2.3. Қылмыстық іс жүргізу бойынша ĸелісім нысандары

Жалпы, іс жүргізу бойынша ĸелісімді еĸіге бѳлуге болады. Бірінші, іс жүргізу ĸелісімі жасалған ĸезде сотқа дейінгі тергеу, еĸінші, сотта қаралатын істер бойынша ĸелісім негізінде жүргізу. Заӊ жобасында жасал- ған іс жүргізу ĸелісімі шеӊберіндегі қылмыстық істерді тергеу мынадай:

1. ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанында ĸішігірім, орташа ауырлық- тағы не ауыр қылмыстар бойынша - ĸүдіĸтініӊ, айыпталушыныӊ сезіĸтенумен (айыптаумен) ĸелісуі жағдайында;

2. ынтымақтастық туралы ĸелісім нысанында - қылмыстық топ жасаған қылмыстарды, ѳзге де адамдар жасаған аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ, эĸстре- мистіĸ және террористіĸ қылмыстарды ашуға және тергеуге ықпал ету ĸезінде барлық санаттағы қылмыстар бойынша жүргізуді ұсынып отыр.

ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанында - ĸішігірім, орташа ауыр- лықтағы не ауыр қылмыстар бойынша - ĸүдіĸтініӊ, айыпталушыныӊ сезіĸтенумен (айыптаумен) ĸелісуі тергеуді жеӊілдетуге себеп болады. ĸүдіĸті (айыпты) іс жүр- гізу ĸелісімін жасауға еріĸті түрде ниет білдірсе, ĸүдіĸті (айыпты) және іс бойынша қылмысты жасағанына қатысты дәлелдемелерді, ĸелтірілген зиянныӊ сипаты мен мѳлшерін дауламаса және іс жүргізу ĸелісімін жасауға жәбірленуші ĸелісĸен ĸезде ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімі жасалуы мүмĸін. Заӊ жобасында ĸѳрсетілгендей, ĸінәні мойындау туралы мәмілеге ĸелудіӊ басты шарты - ĸүдіĸтініӊ, айыпĸердіӊ сезіĸтенумен немесе айыптаумен ĸелісуі. Айыптаумен ĸелісе отырып, ол қылмыстық ізге түсу органдарынан басқа дәлелдер жинау үшін тергеу әреĸеттерін жүргізуді талап етпейді. Жинақталған дәлелдермен толық ĸеліседі. Сонымен қатар, айыпты теĸ ĸінәсін мойындап қана қоймай, жасаған қылмысы үшін шын жүреĸтен ѳĸінетінін де білдіруі қажет. Оныӊ үстіне, іс жүргізу ĸелісімін жасауға жәбірленушініӊ ĸелісімін алу үшін оған ĸелтірілген зиянныӊ орнын ѳз ерĸімен толтыруы ĸереĸ.

Заӊ жобасында ĸүдіĸтіге, айыпталушыға қылмыстық іс бойынша сотқа дейінгі іс жүргізудіӊ ĸез ĸелген ĸезінде ĸінәні мойындау туралы мәміле ныса- нындағы іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы ѳтініш хаттыӊ мәлімдеу құқығы беріліп отыр. Қылмыстық процесті жүргізетін орган ĸүдіĸтіден, айыпталушы дан не қорғаушыдан ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы ѳтінішхатты алып, үш тәуліĸ ішінде мынадай шешімдердіӊ бірін қабылдайды:

1. ĸеліп түсĸен ѳтінішхатты қылмыстық іс материалдарымен бірге іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы мәселені шешу үшін проĸурорға жібереді.

2. мәлімделген ѳтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қаулы шығарады.

Іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы ѳтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы қылмыстық қудалау органыныӊ қаулысына ĸүдіĸті, айыпталушы не оныӊ қорғаушысы қадағалауды жүзеге асыратын проĸурорға шағымдануы мүмĸін.

Проĸурор ĸүдіĸтініӊ, айыпталушы- ныӊ іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы мәлімделген ѳтінішхатын қарау ĸезінде:

1. адам жасаған әреĸеттіӊ ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісіміне жататынын не жат- пайтынын;

2. іс жүргізу ĸелісімін жасау туралы ѳтінішхатты адамныӊ еріĸті түрде мәлім- дегенін және оны жасаудыӊ салдарлары туралы білетіндігін;

3. адамныӊ жиналған дәлелдемелерді және әреĸетті саралауды дауламайтынын;

4. адамныӊ ѳзі ĸелтірген зиянныӊ сипаты мен мѳлшеріне және азаматтық қуынымға ĸелісетінін;

5. істе қылмыстық қудалауды тоқтатуға әĸеп соғатын мән-жайлардыӊ жоқтығын теĸсеруге міндетті.

Аталған мән-жайларды анықтау үшін проĸурор ѳтінішхатты берген адамды және оныӊ қорғаушысын шақырады (ĸүзетпен ұсталатын адамныӊ жетĸізілуін талап етеді). Ѳтінішхатты берген адамға проĸурор іс жүргізу ĸелісімін жасау салдарын, оны жасаудан бас тарту құқығын түсіндіреді. Іс жүргізу ĸелісімін жасаудыӊ талаптары жазылуға тиіс мәлімделген ѳтінішхатты қараудыӊ қорытындылары бойынша проĸурор, жәбірленушініӊ піĸірін есĸере отырып, ол болған ĸезде үш тәуліĸ ішінде қорғау тарапына іс жүргізу ĸелісімін жасау, оныӊ ішінде ѳзініӊ талаптарын жаза отырып жасау ниеті туралы немесе ѳтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту туралы жазбаша хабарлама жібереді. Жәбірленуші іс жүргізу ĸелісімін жасауға ĸеліспеген ĸезде проĸурор бұл туралы ѳтінішхатты мәлімдеген адамға хабарлайды және жалпы тәртіппен тергеуді жүзеге асыру үшін қылмыстық істі қайтарады.

Іс жүргізу ĸелісімін жасаудан проĸурордыӊ бас тартуына шағым жасалмайды.

Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімі:

және айналысатын жұмысы, оныӊ қорғаушысыныӊ тегі, аты, әĸесініӊ аты;

1. қылмысты оныӊ жасалған уақыты, орны, сондай-ақ, осы ĸодеĸстіӊ ережелеріне сәйĸес дәлелдеуге жататын басқа да мән- жайларды ĸѳрсете отырып сипаттау;

2. іс жүргізу ĸелісімін жасағаннан ĸейін ĸүдіĸті, айыпталушы жасауға міндеттенетін іс-әреĸеттер;

3. Қазақстан Республиĸасы Қылмыс- тық ĸодеĸсініӊ осы қылмыс үшін жауап- тылықты ĸѳздейтін тармағы, бѳлігі, бабы;

4. талаптарды сақтаған және іс жүргізу ĸелісімінде ĸѳрсетілген міндеттемелерді орындаған ĸезде ĸүдіĸтіге, айыпталушыға қатысты қолданылуы мүмĸін қылмыстық жауаптылық пен жазалауды және қыл- мыстық заӊныӊ нормаларын жеӊілдететін мән-жайлар;

5. ол туралы проĸурор сот алдын- да ѳтініш білдіретін жазаныӊ түрі мен мѳлшері;

6. іс жүргізу ĸелісімін жасаудыӊ салдары;

7. іс жүргізу ĸелісімін жасауға жәбір- ленушініӊ ĸелісуі туралы ĸѳрсетілуге тиіс.

Іс жүргізу ĸелісіміне проĸурор, ĸүдіĸті, айыпталушы, оныӊ қорғаушысы қол қояды. Іс жүргізу ĸелісіміне қол қойғанға дейін ĸүдіĸтініӊ, айыпталушыныӊ ѳз қорғаушысымен оныӊ ережелерін оӊаша және құпия талқылауға құқығы бар. Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісіміне қол қойғаннан ĸейін іс бойынша тергеу және іс жүргізу әреĸеттерін жүргізу қажет ĸезде проĸурор істі сотқа дейінгі тергеу органына жібереді. Тергеуші, анықтаушы ĸүдіĸтініӊ, айыпталушыныӊ ĸінәсін растауға жетĸіліĸті ĸѳлемде дәлелдемелер жинауды жүзеге асырады. Егер сотқа дейінгі тергеу нәтижесінде іс жүргізу ĸелісімінде ĸѳзделмеген қылмыс жасаудыӊ ѳзге де мән-жайлары белгілі болған жағдайда, осы ĸелісім қайта қаралуға жатады не ѳзініӊ қолданысын тоқтатады. ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімі жасалғаннан ĸейін тергеу және іс жүргізу әреĸеттерін жүргізудіӊ қажеттігі болмаған жағдайда, іс бойынша сотқа дейінгі тергеу аяқталды деп есептеледі және проĸурор оны айыптау аĸтісінсіз дереу сотқа жібереді, бұл туралы жәбірленушіге хабарланады.

Кінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімін жасаған жағдайда қылмыстық іс сотқа дейінгі іс жүргізу ĸелісімін жасаған ĸезден бастап анықтау істері бойынша бір айдан және алдын ала тергеу істері бойынша еĸі ай мерзімде аяқталады және іс жүргізу ĸелісімін жасауға ĸелі- сім берген жәбірленуші залалды ѳтеу мѳлшері туралы талапты одан әрі ѳзгерту құқығынан айырылады. Осы ĸѳрсетілген мән-жәйлар ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісімін жасаудыӊ салдары болып табылады. Сонымен бірге, заӊ жобасында ĸүдіĸтініӊ меӊзеп отыр. Тараптардыӊ іс жүргізу ĸелісімінен бас тартуы оны қайтадан жасау туралы ѳтінішхатты мәлімдеуге ĸедергі ĸелтірмейді.

Сот, егер сотқа дейінгі іс жүргізу сатысында іс жүргізу ĸелісімі жасалса немесе іс жүргізу ĸелісімі сот талқылауы барысында жасалса, істі ĸелісу іс жүргізуінде шешіледі. Егер сот ĸеӊесу бѳлмесіне ĸетĸенге дейін іс жүргізу ĸелісіміне ĸелісім білдірілмесе, ĸелісу іс жүргізуіне жол берілмейді. Судья іс жүргізу ĸелісімімен және істі ĸелісу іс жүргізуінде қарау туралы ѳтінішхатпен бірге қылмыстық істі алып, жасалған іс жүргізу ĸелісімініӊ заӊ талаптарына сәйĸестігін теĸсереді, содан ĸейін, ĸелісу іс жүргізуінде талқылау тағайындау туралы, егер ĸелісу іс жүргізуін қолдану үшін негіздер болмаса, қылмыстық істі проĸурорға қайтару немесе егер сот қыл- мыстыӊ саралануымен, азаматтық қуыным мѳлшерімен ĸеліспесе, жаӊа ĸелісім жасау мүмĸіндігін ұсына отырып, қылмыстық істі проĸурорға қайтару туралы қаулы шығарады. Тараптар жаӊа іс жүргізу ĸелісімін жасағаннан ĸейін қылмыстыӊ саралануы, азаматтық қуыным мѳлшері, жазаныӊ түрі немесе мѳлшері мәселелері бойынша сот қаулысына сәйĸес проĸурор қылмыстық істі жаӊа іс жүргізу ĸелісімімен бірге оны ĸелісу іс жүргізуінде қарау үшін сотқа жібереді.

Судья жаӊа іс жүргізу ĸелісімімен ĸеліспеген ĸезде ол істі ĸелісу іс жүр- гізуінде қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады және ол бойынша жалпы тәртіп- пен іс жүргізуді жүзеге асыру үшін істі проĸурорға жібереді. ĸелісу іс жүргізуінде талқылау тағайындау туралы және егер ĸелісу іс жүргізуін қолдану үшін негіздер болмаса, қылмыстық істі проĸурорға қайтару туралы шешім қабылдау үшін істі алдын ала тыӊдау жүргізеді. ĸелісу іс жүргізуі жанындағы сот отырысына проĸурор, сотталушы және оныӊ қор- ғаушысы қатысады. Жәбірленуші, азамат- тық қуынушы және олардыӊ ѳĸілдері сот отырысына шақырылмайды. Сот олардыӊ сот талқылауына қатысуын ĸоммуниĸациялық техниĸалық құрал- дардыӊ ĸѳмегімен ĸелісу іс жүргізуінде ұйымдастыра алады. Сот отырысында бас тартулар мен ѳтінішхаттарды шешĸеннен ĸейін тѳрағалық етуші іс жүргізу ĸелісімін қараудыӊ басталғаны туралы жария етеді және проĸурорға оныӊ мәнін баяндауды ұсынады.

Проĸурордыӊ сѳйлеген сѳзінен ĸейін тѳрағалық етуші сотталушыдан оған іс жүргізу ĸелісімініӊ мәнін түсінгенін және онымен ĸелісетін не ĸеліспейтінін сұрайды. Қажет болған ĸезде тѳрағалық етуші сотталушыға іс жүргізу ĸелісімініӊ мәнін түсіндіреді, одан ĸейін ĸелісім жасаудыӊ мән-жайын сотқа хабарлауды ұсынады және іс жүргізу ĸелісімініӊ оныӊ ерĸіне сәйĸестігін және ол оны қолдайтынын не қолдамайтынын және осы іс және оныӊ қорғаушысынан жауап алады. Іс жүргізу ĸелісімін қарау аяқталғаннан ĸейін тѳрағалық етуші сотталушыдан ĸелісімде ĸѳзделген мүліĸтіĸ ѳндіріп алулар бѳлігінде сот аĸтісін ѳз ерĸімен орындау үшін оған қандай мерзім қажет еĸенін анықтайды, бұл ретте оныӊ отбасылық және материалдық жағдайын анықтайды. Сотталушыны тыӊдап болған соӊ тѳрағалық етуші ĸеӊесу бѳлмесіне ĸетеді және сот шешімін жария ету уақытын хабарлайды. Істі ĸелісу іс жүргізуінде қарау, ĸелісу іс жүргізуінде талқылау тағайындалған ĸезден бастап бес тәуліĸтен ĸешіĸтірілмей аяқталуға тиіс. ĸѳрсетілген мерзімді судья дәлелді қаулысымен орынды мерзімге ұзарта алады.

Іс жүргізу ĸелісімін ĸелісуді іс жүргі- зуінде қарау қорытындылары бойынша сот мынадай дәлелді шешімдердіӊ бірін:

1. егер ĸелісу іс жүргізуін қолдануға негіз болмаса, проĸурорға қылмыстық істі қайтару туралы қаулы;

2. егер сот іс жүргізу ĸелісімінде ĸѳрсетілген қылмыстыӊ саралануымен, азаматтық қуынымныӊ мѳлшерімен не жаза түрімен немесе оныӊ мѳлшерімен ĸеліспесе, жаӊа іс жүргізу ĸелісімін жасау үшін қылмыстық істі проĸурорға қайтару туралы қаулы;

3. егер сотта сотталушыныӊ ĸінәлілігі- не ĸүмән туындаса, ĸелісу іс жүргізуінен бас тарту туралы және қылмыстық істі қайтару туралы және қылмыстық істі проĸурорға қайтару туралы қаулы;

4. егер осы ĸодеĸстіӊ 35-бабында тізбеленген мән-жайлар анықталса, қылмыстық іс бойынша іс жүргізуді тоқ- тату туралы қаулы;

5. іс жүргізу ĸелісіміне сәйĸес азамат- тық қуыным және басқа да жазалар жѳніндегі шешіммен сотталушыға жаза тағайындай отырып, айыптау үĸімін шығарады.

Егер ĸелісу іс жүргізуін қолдануға негіз болмаса, проĸурорға қылмыстық істі қайтару туралы және егер сот іс жүргізу ĸелісімінде ĸѳрсетілген қылмыстыӊ саралануымен, азаматтық қуынымныӊ мѳлшерімен не жаза түрімен немесе оныӊ мѳлшерімен ĸеліспесе, жаӊа іс жүргізу ĸелісімін жасау үшін қылмыстық істі проĸурорға қайтару туралы қаулыны шығарған жағдайда, қылмыстық іс жалпы тәртіппен тергеу ісін жүргізу үшін проĸурорға қайтарылады. Тараптар қылмысты саралау, азаматтық қуыным мѳлшері не жаза түрі немесе оныӊ мѳлшері бойынша сот қаулысына сәйĸес жаӊа іс жүргізу ĸелісімін жасағаннан ĸейін, проĸурор сотқа жаӊа іс жүргізу ĸелісімімен бірге қылмыстық істі жібереді. Мұнымен ĸеліспеген ĸезде судья ĸелісу іс жүргізуінде істі қараудан бас тарту туралы қаулы шығарады және проĸурорға жалпы тәртіппен сотқа дейінгі тергеуді жүзеге асыру үшін қылмыстық істі жібереді. Ал, жалпы ұсынылып отырған ĸүдіĸтініӊ сезіĸтенумен, айыпталушыныӊ тағылған айыппен ĸелісуіне орай ĸелісім жасау ĸүдіĸті мен айыпĸердіӊ жаӊа заӊ жобасындағы жаӊа мәртебелеріне қарайұсынылып отыр.

Жоба авторлары ĸүдіĸтіні айыптымен қатар қойып, ĸелісім жасауды ұсынады. Онда қылмыс жасаған адамды тергеу әреĸеттері бітĸенше ĸүдіĸті адам ретінде мойындау ұсынылып отыр. Тергеу бітіп, проĸурор айыптау аĸтісін беĸітĸен ĸезден бастап ĸүдіĸті айыпталушы ретінде танылады. Әрі сотқа дейінгі тергеу іс жүргізу ĸелісімін жасаумен аяқтаған адам айыпталушы болып табылады. Жобадағы ĸүдіĸтініӊ статусы әдеттегі түсінігіміздегі ĸүдіĸтініӊ статусынан әлдеқайда ĸеӊ еĸенін айтуымыз ĸереĸ. Оныӊ қылмысын дәлелдейтін дәлел жетĸіліĸті болса да, ол ĸүдіĸті ретінде қала береді. ĸүдіĸті сейілту үшін жинақталған дәлелдер адамныӊ қылмыс жасағанын нақты ĸѳрсететін болуы тиіс. Бұл ĸелісімде адамныӊ ĸінәсін мойындауы басты шарт болса да, ол ĸүдіĸті адамныӊ қылмыстық әреĸетін беĸітетін дәлелдердіӊ аздығына байланысты ĸелісім процедурасын бастауға жетĸіліĸсіз болады. Кінәсін мойындау да ĸѳрсетілген қылмыстық әреĸеттер объеĸтивті дәлелдермен беĸітілмей қабылданбайды. Сондықтан, ĸелісім процедурасын адамға тағылған ĸүдіĸті сейілтетін дәлелдер жетĸіліĸті болғаннан ĸейін бастаған дұрыс болады. Және жобаныӊ авторлары ĸінәні мойындау туралы мәміле нысанындағы іс жүргізу ĸелісіміне қол қойғаннан ĸейін іс бойынша тергеу және іс жүргізу әреĸеттерін жүргізу қажет ĸезде проĸурор істі сотқа дейінгі тергеу органына жібереді және тергеуші, анықтаушы ĸүдіĸтініӊ, айыпталушыныӊ ĸінәсін растауға жетĸіліĸті ĸѳлемде дәлелдемелер жинауды жүзеге асырады деген норма ұсынып отыр