1.17 Өндірістік шаң мен улы заттар.

Өндірістік шаң деп мөлшері бірнеше микрометрлерге дейін жетіп, баяу түрде қатты бөлшектерге қонатын жұмыс белдемінің ауасындағы бөлшектерді айтады. Пайда болуына байланысты өндірістік шаңды былайша бөледі: органикалық, бейорганикалық және аралас, дисперстілігіне байланысты – бөлшектерінің диаметрі 10мкм-нен артық көрінетін шаң деп бөледі. Микроскоптық көлем 10-нан 0,25 мкм және диаметрі 0,25 мкм-нен төмен асамикроскоптық көлемді деп бөлінеді.

Шаңның адам ағзасына қолайсыз әсер етуі бірнеше факторлармен: шаң түзетін материалдардық химиялық қасиеттерімен, дисперстілікпен және ауадағы шаңның жалпы мөлшерімен, адамның шаңданған ауада болу уақытымен, шаңның жарылыс қауіптілігімен анықталады.

Ауадағы шаң әртүрлі ауруларды да туындатады. әсіресе пневмокониоз (грек. «пнеймон» -өкпе, «кониос» - шаң) деп аталатын өкпе ауруы туындайды. Егерде ауадағы шаңның концентрациясының мөлшері санитарлы нормалардан асып кетсе ол ауруларды тудырады.

Шаңмен күреске арналған іс-шаралар.

Өндіріс жағдайында жұмысшыларға шаңның қолайсыз әсер етуімен күрес жүргізу үшін мынандай бағытта іс-шаралар атқарылады: шаңғды өндірістік мекемелерден жою; өндірістік мекемелердің ауасына шаңды бөлшектердің түсуі мен шаңтүзілудің алдын алу; шаң түзетін көздерді жою; үрдістерді басқару мен дистанциялы басқаруды пайдалану; гигиеналық нормативтерді дайындау; ұйымдастыру мен медициналық емдеу-алдын алу іс-шараларын жүұргізуді жетілдіру; индивидуалды қорғау құралдарын пайдалану.

Ауаның шаңдануы ауадағы шаңның массалық және есептік концентрациясымен бағаланады. Массалы концентрация ауа көлемінің бірлігіндегі шаңның массасымен көрінеді, есептік – 1 см³ ауадағы шаңның мөлшерімен анықталады. Массалы концентрация негізгі болады.

Зиянды улы газдар мен өндірістік шаңнан қорғану.

Өндірістік мекеменің жұмыс белдеміндегі ауа ортасы үшін Денсаулық сақтау министрлігі зиянды заттардың шекті жіберілген концентрациясын – қазіргі кезгі зерттеу әдістерімен табылған жұмыс үрдісінде немесе бүгінгі және болашақ ұрпақтың бүкіл жұмыс өтілінің барысы мен күнделікті 8 сағаттық жұмыс кезінде ауру тудырып, денсаулыққа шектеу келтірмейтін мөлшері бекіткен. ШЖК 1м³ ауадағы зиянды заттың милиграммымен өлшенеді. Тәжірибеде көлемі бойынша проценттік концентрациясын бағалау да кеңінен қолданалады.

Өндірісте мынандай зиянды улы газдар мен булар жиі кездеседі: көміртегі оксиді, күкірт сутек, күкіртті газ, сынап, акролеин, альдегидтер, аммиак және т.б. жанғыш және жарылатын газдарға: метан, сутек, ауыр көмірсутектер – этан, пропон, бутан жатады.

Тау қазындыларында зиянды газдар қарапайым түрде бөлінгенде адамдар демалу үшін жақсы желдетумен қамтамасыз етеді. Нормаларға сай таза ауада мынандай компоненттер болуы керек: оттегі 20%-тен артық, көміртегі оксиді 0,0017%; азот оксиді 0,00026%; күкіртті ангидрид 0,0038%; күкіртсутек 0,00071 ; сынап 0,01 мг/м³ акролеин – 0,000009%; формальдегид -0,00004%.

Өндірістік шаң – ауада ұзақ уақыт бойы болатын қатты заттардың ұсақ және өте ұсақ бөлшектері.

Кенді шаңдар – жерасты қазындыларының атмосферасында болатын минералды заттардың өте ұсақ бөлшектері.

Кенді шаңдармен күресіп, пневмокониоздардың алдын алатын негізгі шараларға кәіпорындарда шаңтүзілумен байланысты шаңға қарсы тәртіпті бекіту; қарқынды желдету; тау қазындыларының бетіндегі шаңдарды шаю; шаң түзетін үрдістерде жұмысшыларыдң индивидуалды қорғау құралдарын пайдалануы; шаңданған ауаның әсеріне ұшыраған жұмысшылардың еңбек демалысын ұзарту;кәсіпорындарда жұмысшыларыдң денсаулығын жақсартуға бағытталған профилакторийлерді ұйымдастыру және т.б. жатады.

Химикалийден қорғау.

Қышқылдар мен сілтілерден қорғау. Қышқылдар мен сілтілермен жұмыс кезінде олардың буымен улану немесе осы заттардың көзге немесе теріге түсуінің салдарынан химиялық күю қаупі төнеді.

Қышқыл мен сілтінің буларымен уланудың алдын алу үшін бұл заттармен жұмысты жұмыс столдарында немесе арнайы сөрелерде жүргізу керек және мұндай жерлерде желдеткіш құралдары да жұмыс істеп тұруы қажет.

Қышқыл мен сілтімен жұмыс жүргізгенде қышқыл мен сілтіге төзімді материалдардан дайындалған арнайы киімдерді кию керек. Көзді түрлі шашындылардан қорғау үшін резиналы шынылы көзілдірік тағу керек. Шыны ыдыстардағы қышқыл мен сілтілерді қоймадан қоймаға тасымалдау кезінде арнайы қауіпсіз арбаларды пайдаланған жөн.

Қышқыл мен сілті адам денесіне түскен жағдайда оны жедел арада су тамшысымен шайып, зақымданған жерді 15-20 минут бойы шаюды тоқтатпау қажет.

Көз зақымданған уақытта оны 15-20 минут бойы шаю керек. Жұмыс орнына жақын жерге арнаййы гидранттар мен гидрант шашқыштар орнатылады.

Сумен шайғаннан кейін зардап шеккен адамға сол жерде алғашқы дәрігерлік көмек көрсетіліп, зардап шеккен адамды емдеу мекемесіне жіберу керек.

Еріткіштерден қорғау. Еріткіштерге түрлі органикалық заттарды еріту мен лак пен бояуларды дайындауда қолданылатын заттардың тобын айтады.

Еріткіштер теріге жылдам еніп, жүйке ұлпалары мен майлы заттарға әсер етеді. Осндықтанда еріткіштер ең алдымен орталық жүйке жүйесіне әсер етеді. Еріткіштердің адам ағзасына әсерінен қорғау үшін оларды сақтап, тасымалдау кезінде және де өндіріс үрдістерін герметизациялау мен қарқынды жергілікті және жалпы желдету кезінде қауіпсіздік шараларын қатаң түрде сақтау керек.

Бақылау едрақтары:

1. Шаң дегеніміз не?

2. Шаң қандай ауруға экеліп туғызады?

3. «пнеймон» қай тілден шыққан жэне қандай магына береді?

4. Шанды болдырмау үшін не істеу қажет?

5. Массалы концентрацияны қалай түсінесіндер?