79.Табиғат экскурсияларын жүргізу ерекшеліктері

Табиғат деп барлық қоршаған айналаны айтамыз, ал бір ғана кішкене түсінігі- экскурсия әдісімен зерттейтін объект деп айта аламыз.

Табиғатты сүйю, аялау үлкен педагогикалық міндет. Адамдар табиғатты зерттей отырып, өз ой-өрісін, сөйлеу қабілетін, білімділігін дамытады, отанға деген сүйіспеншілік сезімді тұдырады. Көрнекілік фактілерді ойластырады.

Табиғаттану экскурсиялары тақырыптық және шолу болып бөлінеді. Шолу экскурсиясына «Алып Тянь-Шаньмен кездесу», Кіші Алматы өзенінің аңғарында өткізілетін экскурсия жатады. Бұл экскурсияларда геология, зоология, ботаника тақырыптары қозғалады. Басқа табиғаттану экскурсиялардың тақырыптары гидрологиялық, минералогиялық, астрономиялық, табиғат ескерткіштері жатады. «Ерекше қорғалатын табиғат аймақтары» деген Қазақстан Республикасының заңында (15.07.1997) құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және осы аймақтарда ұйымдастырылатын жұмыстарының келесі объекттерге көңіл аударылады:

зоологиялық- сирек, және құнды жануарларды, уникалды жануарлар бірлестіктері (барс, архар);

ботаникалық – дәс сол тек қана өсімдіктер жөнінде;

ормандық – ерекше қорғауға алынған аймақ;

дендрологиялық – бұған жеке талдар, немесе олардың тобы, ғылым үшін мәдени – тарихи мағынасы бар ағаштар жатады;

гидрологиялық – су қоры, ерекше мемлекеттік маңызы бар;

геологиялық, геоморфологиялық – экологиялық ғылыми құндылығы бар жер қойнауының учаскілері.

Табиғи объектілердің мемлекеттік түрлері бойынша табиғи қорықтар, ұлттық қорықтар, табиғи ескерткіштер, қорықтық зоналар, зоологиялық саябақтар, ботаникалық бақтар, дендро-бақтар боп бөлінеді. Қазақстан Республикасының Заңы бойынша бұл территориялар мәдени – ағарту, оқу, туристік, рекреациялық мақсатпен пайдалануға болады. Заң бойынша үлкен ерекше қорғауға алынған аймақтарда экскурсиялық зоналар болады.

Табиғи экскурсияның бірнеше объектілері бар: ол Қарқараның ұлттық табиғи саябақтары, Бурабай, Алтын Емел, Іле-Алатауы, Шарын саябақтары, қорықтардан Ақсу-Жабағлы, Наурызым, Қорғалжын, Марқакөл, Барса-келмес, табиғи ескерткіш Үстірт, Айғақ құм, Қарақия ойысы, Баянауыл, Тізбек қарағай ормандары, т.б.

Қорықтар мен ұлттық саябақтар жанынан жиі мұражайлар ашылады. Осы аймақтарға экскурсия өткізгенде экскурсанттарды экскурсовод алып жүреді. Туристер бұл аймақтарда өзін қалай ұстау ережелерімен танысады.

Табиғи экскурсиялардың атқаратын түрлері мен мақсаттары бар. Турбаза демалушылар үшін қоршаған айналасымен танысу, демалу орнына дұрыс бағыт табу. Бұндай экскурсияларда фауна, флора объекттерімен танысады. Әр табиғи объектіне паспорт толтырылады:

Аты-жөні (Орман, өзен, тау...).

Географиялық орны, кімнің қарауында.

Объекттің сипаттамасы.

Пайда болған кезі, құрылған уақыты.

Көлемі, маусымдық ерекшелігі (мысалы, үңгірдің су алу кезі).

Флора, фаунасы.

Объекттің маңызы (ғылыми, туристік, шаруашылық).

Қосымша мәлімет.

Әдебиет.

Табиғи экскурсияларды дайындау үшін көптеген деректер зерттеледі: құқықтық база, арнайы өлкетану әдебиеттер, өсімдік анықтауыштар, жергілікті жердің картасы мен схемасы, туристік жорықтың техникасына арналған әдебиет және қауіпті өсімдіктің түрлерімен танысу.

Маршрутты құрғанда қауіпсіздік жерлерді таңдайды. Көрсету орнын алдын-ала, маусым ерекшелігін еске ала тұрып таңдайды.

Табиғи экскурсия танымдықты ынталандырады, денсаулықты нығайтады, көңіл күйді көтереді, қоршаған ортаға қамқорлықпен қарауды тәрбиелейді.

Табиғи экскурсиялардың тақырыбы алуан түрлі болуы керек. Оны туристер мен қатысушылардың құрамына сәйкес түрлендіруі қажет. Сол себепті әр түрлі өлкетанушы мамандармен, мекемелермен байланысты ұстап тұруы керек: оқу, зерттеу мекемелерімен, қорықтармен, ұлттық саябақтармен, мұражайлармен, зообақтармен, ботаникалық бақтармен, туристік фирмалармен, метеостанциялармен.

Өлкетану бойынша әдебиеттерді, Бианка, Пришвин, Мариковский, Зверев сияқты жазушылардың еңбектерін, «анықтама- географ пен саяхатшы анықтамалары» тақырыптағы кітаптар, жердің сызбасы мен карталары, «Ғылым және өмір», «Табиғат» журналдарын жинау қажет.

80. Экскурсоводттың қимылы (жесты), олардың мағынасы мен жіктелуі.Тек экскурсиялық методиканы меңгерген экскурсовод, берілген позицияны ижақсы жағынан қолдана алады. Топпен қарым қатынас жақсы болу үшін экскурсовод мынаны білуі тиіс: биязы, сыпайы, еркін болуы керек, сонымен қатар артық қимыл жасамауы керек. Экс қимылы олардың мағынасы және жіктелуі. Көрсетуде қимылдар қарапайым түрде көрсетіледі- нұсқаулық. Экс-д объекттерге нұсқайды,қисынды ауысулар үшін де қолданады. Кеңістіктік қимыл сирек қолданылады. Бұл жест көрсетілетін объекттің масштабын айтқанда пайд. Көлемді және Иллюстративті қимылдар объекттің биіктігі мен ендігін анықтау үшін қолданылады. Экс-д қолын оңға солға қозғалтады. Конструктивті архитек-градоқұр экскур конструкциялардың ерекшелігін көрсету. Реконструктивті қимыл жоғалаған объекттердің бөлігін көзге елестету үшін қолданады. Әрект тудырушы жесттер (побудительный) ол көрсетуге байланысты емес, әдетте ұйымдастырушылық сипатта болады. Олардың көмегімен экс-д экс-ға автобуста өз орнгын табу, т.б нұсқаулар береді. Эмоционалды жесттер экс-дтың эмоциясын білдіреді. Әңгімелеуде қимылдар көбінесе мимикамен (бет ауыздың қимылы) сипатталады.

81.объекттің атыАбай Құнанбаев ескерткішіОсы объектпен байланысты тарихи оқиға Бұл ескерткіш қазақ халқының ұлы ақыны, ағартушысы, қазақтың жаңа жазба әдебиетінің негізін салушы А.Құнанбаевқа 1960жылы орнатылған. Ақын 1845 жылы Семей облысы Шыңғыстау өңірінде дүниеге келген.Абай патшалық биліктен дара орыс халқын айыра білді. Орыс қазақ еңбекшілерінің достығын уағыздаған Абай орыс халқының тілін, мәдениетін үйренуге шақырды. Абай тек ақын ғана емес, сазгер де болған. Абай қазақ халқы үшін көп еңбек сіңіріп, көптеген еңбектер қалдырды. Абай шығармашылығының терең пәлсапалық ойлы мазмұны ұрпақтар үшін өшпес мұра болып қалды. Объекттің орналасу жері, оның мекен жайы Абай көшесі мен Достық даңғылының қиылысында. Сипаттамасы А.Қ.тың қола мүсіні Х.Е.Наурызбаевтың үлгісі бой ша құйылған. Қордайдың қызыл гранитінен көп қырлы етіп орнатылған тұғыр сәулетші И.И.Белоцерковскийдің жобасы бой ша жасалған.Ескерткіш биіктігі 13,7 метр. Тұғырдың бет жағында Абай (Ибрагим) Құнанбаев 1845-1904 деген жазу бар. Мүсін қоладан құйылған. Трапеция формалы тұғыры қызыл граниттен қаланған. Бүйіріне тақай ұстаған сол қолында кітап, оң қолы көлбегей жамылған. Шапанның шалғайында мүсін алға келешекке жүріп келе жатқан қалпында құйыла салғандай әсер туғызады.Ескерткіш туралы мәліметтер көздері «Алматы» энциклопедиясы, «Қазақ Ұлттық» Энциклопедиясынан, «Қазақстанның архитектуралық нысандары» кітаптарынан, интернеттен алуға болады.сақталуы, реставрация жасалған уақтысы ескерткіш 1960 жылы орнатылған. Қазіргі кезде өз келбетін жойған жоқ толығымен сақталған. қорғалуы кімге жүктелген ҚР 1998 жылы қабылданған «Тарихи мәдени мұраны қорғау туралы Заңы» бой ша қорғауға алынған. Алматы қаласы бой ша қорғалатын объекттер реестіріне енгізілген.қандай экскурсияларда пайдаланады қалалық шолу экс пайд. Карточка жасалған уақтысы, экскурсоводттың аты – жөні өзің жаз! Карточкаға объекттің суреті тіркеледі.