Тексеру сұрақтары

1. Тыңайтқыш мөлшерін есептеудің әдістемесі жөне негізгі өдістері.

1. Баланс анықтамасын (кіріс жоне шығыс бөлігі) қоректік заттар бойынша жасау тұжырымдамасы.

2. Топырақ құнарлығын жөне өнімділік деңгейін ескеріп тыңайтқыш мөлшерін есептеу өдістемесі.

3. Органикалық тыңайтқыш енгізілгенде минералды тыңайтқыш мөлшерін есептеу өдістемесі.

4. Есептеу анықтамасын қолданбағанда минералдық тыңайтқыш мөлшерін есептеудің маңызы ?

5. Топырақ құнарлығына байланысты өнім мөлшерін есептеу әдістемесі.

6. Топырақ және тыңайтқыш қоректік затты пайдалану коэффициенттерін есептеу өдістемесі.

7. Көп жыддық шөп егістіктеріне тыңайтқыш мөлшерін есептеу ерекшеліктері.

8. Топырақтың қандай агрофизикалық, агрохимиялық қасиеттері бойынша топырақ құнарлығының оңтайландыруы жүргізіледі (Минеев В.Г. бойынша)?

9. Р2О5 құрамы бойынша топыра құнарлығының ңтайландыруының маңызы (Минеев В.Г. бойынша) жөне осы өдістің кономикалық мүмкіншілігі мен мақсатқа лайықтылығы.

ЕКПЕ ДАҚЫЛДАРДЫҢ ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ӨСІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ ТАПСЫРМА

1. Ең жоғары мүмкін өнім алуға өсер ететін барлық акторларды іске асыруды ескеріп екпе дақылдардьң операциялық сіру технологиясын жасаудағы негізгі принциптерді (қағидаларды) еңгеру.

2. Агрохимия, механизация, өсімдіктерді химиялық қорғау .б. арналған анықтамалық материалдарды қолдана білуді үйрену.

3. Пэрменді түрдегі операциялық технологаяны жасағанда өмендегі негізгі мәселелерді шешу қажет:

1. Жұмысты одан әрі жалғастыру үшін "қимыл" орнын жене астапқы материаддарды анықтап алу қажет.

2. Есептеу бөлімін орындау керек (ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай НМӨ, жоспарланған өнімге тыңайтқыштар мөлшерін, үқымның себу мөлшерін).3. Барлық бастапқы деректерді ескеріп нақты шаруашылық, танап жағдайында операциялық технология жасау.

Студент алғашқы деректерді өзінің шаруашылығьшан алады немесе нақты облыс, аудан жағдайларына үлгілейді (моделдейді) жөне мыналарды қарастырады:

1. Ылғалдану жағдайлары (бір жылда жөне өсіп-жетілу кезеңіңде ай-сайын түсетін көпжылдық орташа ылғал мелшері, нақты танап бойынша топырақтың 1 м қабатында себу аддындағы немесе дақылдың өсіп-жетілушің басындағы өнімді ылгал қоры жөне өсіп- жетілу кезеңінде түсетін күтілген ылғал мөлшері).

1. Картограммадан нақты танап бойынша сіңімді қоректік аттардың мөлшері, ал танап тарихы кітабынан соңғы жыддардағы дақылдар өнімі және енгізілген тыңайтқыштар туралы деректер алынады.

2. Танаптардың арамшөптермен ластануы картасының арамшөптердің түр қүрамы жөне олардың шаршы метрге данамен алынған саны жөніндегі мәліметтер алынады.

3. Бастапқы деректер негізінде төмендегідей есептеулер үргзіледі:

1. Ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай НМӨ, ал суармалы жағдайда бағдарланған өнімге негіздеп суару мөлшерін.

2. Ылғалмен қамтамасыз етілуіне қарай бағдарланған НМӨ-ге картограмма материалдарына сүйене отырып органикалық жөне минераддық тыңайтқыштардың енгізу мөлшері есептеледі.

3. Нақты жағдайларды ескеріп егін жинау қарсаңындағы қолайлы сабақ бітіктігінің мөнін анықтайды, тұқымның далалық өнгіштігі мен өсімдіхтердің сақталуы үлгіленеді, лаборатриялық өнгіштік жөне тұқым тазалығы жөніңдегі деректер алынады да тұқымның себу мөлшері есептеледі.

Операциялық технологияны жасағанда төмендегідей негізгі сүрақтарды есепке алу қажет:

1. Технология пөрменді болуға тиісжөне дақылды есірудің барлық негізгі мөселелері қамтылу керек.

2. Технологияны жасағанда барлық есептеулер мен бастапқы материаддарға сүйенген дұрыс және оларды пайдаланған жөн, сонымен бірге мынаны белгілейді:

а. сорт немесе будан;

б. алғы дақыл жоне ауыспалы егістегі орны (ауыспалы егіс кескіні);

в. есептелген тыңайтқыш мөлшерін енгізудің орны, уақыты жөне өдісі;

г. негізгі және себу аддындағы топырақ өвдеудің мерзімдері және едістері;

д. арамшөптермен ластануын жөне олардың ботаникалық құрамын ескере отырып арамшөптерге, зиянкестер мен ауруларға қарсы себуге дейін жөне себуден кейінгі күрес шаралары;

е. дақыддың биологиясы мен топырақ-климат жөне метеорологаялық жағдайларға байланысты себу мерзімдері мен әдістері;

ж. егістікті күтіп-баптау (мерзімі, әдісі т.б.);д. егін жинау.

Бүкіл осы аталған мөселелерді шешу үшін ұсынылып отырған кескінді (34-кесте) пайдалану керек, оның үстіне ескерте кететін жөйт, жүмыстарды жүргізу мерзімдеріндегі ұзақтық 3-5 тәуліктен аспауға тиіс, нақты жағдайда, студенттің (агрономның) көзқарасы бойьшша, барынша жақсы қүраддар, ауылшаруашылық машиналары, гербицидтер тандап алынады.

34-кесте Өсіру технологиясы мен егін жинаудың операциялық ТЕХНОЛОГИЯСЫ

Пунк Алғы дақыл жөне

ауыспалы егістегі кескіні

Облыс

Себу алдындағы өнімді ылғал қоры (мм)

Өсіп-жетілу кезеңіндегі жауын-шашын мөлшері, мм

Сіңімді қоректік заттар қоры, 100 г/мг:

азот фосфор калий

Егістіктегі басым арамшөптер, дана/м²

Ылғалмен қамтамасыз етілуі бойынша, немесе суару мөлшеріне қарай

(суармалы жерлер)

НМӨ-ді есептеу

Егін жинау қарсаңындағы ең қолайлы сабақ жиілігіне себу мөлшерін

есептеу

Тыңайтқыш мөлшерін есептеу

Будан, сорт

Операция	Агротехникалық талаптар		Ауылшаруашылық құралдар, машиналар
	Операцияны жүргізу мерзімі	Сапа көрсеткіштері

Тексеру сұрақтары

1. Екпе дақыддардың өсіру технологиясы туралы түсінік. Өнеркөсіп және қарқынды технологиялар түсініктеріне анықтама беріңіз.

1. Қарқынды технологияның негізгі элементтері. Өнімді бағдарламалау үстанымдары мен қарқынды технология элементгерінің арасындағы байланыс.

2. Мал азықтық ауыспалы егістің типтері мен түрлері. Солтүстік Қазақстанда негізгі топырақ-климат аймақтарында мал азықтық ауыспалы егістің үлгі тосілі.

3. Мал азықтық ауыспалы егіс жүйесіне қойылатын негізгі талаптар.

4. Мал азықтық ауыспалы егістің өнімділігін бағалау әдістемесі.

Тарау бойынша анықтамалық жадығаттар және әдебиеттер

Алпатьев А.М. Биоклиматический метод обоснования аодного баланса растений и использование его в земледелии. В сб. Водный режим растений в засушливых районах СССР. М.: Изд. АН СССР, 1961.

Афендулов К.П., Лантухова А.И. Удобрения под планируемый урожай. М: Колос, 1978.

Каюмов М.К. Программирование урожаев сельскохозяйственных культур. М.: Агропромиздат, 1989.

Каюмов М.К. Справочник по программированию урожаев. М.: 1989.

Можаев А.Н. Состояние и резервы кормопроизводства в Целиноградском районе / Труды, ЦСХИ, 1990.

Можаев А.Н. Опыт интенсификации кормопроизводства на орошаемых землях/Тр ЛҚІХИ, 1986.

Можаев А.Н. и др. Зеленый конвейер в совхозе им. М. Маметовой Цединоградского района. Интенсивные технологии в кормопроизводстве в Северном Казахстане. Акмола, 1994.

Можаев Н.И., Аринов К.К., Щепетков Н.Г., Карипов Р.Х. Фонд комплексных заданий по специальности 4501-Агрономия. (Методическое пособие). Под общей редакцией Можаева Н.И. Акмола, 1996.

Можаев Н.И. Площадь питания многолетних трав// Сибирский вестник с.-х. науки, 1977, № 5.

Можаев Н.И. Расход влаги многолетними травами в зависимости от агротехники//Корма, 1979, №2.

Можаев Н.И. Создание посевов оптимальной структуры при программировании урожаев. В кн.: Природопользование Северного Казахстана. Алма-Ата: Кайнар, 1983.

Можаев Н.И. Формирование оптимального агрофитоценоза для получения запрограммированных урожаев люцерны /Тр. ЦСХИ, т. 52, 1983.

Можаев Н.И. Программирование урожаев культур и основные пути внедрения его элементов в производственную практику./Тр. ЦСХИ, т.65, 1985.

Можаев Н.И. Основы программирования урожаев. Кормопроизводство. Алма-Ата, 1986.

Можаев Н.И. Методические указания к семинарским занятиям по полевому кормопроизводству по теме: «Разработать интенсивные технологии выращивания кормовых культур». Целиноград, 1985, 1996.

Минеев В.Г. Агрохимия. М.: Изд-во МГУ, 1990.

Научные основы программирования урожаев с.-х. культур. Под ред. ШатиловаИ.С. М.: Колос, 1978.

Ничипорович А.А. и др. Фотосинтетическая деятельность растений в посевах. М., 1981.

Труды ЦСХИ, т.65, 1985; т.72, 1986; т. 24, 1979; т.18, 1978; т.52, 1983.

Ягодин Б.А., Смирнов П.М., Петербургский А.В. и др. Агрохимия. Под ред. Б.А. Ягодина. М: Агропромиздат, 1989.

III-ТАРАУ. ДӘНДІ АСТЫҚ ДАҚЫЛДАРЫ

Екпе дақылда барынша іс саналық маңызы бар өсімдіктер қоңырбастар немесе астық тұқымдастарға (Роасеае) жататын дөнді дақылдар тобы. Олардың құрамына сегіз ботаникалық туыстықтар кіреді және кепшілігі бірнеше түрлерді біріктіреді. Мысалы, бидай туыстығында — 27, сүлыда — 16, шай жүгеріде — 30-дан артық түр бар.

Түрдің ішінде айтарлықтай ұсақ жүйелі бірліктер-түршелер, ал олар-сорттарға біріктіріледі, соңғылары ұқсас морфологиялық белгілері және шаруашылық-биологиялық қасиеттерімен ерекшеленетін өсімдіктер тобы.

Дәнді (астық) дақыддарын туыстық айырмашылықтарына қарай астық дақылдарының бірінші тобына-бидай, қара бидай, арпа, сұлы және екінші тобына-жүгері, тары, шай жүгері және күріш бөледі.

Астық дақылдары өзінің құрылысы мен дамуында көп ұқсастықтармен ерекшеленеді (35-кесте).

35-кесте Астықтың бірінші және екінші топтарының туыстық айырмашылықтары

Белгілері	Астықтың I тобы	Астықтың II тобы
Дөнінде ойығы мен айдарының барлығы	Іш жағында анық керінген ұзынша ойығы, ал төбесінде айдары бар (арпадан басқаларында)	Ойығы болмайды, айдары жоқ
Дәннің өсу кезіндегі ұрықтық тамыршалар саны	3-тен 8-ге дейін	1
Масақшадағы жоғарғы жөне төменгі гүлдердің салыстырмалы дамуы	Төменгі гүлдер басым дамыған	Жоғарғы гүлдер басым дамыған
Жылуға қажетсінуі	Жоғары емес	Жоғары
Ылғалға қажетсінуі	Жоғары	Шамалы, күріштен басқалары
Күннің ұзақтығына қатынасы	Ұзақ күннің өсімдіктері	Қысқа күннің өсімдіктері
Жазыдқ және күздік формаларының барлығы	Жаздық және күздік	Тек қана жаздық
Алғашқы кезендердегі даму шапшаңдығы	Шапшаң	Баяу

ТАПСЫРМА

1. Дөнді дақылдар өсімдіктерінің құрылысындағы ерекшеліктерді оқып-үйрену.

2. Дөннің анатомиялық құрылысын оқып-үйрену.

3. Астық дақылдарының бірінші жөне екінші топтарының морфологиялық жөне биологиялық айырмашылықтарын оқып-үйрену.

4. Дөнді дақыддарды өскіндері, егін көгі, тілшелер мен құлақшалар, гүл шоғырлары мен дәндері бойынша оқып-білу.

5. Дәнді дақылдардың органогенез жөне өсіп-жетілу кезевдерін оқып-үйрену.