өтеді. Әр бір процесте шығындар өнім құнына апарылады. Өндірістік процесс соңында барлық шығындар жинақталып, бір дана өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін жинақталынады.

Бұл тәсіл кеңінен тараған.Ол технологиялық процестің жеке сатыларында бастапқы шикізатты қайта өңдеу жолымен өнім алатын барлық кәсіпорындарда қолданылады. Калькуляциялау объектісі ретінде бөліс деп аталатын өндіріс кезеңі болғандықтан, бұл тәсіл бөлістік деп аталады. Мұндай жартылай өнімді шығарумен аяқталатын технологиялық процестің біткен бөлігі бөлістік деп түсіндіріледі.Жартылай өнімнің бөлінуі оның өз пайдалану бағыты бойынша, яғни басқа жаққа өткізілуі мүмкін болған жағдайда жүзеге асырылады.

Үздіксіз жалғасып отыратын өндіріс процесінде бірнеше кезең бойы бастапқы шикізатты өңдеу арқылы шығарылатын дайын өнім. Мұндайда өнімнің бір бөлігі барлық қарастырылған кезеңдерден өтіп,қайта өңделген түпкілікті өнім ретінде өткізіледі, басқа бөліктері алғашқы кезеңдердің бір немесе бірнеше кезеңдерінен өтеді.

26. Үрдіспе-үрдіс калькуляциясы: бірліктің өзіндік құны.(эквиваленттік бірлік)

өндірісте есепті кезеңнің соңында өнімнің барлығы бірдей дәрежеде аяқталмауы мүмкін, яғни кейбір өнімдер сатуға дайын болса , қалғаны аяқталған өндіріс сатысында болуы мүмкін.

Эквивалентті бірлікті есептеудің негізіг мәні- барлық өнімді аяқталды деп есептесек, қанша өнім өндіріледі. Егер барлық өндіріс аяқталған бірліктерге әкелсе, онда өндірілетін өнімнің бірліктер саны есептелінеді.

Аяқталмаған өндiрiс кезеңнiң басы және аяғында болуы мүмкiн, сондай-ақ жартылай фабрикатттардың құны дайын өнiмге қарағанда төмен болады.Сондықтан өнiм бiрлiгiнiң өзiндiк құнын процеске енгiзiлген жалпы шығындарды дайын өнiм көлемiне бөлумен есептеу мүмкiн емес.

Мысалға, егер 8000 бiрлiк кезең iшiнле толығымен өңделген және тағы 2 000 жартылай фабрикатқа жеткiзiлген, бiрақ бiрлiк өзiндiк құнын есептеуде бұйымдарды дайын өнiм қатарына және толық өңделмеген бұйымдарға жатқызуға болмайды.

Бұл мәселенi шешу үшiн өңдеуде жатқан(аяқталмаған өндiрiстегi) өнiм көлемiн шартты дайын бiрлiктерге немесе эквиваленттiк өнiмге ауыстыруы қажет.

Шартты дайын бiрлiктердi (эквиваленттiк өнiмдi) анықтау үшiн кезең аяғында өңдеу процесiнде жатқан бiрлiктер санын өңделген деңгейiне көбейтемiз.

Егер жоғарыда көрсетiлген үлгiде 2 000 бiрлiктер 50%-ке дайын болса, онда бұл бiрлiктер 1000 дана эквиваленттiк өнiмге тең болады ( 2 000 х 50%=1 000). Бұл сан 8 000 дайын өнiмге қосылады,онда жалпы эквиваленттiк өнiм 80100 бiрлiктi құрайды, яғни 8000 бiрлiк + 1 000 бiрлiк = 80100 бiрлiк.

Егер есеп беру кезеңiнде жалпы шығындар 18 000 теңгенi құраса,онда өзiндiк құны 18 000 : 9 000 бiрлiк =2 теңге құрайды, және шығындар келесiдей бөлiп таратылады:

Бұйымдар толығымен өңделген және келесi процеске жiберiлген

(8 000бiрлiк * 2 теңге) 16 000

Аяқталмаған өндiрiс

( 1 000 эквиваленттiк бiрлiк,* 2теңге) 2000

18000