I.2.Motivlər barədə bizim qənaətimiz

Beləliklə, davranış və düşüncələrin başlıca determinasiya mexanizmi barədə müasir elmin qənaəti barədə bu qədər. Bu variantlardan hər biri bugünəcən neçə-neçə sınaqdan keçib yaşamaq hüququ qazana bilibdisə, deməli, onlarda nə isə var. Üstəlik də ki, onların heç birində qeyri-məntiqi olan elə bir cəhət də yoxdur.

Özlüyündə bu versiyalardan hər biri digərlərinin inkarı üzərində qurulub, hər biri digər qalanlarına alternativ kimi qəbul edilirsə da, əslinə qalsa biz onlar arasında elə bir ziddiyyət də görmürük. Həqiqət haradasa bu sınanmış variantların məxrəcində və ya kombinasiyasındadır və onlar haradasa bir-birini tamamlayır. Burada biz də bunu məhz bu cür qəbul edirik

Biz, mexanisistlər, o cümlədən, bihevioristlər kimi qəbul edirik ki, psixologiya indeterminist bir elm deyil və insanın hər bir davranışı, düşüncəsi konkret faktorlar tərəfindən determinləşir və bu reduksiyada ətraf dünyanın təsirlərinin rolu heç də axırıncı deyil. ətraf dünyanın çoxsaylı kinestetik (daktil və ya adi Nyüton təsirləri), termik (Karno təsirləri), elektrostatik (Kulon təsirləri), astral (kosmik təsirlər), maqnetik, optik və optiko-kinetik, akustik, dequstral, aromatik və s. kimi – fiziki; verbal, mental, virtual, hüquqi-normativ və s. kimi – sosial təsirləri kontinuumunda hər bir canlının, o cümlədən, insanın, öz orbitindən kənara çıxa bilməyən və xüsusiyyətləri ətraf təsirlərlə şərtlənən səma cisimlərindən fərqi cüzidir. Bu təsirlər çox əksər hallarda sistemsiz, koordinasiyasız və məqsədsiz xarakter daşıyıb, heç də həmişə individin və ya bütövlükdə cəmiyyətin maraqları ilə üst-üstə düşməsə də, hər halda, bunlardan azad olmaq da, praktik olaraq mümkün deyil. Çünki hər bir fərd özünün bioloji və digər tələbatlarını ödəmək üçün təbiətlə, ona bu tələbatları daha rahat ödəmək, bioloji mövcudluğunu daha effektli sığortalamaq imkanı verən cəmiyyətlə, onun müvafiq infrastrukturları ilə münasibətə girməyə məcbur və ya məhkumdur. Başqa sözlə, təbiət və cəmiyyət kontinuumunun məxrəcində yerləşib, avtonom həyat sürmək qeyri-mümkündür. Bu aspektdən məsələyə, hətta mexanistlərdən də bir qədər radikal yanaşaraq, biz sadalanan həmin təsir formalarını (fiziki, hərbi, psixoloji, emosional, siyasi, iqtisadi, mənəvi və s.)  adi informasiya növü kimi; Təbiət, cəmiyyət və insanı ayrı-ayrılıqda  müxtəlif informativ sistemlər kimi; Təbiət, cəmiyyət və insanı, bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətdə  baxış bucağından asılı olaraq, biri digərinin arqument və funksiyası kimi; ətraf dünya (fiziki və sosial) və insanı birlikdə  qapalı sistem kimi, ayrılıqda insan və ayrılıqda ətraf dünyanı isə  bir-biri ilə korrelyativ rabitədə olan açıq sistem kimi; Fiziki, sosial və psixi passivliyi  stasionar hal kimi; Bu sahələrdəki aktivliyi  informativ disbalans və ya həyəcanlı informativ vəziyyət kimi; Tərəqqi və tənəzzülü  entropiya dəyişikliyi kimi; Birtərəfli inkişaf və birtərəfli tormozlanmanı (məs., natamamlıq kompleksini)  izoproses kimi; Proseslərdə eskalasiyanı  zəncirvari reaksiya kimi; Sosial seqmentasiyanı  vektor fərqi kimi; Sosial referentliyi  valentlik və s. kimi qəbul edib, onlara aid problemlərə də həmin bu terminlərə aid qanunlar prizmasından baxırıq.

Lakin mexanistlərdən fərqli olaraq biz onu da qəbul edirik ki, həmin bu təsirlər insanı həyat yollarında fırtınaya düşmüş bir yelkən kimi sahildən-sahilə çırpmır. Cansız varlıqlardan fərqli olaraq insan, ətraf dünya ilə onun arasında amortizator və ya stabilizator funksiyası yerinə yetirən və adaptasiya prosesində dünya barədə olan informasiyaları birləşdirib, interpretasiya etdirməklə individin davranışını tənzimləyən psixikaya malikdir ki, insanın ətraf dünyanın istənilən stimuluna qarşı reaksiyası onun məhz bu meyarının prizmasından keçərək formalaşır.

Ümumi olaraq, bu modellərin ümumiləşdirilməsi ilə əlaqədar ətraflı qənaətlərimiz aşağıda veririk: