78.Қалалық шолу экскурсияларын өткізу ерекшіліктері

Нысандарды іріктеп алу үшін келесі қағидаларды басшылық ету керек:

тек тақырыпқа қатысы бар нысандарды таңдау;

негізгі сұрақтарды толық ашатын типтік нысандарды енгізу;

тек түпнұсқа ескерткіштерді көрсету. Өзгертілген, қайта салынған нысандар өз уақыты жөнінде аз мәлімет береді;

қызықты объекттерді ескерткіштер шоғырланған орындардан алшақ орналасса қиып тастау. Алматта ол Райымбек кесенесі. Мұсұлман университеті, Верныйдың ескі бекінісінің орны т.б.

Қалалық шолу экскурсия өткізу үшін ең қиыны, себебі бұл экскурсия көп салалардың білімін қажет етеді: тарихтың, экономиканың, архитектураның, өнердің т.б. Әңгімелеумен, көрсетудің тәсілдерінің көп түрлерін пайдалануды қажет етеді.

Экскурсия текстін жазу, әдістемелік нұсқауды жасау, басқада қалалық шолу экскурсияның материалдарын жинау үшін қала дегеніміз не, оның қандай типтері балатынын екенін анықтайық.

Үлкендігі бойынша қалалар ірі және өте ірі деп бөлінеді 200 000 адамнан аса, орташа 50 000-200 000-ға дейін. Орындайтын функциясы бойынша – астана, өндіріс орталықтары, мәдени орталықтары, курорт, порт т.б. деп бөлінеді. Пайда болуына қарай – ежелгі, ескі, жаңа деп бөлінеді.

Қалалық экскурсияларда атақты адамдардың ескерткіштерін көрсету жиі қолданады. Ескерткіштерді көрсете білу, оның сипатын беру, ескерткіш арналған адам туралы әңгімелеу. Топты ескерткіш алдында дұрыс орналастыру өте маңызды, скульптураның көлемін толық көретіндей ғып орналастыру. Ірі ескерткіштерді көрсету үшін 20 метрден жақын тұрмау керек, дұрысы, симметрия сызығынан тысқары орналастыру. Бюстерді тамашалау үшін 7-10 метр арақашықтықты сақтау. Нысандарды көрсеткенде оны қасындағы көшелермен, алаңмен, ағаштармен т.б. үйлесімдігін көрсету.

Көрсету мен әңгімелеудің үлгісін Ш. Валиханов ескерткішінің мысалында көрсетейік№ Ш,Валиханов ескрткіші 1969 жылы орнатылған, скульпторы Наурызбаев, архитекторы Ш. Валиханов. ҒА алаңының симметриялық композициясы. Архитектордың ойы бойынша ескерткіш шығыс архитектуралық ститіне жақын. Монументке симметрия бойынша қара габбро тумбалар орналасканолар кеңістікті екіге бөліп тұр. Композицияны фонтан суы аяқтайды. Ескерткіш тұғыры қара габбро тастан орнатылып, оған Шоқанның суреттері және ұлттық оюлар салынған. Қоладан жасалған фигурада ұлы ғылым-демократ ой үстінде тұрғанан көреміз,. Әскери форма киген, ол қарапайым және табиғи кейіпте тұр. Бір қолында кітап, екінші қолы иегінде. Ғылым, ойшыл бейнесі кәзіргі күнге сәйкес.

Ескерткішті көрсету Шоқанның өмірбаянымен аяқталады.

Қалалық шолу экскурсияны құрастыру вариантын қарастырайық.

Маршрутты Республика алаңынан бастаған дұрыс, себебі Тәуелсіздік монументінің композициясы экскурсоводттың біздің елеміздің тарихы жайлы әңгімесін иллюстрациялайды. Экскурсияға жоғарғы эмоционалдықты (әсер) керемет тау шыңының панорамасы және алаңның әсем архитектуралық ансамблі тудырады.

“Алматы-мәдени орталық” тақырыбы қарастырылады. Оның маршруты Сатпаев көшесі, Абай және Аблайхан данғылы бойымен өтеді, онда танысатын нысандар - өнер мұражайы, цирк, неке сарайы, спорт орталықтары, театрларды көрсеткенде әңгіме білім, өнер және спорт жайлы болады.

Қалалық шолу экскурсияларының тағы бір ерекшелігі, қаланың үнемі өзгеріп тұруы, себебі қала дамиды, онда жыл сайын жаңа ғимараттар, ғылыми және мәдениет мекемелер, спорттық құрылыстар, мемориалды тақталар т.б.пайда болады.

Осы өзгерістердің бәрі экскурсияға өз уақытылы енгізілу керек, әйтпесе экскурсанттар, экскурсоводтан біліктілеу болуы мүмкін.