Тұқымның тіршілікке қабілеттілігін анықтау (мст12039-82)

Жаңа жиналған тұқым және төменгі температурада сақталған¹ тұқым жиі түрде төменгі өнгіштікпен ерекшеленеді. Мұндай тұқымдар далалық жағдайда сирек егін көгін береді. Бұл ұрықтың тіршіліксіз' қалғаньшан емес, тұқымның егін жинағаннан кейінгі пісіп-жетілу,'немесе оның тыныштық күйіне байланысты.^;

Тұқымның тіршілікке қабілеттілігі-тұқым материалындағы тірі тұқым проценті. Оны таза тұқым сапасын білу, немесе төмен' өшіштікгің себептерін түсіндіру үшін анықтайды.

Тіршілікке қабілеттілгі12037-82 МСТ бойынша бөлінген орташа үлгіден сүрыптажан негізгі дақыл түқымынан өрқайсысы 100 түқымнан санап алынған екі үлгімен анықталады. Тіршілікке қабілеттілікті анықтаудың бірнеше тәсілдері бар: сілті ерітіндісінде -тұқымның ісіну жыддамдығы, люминесцетті жөне тұқымньщ тетразол, қышқыл фуксин немесе индиго-карминмен боялу ерекшеліктері-бойынша (12039-82 МСТ).

Тұқымның ісіну жылдамдыгы бүршақ тұқымдас өсімдіктерді-(жоңышқа, беде) КОН немесе № ОН-дың 0,5% ерітіңцісінде өлі тұқым" қабықтарының ертүрлі өткізгіштігіне негізделген. 20°С жылылықта 45 минут өткенде тіршілікке қабілетті түқымдар ісінеді, ал өлі түқымдар ісінбейді.

Люминесценттік тәсіл ылғалдандырылған сүзгіш қағазда 30-45 минөттен соң өлі тұқымдардан бөлінген заттардың флуоресценциясына негізделген. Жарықтың улътракүлгін сәулелермен қарағанда (УФС, жарық сүзгішті ОИ-18 жарықтандырғышпен) өлі тұқымдардың айналасында тұқым мөлшерінен үлкенірек ашық флуоресценцияланған дақтар байқалады (беде тұқымыңда қызыл, ал жоңышқа — кекшіл түсті).

Көптеген екпе дақылдар тұқымдарының тіршілікке қабілеттілігін тетразол, индиго-кармин немесе қышқыл фуксин бояғыш заттармен анықтағанда тұқымды алдын ала 18-20°С жылылықта белгілі бір уақыт аралығында (қара бидай, сүлы ж.б. —1-2 сағ.; арпа, күнбағыс — 4,5; бидай, жүгері — 5-6; қара қүмық - 16-17, асбүршақ, сиыржоңышқа т.б. — 16-18 сағ.) суда дымқлдандырады, сонан соң тұқымды үзын бойымен тең екі жартыға бөледі (бидай, арпа, сұлы, жүгері, күріш), немесе тұқымдық қабығын альш тастайды (асбүршақ, күнбағыс, сиыржоңышқа т.б.). талдауға тұқымның бірінші жартылары алынады, ал екінші жартысы суы бар ыдысқа қалдырылады да қажет болғаңца анықтауды қайталайды.

Тұқымды тетразолда бояу тәсілі ұрықтың тірі клеткаларының түссіз хлорлы теразолды фармазанға айналдыру қабілетіне негізделген. Осыньщ нәтижесінде тұқымның ұрығы қызыл түске боялады, ал елі тұқымның ұрығы түссіз қалады. Бұл тәсілді қолданганда дайындалған әрбір жүз жартыкешті суда мұқият жуады, соңынан оларды стақанға салып үстінен 0,5%тетразол ерітіндігін құяды да 20°С жылылықта 1 сағ. 30 мин. немесе 30°С жылылықта 40-50 мин уақытқа қалдырады. Тиісті уақыт өткен соң түқымды мүқият тексереді. Тіршілікке қабілетті түымдарға үрығы боялған түқымдарды жатқызады.

Тұқымның индигокармин немесе қышқыл фуксинде боялу тәсілі үрықтың тірі клеткаларының ерітіндіні өткізбейтін, ал өлі клеткалардың жеңіл өткізіп боялатьш ерекшелігіне негізделген. Бұл төсілде стақандағы жуылған тұқым жартьжештеріне немесе қабығы алынған бүтін тұқымдарға 0,1 % индигокармин немесе қышқыл фуксин ерітіндісін зерттеліп отырған материал толық жабылғанша құяды. Белгілі бір уақыт еткеннен кейін (бидай, сұлы, арпа, жүгері, қара құмық т.б. үшін 10-15 мин; асбұршақ, атбас бұршақ, майбұршақ, сиыржоңышқа т.б. 2-3 сағ.) тіршілікке қабілетгі (ұрығы боялмаған) жөне тіршілікке қабілетсіз (ұрығы боялған) тұқымдарды есептейді.

Тұқымның тіршілікке қабілеттілігін процентпен екі үлііні талдау нөтижелерінщ арифметикалық орташа көрсеткішімен есептейді (8-кесте).

8-к е с т е Тұқымның тіршілікке қабілеттігін анықтау

Үлгі	Анықтау төсілі	Тіршілікке қабілеттілік көрсеткіші, %
1.
2.
Орташа

Екі талдау нәтижелерінің ауытқулары 9-кестеде келтірілген көрсеткіштерден аспауға тиіс.

Тіршілікке қабілетгілік -тің орташа арифмети-калық керсеткіші, %	Екі үлгі бойынша ауытқу-лар, %	Екі үлгі, нөтижелері бойынша рұқсат етілген ауытқулар, %	Тіршілікке қабілеттілік -тің орташа арифмети-калық көрсеткіші,	Екі үлгі бойынша ауытқулар, %	Екі үлгі нәтижеле -ріне сейкес рүқсат етілген ауытқу-лар, %
99	1	2	88-89	11-12	9
98	2	4	84-87	13-16	10
97	3	5	79-83	17-21	11
95-тен 96-ға дейін	4-5	6	74-78	22-26	12
93-, -94	6-7	8	65-73
90-, -92	8-10	8	-	27-35	13

9-к е с т е Тұқымның тіршілікке қабілеттілігін арифметикалық