1986 Желтоқсандағы Алматы оқиғасы, қазақ жастарының тұңғыш бой көтеруі

80 ж барлық қаржының көпшілігі өндіруші салаларға жіберілуі халыққа қажетті тауарлардың 60 пайызы реапубликадан тыс жерлерден тасымалданды. Мұншалықты бұрмаланған орталық құрылымды экономикасы бар әлемде сирек еді. 1954-1986 ж. 600-ден астам қазақ тілі мектебі жабылды. Қазақ тілінің жағдайы төзгісіз халге жетті. Басқасын былай қойғанда әкімшілік-әміршіл жүйе көсемдерге табынушылық.......... Мәскеуде ғана емес республикалар облысытарында жүргізіп отырды. 1979 ж. Ақмоладағы жаппай толқу елеусіз қалып тіпті көпшіліктен жасырылды. Қонаевтың тағдыры ескі алаңдағы Кремльде шешілді. 1986 ж. 16 желтоқсанда Қазақ Компартиясының ОК II пленумы б. Ол 18 минутқа созылды. Қонаевтың орнына Разуневскийдің ұсынысы б/ша Колбинді тағайындайды.Орталықтың мұндай әрекетімен Қазақстан 1 рет кездесіп отырған жоқ. 1986 жылы желтоқсандағы қазақ жастарының бой көтеруі ұлтшылдық сипатта емес өзінің бастапқы кезеңінде құқыққа қарсы сипатта да болған жоқ. Шеру саяси және бейбіт сипатта б. Онда басқа халықтарға қарсы атой салушылық мемлекеттік құрылысты жою деген үндеулер болған жоқ. 1986 ж. желтоқсан оқиғасының қаһармандары Рысқұлбеков, Ербол Спатаев, Ляззат Асанова, Сабира Мұхамеджанова, т. Б. Желтоқсаншыларды ақтаған ақын М. Шаханов болды. 1989 ж. КСРО халық Департаментінің 1-ші съезінде М. Шаханов жоғарғы жақтағы адамдарды айыптап сөз сөйледі. КОКП ішкі істер министрі Власов барлық әскерді жіберіп үлкен қателік жасады. Бұл шеру қан төгіс шайқасқа айналды.

Моғолстанның, Ноғай ордасының және Сібір хандығының қазақ халқының тарихындағы алтын орыны.Шағатай ұлысы өзара талас тартыстан 2-ге бөлінді. 1.шығ. Моғолстан 2. Бат. Мәуренахр. Моғолстан алғашқы билеушыісі Тоғылық Темір (1347-1362) 15 жыл билік құрды. Оның құрамында дулаттар, жалайырлар, үйсіндер, керейлер, арғындар, қаңлылар т.б. 1361ж Тоғылық темір Мәуренахрға шапқыншылық жасап оны өзіне қаратады да, Мәуренахрға билеуші етіп баласы Илияс Қожаны отырғызады. 1362 ж Тоғылық темір қайтыс болып, оның орнына Илияс Қожа билікке келеді. 16ғ басында ыдырайды. Ақ Орда мемлекеті ыдырап 2-ге бөлінеді. 1. Ноғай ордасы 2. Әбілқайыр хандығы немесе Көшпелі Өзбек хан. Ноғай кісі аты, Шыңғыс ханның ұрпағы Алтын Орданың әскер басшысы Ноғайдың атымен аталған. Мемлекеттің негізін қалаған Едіге. Едігенің баласы Нұрадиннің кезінде Ноғай ордасы ыдырайды. 2-ге бөлінген. Үлкен ноғайлы және кіші ноғайлы. Олар ұлыстарға бөлінген. Ұлыстарды мырзалар басқарған. Сібірдің ұлан байтақ жерінде көптеген түркі тайпалары ежелден тұрған. Моңғол шапқыншылығынан кейін батыс сібір жошы ұлысына кірді де Шайбани әулетінің жері деп есептелді. Елді басқару керейлерден шыққан Тайбұғаның қолында болды. Ол Шыңғыс әулетінен шыққан хан атағын ала алмады. 1398 ж Алтын Орда бил-е Едіге жеңілген. Тоқтамыс Б.С. қашып келген. Едігенің ұлы Махмұд Қожа ноғайдың қолдауымен батыс сібірге хан болды. Батыс Сібір хандығының астанасы Тұра қаласы болды.1428ж Әбілхайыр хан Батыс Сібірге жорыққа аттаныт жеңді. Махмұд Қожаны өлтірді. Батыс Сібірге Әбілхайыр хан болды. 1468ж Әбілхайырдан соң батыс сібірге шайбани ұрпағы Ибақ хан болды. Ол орыс мемлекетімен байланыс орнатты. Оның басқаруына ...........болған феодалдар оны өлтірді. Ибах орнына Мұхаммед хан болып жарияланды.

Россиядағы 1905-1907ж. революция және оның қазақ қоғамына әсері.

Қазақстан еңбекшілерінің 1905-1907жж. ереуілдері орыс халқының төңкеріліс күресімен тығыз байланысты еді. Өлкеде жұмысшылардың ереуілдері стачкалары, әсіресе теміржол қатынас орындарында неғұрлым кең қанат жайды. Олар поезд жүрісін тоқтатты. Өз еріктерімен 8 сағ жұмыс күнін енгізді. 1905 ж. қазан айында бүкіл Ресейлік ереуіл әсерімен Қазақстан қалаларында Шалқарда, Қостанайда, Верныйда, Оралда т.б. жерлерде демонстрациялар бой көтерді. «Бостандық жасасын» деген ұрандармен өтті. Почта-телеграф қызметкерлеріне ереуіл жасады. Қазақ жұмыс шаруалары патша өкіметіне қарсы орыс шаруалар жұмысшыларымен бірігіп шықты. Қазақстан шаруалар жер, су, бостандық, теңдік пен тәуелсіздікүшін шықты. Семей, Торғай, Орал обл-да жер үшін толқулар болды. Патша әкімшілігі бұл аудандарға басып тастауға отрядтар жіберді. 1905 ж. желтоқсанда уыспен рудашылардың жұмыстары ереуілге шықты. 1905-07жж. революция қозғалысына байланысты Қазақстан жұмысшылары бой көтерді. Алғашқылардың бірі болып Оралдағы теміржолшылар кәсіподағы (1905ж. қараша) құрылды. Оған Смурнов, Покатилов, Ульянов басшылық жасады. Осы кезде халық көзін ашпақшы болған Бөкейханов, А.Байтұрсынов және т.б.

КСРО-ның ыдырауы және ТМД құрылуы.РСФСР, Белорусь, Украина басшылары желтоқсан айлық басында Белорусь астанасы Минск қаласында бас қосты. Бұл келіссөзден соң 1922 ж. КСРО-ны құлатып ТМД құруға келісімге қол қойылды. Бұл кездесуде Қазақстан Президенті басқа орта Азиялық республиканың президенті шақырылды. 1991 ж. 13 желтоқсанда орта Азия Қазақстан басшылары Ашхабад қаласында бас қосты. 20 желтоқсанда тәуелсіз елдер одағы төңірегіндегі мәселелерді талқылау үшін Әзірбайджан, Армения, Белорусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдава, РСФСР, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан басшылары Алматыға жиналды Оған Грузия бақылаушы есебінде қатысты. 1991 ж. желтоқсанның 21-де сағат 11.30 да тәуелсіз елдердің басшысы ҚР президентінің резиденциясына жиналды. М. С. Горбачев бұл жиынға қатысқан жоқ. Оған шақырылмады. Сағат 15-те әзірленген құжаттарды талқылау аяқталды. Сағат 17-де 11- республиканың басшылары қол қойды. Осы сәттен бастап КСРО өмір сүруін тоқтатып, ТМД өмір есігін ашты. Хаттамаға қол қойған соң кейінгі пресс-конференцияны Н. Ә. Назарбаев ашты.