1.Экскурсиятану пәні, Окытудың мақсаты мен міндеті

2.Экскурсия ісінің тарихы.

3.Экскурсияоныңнепізі.

4.Экскурсияның негізгі белгілері

5.Экскурсияның функциялары

6.Экскурсияның педагогикалық және психологиялық аспектілері

7.Экскурсияның құрылымы, оның бөліктеріне сипаттама беру

8.Экскурсияның кіріспе бөлігі.

9.Экскурсияның негізгі бөлігіне қойылатын талаптар

10.Экскурсияның қорытынды бөлігі.

11.Қисынды ауысулар, олардың экскурсиядағы маңызы

12.Экскурсияда зейін түрлері, ескесақтаудыңтүрлері

13.Экскурсиялардың жіктелуі.

14.Такырыптық экскурсиялар. Олар кандай топтарга бөлінеді

15.Шолу экскурсиялар, олардың ерекшеліктері

16.Экскурсияның мақсаты мен міндетін анықтау. Такырып таңдау.

17.Архитектура-құрылыс экскурсиялардың ерекшеліктері

18.Көрсету-экскурсияның негізгі элементі.

19.Экскурсияда керсетудің ерекшеліктері

20.Керсетудің методикалық әдістері.

21.Экскурсияда керсетудің мақсаты мен шарттары

22.Экскурсиялық әңгіменің негізі. Эңгімеге қойылатын талаптар

23.Экскурсияда әңгімелеудің мақсаты

24.Экскурсиялық әдістердің талаптары

25.Экскурсияның композиясы дегеніміз не?

26.Экскурсиялык, нысандарды таңдау қағидалары

27.Негізгі және қосымша нысандардың тізімі мен сипаттамасы

28.Экскурсияға кіргізілген ескерткіштердің карточкасы (паспорты).

29.Жаңа экскурсия дайындаудың технологиясы

30.Экскурсия дайындаудың негізгі кезеңдері

31.Экскурсиялық маршрут, оған қойылатын талаптар

32.Маршрутты алдын-ала аралап шығудыңмақсаты

33.Экскурсиялық нысандарды іріктеу.

34.Экскурсиялық нысандардың жіктелуі.

35.Экскурсияға кіргізілген нысандарды бағалау критерийлері.

36.Бакылау текст түсінігі, оны құрастыру тәсілі.

37.«Экскурсовод портфелі», оны құрастыру.

38.Экскурсия дайындаудың негізгі кезеңдері, оларды сипаттау

39.Жаңа экскурсия дайындаудың негізгі сатылары.

40.Әдістемелік нұсқауының құрылымы (технологиялық карта).

41.Жеке текст дайындаудың тәсілі

42.Бакылау текст пен жеке текстің айырмашылығы.

43.Керсетудің методикалық тәсілдерінің түрлері.

44.Әңгімелеудің методикалық тәсілдерінің түрлері

45.Ерекше методикалық тәсілдер.

46.Кернекілік құралдарды пайдалану тәсілдері

47.Әңгімелеудегі сипаттама тәсілі

48.Қозғалысты методикалық тәсілі ретінде пайдалану

49.Тарихи экскурсияларды дайындау жэне өткізу ерекшеліктері

50.Табиғи экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері

51.Архитектура-градоқұрылыс экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері

52.Өнер тақырыбына экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері.

53.Әдеби тақырыбына экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері.

54.Мұражай экскурсияларын дайындау және өткізу ерекшеліктері

55.Қалалық - шолу экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері.

56.Өндірістік экскурсияларды дайындау және өткізу ерекшеліктері

57.Экскурсияларды қабылдау және бекіту.

58.«Экскурсияны жүргізу техникасы» түсінігі

59.Экскурсияның әдістемелік нұсқауларында «Ұйымдастыру нұскаулары» деген графаның мазмұны.

60.Экскурсияның әдістемелік нұсқауларында « Негізгі мазмұны»деген графаның мазмұны.

61.Экскурсияны дайындау және жүргізу кезінде берілетін инструктаж түрлері.

62.Экскурсиялық қызмет керсетуде дифференциалдық бабын табу.

63.Экскурсанттарды әлеуметтік жағдайы және қызығушылығы бойынша іріктеу.

64.Халыққа экскурсиялық қызмет көрсетуде дифференциалдық бабын табу.

65.Экскурсияда микрофонды пайдалану. Микрофонсыз жұмыс істеу.

66.Туристермен жұмыс істеудегі экскурсоводттың мамандық шеберлігіне қойылатын талаптар.

67.Экскурсоводтың сөйлеуі, қойылатын талаптар.

68.Табиғи экскурсиялардың жіктелуі.

69.Экскурсиялық қызмет керсетуде педагогика элементтерін пайдалану

70.Экскурсия қисыны дегеніміз не? Қисынды ауысулар түрлері

71.Экскурсиялық кызмет керсетуде психология элементтерін пайдалану.

72.Экскурсиялық әңгімелеуде қисындының рөлі.

73.Экскурсоводқа койылатын талап.

74.Экскурсоводттың міндеті мен қызмет бабы құқығы.

75.Экскурсия дайындау кезінде әдеби, статистикалық және мұрағаттық деректерді зерттеу.

76.Экскурсияға қызығушылықты қалыптастыру мен қолдау

77.Экскурсияда техникалық құралдарды пайдалану.

78.Қалалық шолу экскурсияларын өткізу ерекшіліктері

79.Табиғат экскурсияларын жүргізу ерекшеліктері

80.Экскурсоводттың қимылы (жесты), олардың мағынасы мен жіктелуі.

81.Абай ескерткішіне карточканы құрастыру.

82.Тәуелсіздік монументіне карточка жасау.

83.Абылайхан ескерткішіне карточка құрастыру.

84.Ш. Уалихановтың ескерткішіне карточка жасау.

85.Алматы к,аласы бойынша шолу экскурсиясының ақпараттық бөлігі.

86.Алматы қаласы бойынша шолу экскурсиясының қортынды бөлігі.

87.«Данк мемориалына» карточка құрастыру.

88.Алматы каласыньщ тарихы.

89.Алматы мәдени орталығы (мәдени нысандарға сипаттама).

90.Қала маңындағы экскурсия нысандарына сипаттама беру (қалауы бойынша).

1.Экскурсия пәні.Оқытудың мақсаты мен міндеттері

«Экскурсия» сөзі латын тілінен пайда болған. Орыс тіліне XIX ғ.енгізілген, басында бұл сөз «әскери шапқын», кейіннен «серуенге шығу, жорық» деп белгіленген. Экскурсия – методика арқылы алдын ала ойластырылған назараударарлық жерді, тарихи және мәдени ескерткіштерді көрсету, оның негізіне экскурсанттардың көз алдындағы объекттердің анализі жатқызылған, және сонымен байланысты оқиғалар туралы епті әңгіме.Бірақ экскурсияның негізін тек қана осымен түсіндіру дырыс емес.Экскурсияның терминына түрлі басылымдарда соңғы 70 жылда берілген анықтамаларға тоқталайык:

Ең алғашқы түсінігін 1923 жылы М.П. Анциферов берген «Э. – серуен,өз мақсаты ретінде, көруге қолайлы объектті,тақырыпты нақты материал арқылы зерттеу». Экскурсиялық әрекеттің орнын мектептен тыс жұмысында сипаттайотырып экскурсионист Л. Бархаш былай деген – э. ол белгілі білім алудыңкөрнекілік тәсілі, алдын-ала өнделген тақырып арқылы нақты объектке бару кезінде тәрбие беру. Уақыты бойынша соңғы жылдары жарияланған анықтамағадатоқталайық: «Э. – оқудың, оқудан тыс жұмысының ерекше формасы, оның

барысында мұғалім – экскурсовод, оқушылар – экскурсанттар бірігіп,болып жатқан процесстерді табиғи жағдайда бақылауы (завод, колхоз, тарихи ескерткіш, естелік жер, табиғат аясы т.б.) немесе арнайы жасалған коллекция қоймалары (мұражай, көрме)». Түрлі сөздіктерде, энциклопедияларда да «Экскурсия» терминінеанықтамалар беріледі. Ең алғашқы түсінігін 1882 жылы В. Даль береді «Э.– серуен, бір нәрсе іздеп шығұ, шөп жинау т.б.». Кіші советэнциклопедиясында (1913 ж. т. 10) былай түсіндіріледі: «Э. – бір жерге көбінесе ғылыми немесе білім алу мақсатымен топпен шығу, өндіріс орны, совхоз, мұражай т.б.». Үлкен совет энциклопедиясында «Э. – назар аударарлық объекттерге бару (мәдениет ескерткіші, мұражай, өндіріс орны, т.б.) білім алудыңформасы мен тәсілі. Маман- экскурсоводтың басшылығымен топ үшінөткізіледі».

2.Экскурсия ісінің тарихы.

Экскурсия адамдардың жан-жақты үйлесімді дамуына, дүние танымымен ой өрісін кенейтуге, адамгершілік көзқарастарын қалыптастыруға,оларға білім беру мен тәрбиелеу тиімділігіне артуынаықпалын тигізеді. Халқымыздыңруханибайлықтардыигеруіне, ұлттық мәдениетті менгеруіне көмектеседі. Сондай-ақ экскурсия, көркі көз тартарлық әсемтабиғатымызбен, әрбір тасы тарихты жырлайтын көне шежірелік тарихимұраларымызды, мәдениетімізбен, кәсібімізді дәріптей отырып жалпақәлемге таныту. Экскурсиялық қызмет қазіргі денгейге жеткенге дейін үлкен тарихижолдан өтті. Әр тарихи кезеңдерде ол түрлі мәдени, экономикалық, ғылыми-техникалық мәселелерді шешті. Алғашыда экскурсиялар серігу үшін жасалған, оған билеуші класөкілдерінің ғана қолы жеткен. Крымға, Кавказға, шетел курорттарына (Бадан-Баден, Каловы-Вары) саяхатжасаған.Экскурсия кезінде білім алу мақсатын 18 ғасырдың алдыңғы қатарлы, прогресивті адамдары қойған. Ол үшін түрлі қоғамдық бірлестіктер құрып,қаржы проблемаларын ірі меценаттар (демеуші) арқылы шешкен. МысалыЖаратылыстану қызығушыларының қоғамдастығы, Кавказ тау қоғамы,Орыс тау қоғамы т.б. Мұндай қоғамның мүшелері К.А. Тимирязев, Д.И.

Менделеев, И.П. Павлов, Н.М. Пржевальский сияқты ғалымдар болды.Экскурсиялардың көпшілігіне өткен ғасырдың оныншы жылдарындаскауттық қозғалыс үлкен серпіліс берді. Скауттар (тыңшылар) ормандыжәне далалы жерлердегі жүріс-тұрыс шарттарын үйренді,өздерінің жазғылагерьлерінен радиалды экскурсияларға шықты, өз өлкелерінің тарихы менгеографиясын зерттеді. Экскурсиялық қызметтің Ресей империясындағы дамуы он сегізіншіғасырдың екінші жартысына тиесілі.Осы уақыттың белгіліпедагогтары экскурсияны оқу процесінің белсендітүрі деп санаған, сондықтанда экскурсия алғашында мектептерге енгізілген.Сол кездегі мұғалімдер Н. Н. Новиков, В.Ф.Зуев балаларды табиғат аясынасаяхатқа және экскурсияға шығарудың пайдасын айтты. Осы ғалымдардыңеңбегінің нәтижесінде олардың кеңестері 1786 жылы шыққан «Халақтықучилищелердің Жарлығында» көрініс тапты, ал 1804 жылғы «МектепЖарлығынды» табиғатқа серуендеуді ғана емес, онымен қоса мануфактуралар мен қол өнершілердің шеберханаларына да барыптаныстыруды ұйымдастыру айтылған.Бірінші экскурсиялық конференция 1921 жылы Петроград қаласындаөтті. 1923-1926 жылдарында Кубандық педагогикалық жоғары оқу орнындапрофессор В.А. Герд «Экскурсиялық қызмет» туралы лекция оқыды. Бұллекциялар кейіннен бөлек кітап болып шығады. Онда экскурсия анықтамасы, оның жіктелуі және жүргізу әдітемесі берілген. Бұл еңбекпедагогикалық жоғары оқу орындарының студенттері мен экскурсияжетекшілері үшін оқұлық әдістемесіне айналды.Совет одағында экскурсиятанудың пән ретінде дамуы педагогика,

өлкетану, мұражайтану, туризмнің дамуымен тығыз байланысты.Экскурсиялық қызметтің тарихы жалпы 100 жылдан асқаны мен, қарқындыдамыған кезі, өткен ғасырдың 70-80 ж-на келді. Осы кезде біразеңбектер жарық көрді «Экскурсияны дайындау мен жүргізу әдістемесі»,«Экскурсиятану негіздері», «Халыққа экскурсиялық қызмет көрсету»,

3.Экскурсия оның негізі.

Экскурсиятанудың ғылым ретінде негіздері жиырмасыншы ғасырдыңбасында қалана бастады. 1902 жылы И.М. Греве өзінің «Экскурсияныңжалпы білімдік маңызы жайындағы бірнеше теориялық байқаулар» аттымақаласында тарих пен қалалық өлкетанудың оқытудың экскурсиялықәдісінің негіздерін қалады. Онымен қатар Н.П. Анциферов, Б.Е. Райков, Д.Н.Кайгородов секілді көрнекті экскурсионист ғалымдарда өз үлестерін қосты.Экскурсиялық қызметтің қалыптасуының екінші кезеңі (1921-1969жылдар аралығы) ұйымдық орталықтырылған толық жеңісі менмонополиясымен еленді. Бұл кезеңде туризм мен экскурсиялардыңшаруашылықфункцияларынан көрі идеологиялық функциялары басымдықтанытты. Пролетарлық туризм қоғамдастығының (1229-1936 жж.) пайдаболуымен оның толық монополиясы үстемдеді. Туризм мен экскурсияның

кәсіподақтар қол астына өтуі (1936 жылы) ҚСРО туризмнің әлеуметтікмінезін айқындады.Бірінші экскурсия-қконференция 1921 жылы Петроград қаласындаөтті. 1923-1926 жылдарында Кубандық педагогикалық жоғары оқу орнындапрофессор В.А. Герд «Экскурсиялық қызмет» туралы лекция оқыды. Бұллекциялар кейіннен бөлек кітап болып шығады. Онда экскурсияанықтамасы, оның жіктелуі және жүргізу әдітемесі берілген. Бұл еңбекпедагогикалық жоғары оқу орындарының студенттері мен экскурсияжетекшілері үшін оқұлық әдістемесіне айналды.Совет одағында экскурсиятанудың пән ретінде дамуы педагогика,өлкетану, мұражайтану, туризмнің дамуымен тығызбайланысты.Экскурсиялық қызметтің тарихы жалпы 100 жылдан асқаны мен, қарқындыдамыған кезі, өткен ғасырдың 70-80 жылдарына келді. Осы кезде біразеңбектер жарық көрді «Экскурсияны дайындау мен жүргізу әдістемесі»,«Экскурсиятану негіздері», «Халыққа экскурсиялық қызмет көрсету»,«Экскурсия жүргізушінің кәсіби денгейі», «Экскурсиялық мекеменіңұйымдастыру жұмыстары». 1962 жылы туризм және экскурсия Орталық кеңесі құрылады.Казахстанда Республикалық және облыстық кеңестер құрылып,экскурсиялық мекемелерінің материалдық-техникалық базасын нығайтып,олардың санын көбейтуге мүмкіндік берді.Арнайы ақпараттық бюроның «Турист» басылымы оқу және нормативтіәдебиеттер, карталар, буклеттер, сызбалар, открыткалар шығару арқылыәдістемелік жұмысты жақсартуға мумкіндік берді. Бұл жұмыстың нәтижесінде Қазақстаннның әр облысында, кей бір аудан орталықтарындаэкскурсия және саяхат бюросының ашылуы болды, туристік қонақ үйлержүйісі, арнайы автобус парктері мен гараждары пайда болды, экскурсияжүргізушілерді, маршрут жетекшілерін және тау туризмініңинструкторларын дайындайтын курстар ұйымдастырылды. Қазақстандықтаркруиздік саяхат жасау үшін поездар, теңіз және су көліктері жалға алынды