- •Генетика жэне селекция негіздері
- •Мазмұны
- •Тұқым қуалаушылықтың материалдық негізі
- •1. Ядро
- •2. Цитоплазма
- •Цитологиялық негіздері
- •I. Клетканың бөл1нуі
- •2. Хромосомалардың құрылысы және олардың репродукциясы
- •3. Кариотиптің түр ерекшелігі
- •1. Мейоз
- •2. Жануарлар гаметогенезі
- •3. Өсімдіктер спорогенезі мен гаметогенезі
- •4. Ұрықтану
- •5. Жынысты көбеюдің тұрақсыз типтері
- •6. Тіршілік циклінде гаплофаза мен диплофазаның алмасуы
- •1. Гибридологиялық әдістің ерекшеліктері
- •2. Шағылыстыруды жазу ережесі
- •Тұқым қуалау
- •21Сурег. Бұршақ гүлінің қара қошқыл және ақ түсі-нін. Тұқым қуалауы:л— гүлдің ңара ңошңыл түсінің факторы; о— гүлдің аң түсінің факторы.
- •I. Моногибридті шағылыстыру
- •2. Қайыра шағылыстыру
- •3. Доминанттылықтың толық болмауындағы тұқым қуалау. Доминанттылық сипатының өзгеруі
- •4. Ажырау заңын қамтамасыз ететін жағдайлар
- •5. Ажыраудың статистикалық сипаты
- •12 Буданды өсімдіктер ұрпағындағы ажырау
- •6. Гаметалық ажырау және тетрадалық анализ
- •7. Тұрақсыз типті жынысты және жыныссыз көбею деп тұқым қуалаушылық ерекшелігі
- •I. Дигибридті шағылыстыру
- •2. Дигибридті ажыраудың цитологиялық негіздері
- •3. Полигибридті шағылыстыру
- •Будандардың гаметалар түзуінің сандық заңдылықтары және шағылыстырудың әр түрлі типтері кезінде олардың ұрпақтарындағы ажыраулар
- •1. Гендер әрекетінің көрінісі
- •2. Гендердің өзара әрекеттесу типтері
- •3. Гендердің көп жақты (плейотропты) әсері
- •1. Жыныс бойынша ажырау және жынысты анықтаудағы хромосоманың рөлі
- •2. Жыныс пен тіркескен белгілердің тұқым қуалауы
- •3. Жыныс хромосомалары тарамаған кездеп тұқым қуалау
- •9 Тарау. Тіркесу және корссинговер
- •1. Тіркесіп тұқым қуалау құбылысы
- •2. Кроссинговер және оны генетикалық дәлелдеу
- •3. Айқасудың мөлшері және гендерДіҢ хромосома бойынша тізбектеле орналасуы
- •Анализдеуші шағылыстыруда тіркескен гендері бар жүгері үшгетерозиготасының ұрпағындағы ажырауы
- •4. Генді локализациялау
- •5. Генетикалық карталар
- •6. Тетрадалық анализ кезінде кроссинговерді есептеу
- •7. Кроссииговердің цитологиялық дәлелдері
- •8. Хромосомалардың генетикалық карталарьш салыстыру және цитологиялық
- •9. Кроссинговер механизмі
- •10. Хромосомалардың айқасуына әсер ететін факторлар
- •1. Ядро мен цитоплазманың тұқым қуалау кезіндегі салыстырмалы рөлі
- •2. Хромосомасыз, яғни цитоплазмалық тұқым қуалау
- •3. Цитоплазманың предетерминациясы
- •4. Инфекция және эндосимбионттар арқылы тұқым қуалау
- •5. Хромосомасыз тұқым қуалаудың генетикалық анализі
- •1 Мендельдщ тұқым қуалау заңдары және олардан шығатын тұқым қуалаушылықтың принциптері
- •2. Морганның тұқым қуалау заңдары және олардан келіп шығатын тұқым қуалаушылық принциптері
- •3. Цитоплазмалық тұқым қуалаудың заңдылықтары және олардан келіп шығатын тұқым қуалаушылық принциптері
- •1. Генотиптік өзгергіштік
- •2. Фенотиптік өзгергіштік
- •1. Мутациялар классификациясы
- •С о л ж а ң т а және о р т а д а — қысқ аяқты еркек қойжәне саулық оң ж а қ т а — аяңтары ңалыпты жетілген саулық.
- •2. Гендік мутациялар
- •3. Хромосомалық мутациялар
- •4. Геномдық мутациялар
- •5. Цитоплазмалық мутациялар
- •8. Мутацияларды есепке алудың кейбір методтары
- •7. Спонтанды мутациялық процесс және оның себептері
- •8. Индукцияланған мутациялық процесс және оның заң-дылықтары
- •1. Модификациялық өзгерпштік ұғымы
- •2. Модификациялық өзгергіштжтің заңдылықтары
- •1. Молекулалық генетиканың зерттеу объектісі ретіндеп микроорганизмдердің ерекшеліктер!
- •3. Плазмидтер. Эписомалар
- •1. Аллелизм және аллелизм критерийі
- •2. Геннің құрылымы
- •2. Белок синтезін генетикалық бақылау
- •3. Өзгерпштіктің молекулалық негіздері
- •4. Генетикалық инженерия
- •V бөлім Жыныс генетикасы
- •1. Жыныс биологиясы
- •2. Жынысты анықтаудың хромосомалық теориясы
- •3. Жынысты аиықтаудың баланстық теориясы
- •4. Орта жағдайларының жынысты анықтаудағы рөлі
- •1. Жыныстың дифференциациялануы
- •2. Онтогенезде жынысты қайта анықтау
- •1. Жыныстардың табиғи жағдайлардағы арақатынасы
- •2. Жыныстардың арақатынасын қолдан реттеу
- •Онтогенездің генетикалық негіздері
- •1. Алғашқы дифференцировка
- •2. Дифференцировканың генетикалық механизмдері
- •3. Эпигенетикалық өзгергіштік
- •1. Биосинтез тізбегі
- •2. Геннің әрекет ету уақыты
- •1Тұқым қуалайтын реакция нормасы. Онтогенезді басқару
- •2. Экспрессивтілік және пенетранттылық
- •3. Онтогенездік адаптация (бейімделу)
- •4. Мінез-құлық бейімделу ретінде
- •1. Даму кезеңдері
- •2. Ауыспалы кезеңдер (критические периоды). Фенокопиялар және морфоздар
- •3. Генетикалық процестерді жүйелі бақылау. Онтогенездің біртұтастығы
- •1. Мутациялық процесс
- •2. Сұрыптау
- •3.Популяцияның саны
- •4. Изоляция
- •1. Генетикалық гомеостаз
- •2. Түр ішіндегі дивергенция
- •VIII бөлім Адамның генетикасы
- •1. Адам генетикалық зерттеулердің объектісі ретінде
- •2. Генеалогиялық метод
- •3. Цитогенетикалық метод
- •4. Егіздік метод
- •5. Онтогенетикалық метод
- •6. Популяциялық метод
- •1. Хромосомалық аурулар
- •2. Иммундік генетика
- •3. Медициналық генетиканың маңызды міндеттері
- •2. Селекция үшін қажетті бастапқы материал. Тұқым, сорт және штамма
- •І. Комбинативтік өзгергіштік
- •2. Мутациялық өзгергіштік
- •Индукцияланған мутанттардан бөлініп алынған антибиотиктер продуценттері штаммаларының
- •3. Полиплоидия
- •1. Шағылыстыру типтері мен өсіру әдістерінің классификациясы
- •2. Туыстас емес шағылыстыру (аутбридинг)
- •3. Туыстас шағылыстыру (инбридинг)
- •4. Әріден будандастыру
- •5. Гетерозис
- •1. Тұқым қуалау коэффициенті
- •2. Селекция үшін тұқым қуалау коэффициентінің маңызы
- •1. Жаппай сұрыптау (фенотипі бойынша)
- •2. Жеке сұрыптау (генотиш бойынша)
1. Гибридологиялық әдістің ерекшеліктері
Мендельге дейінгі ғалымдар, жүздеген жыл бойы будан ұрпақтардан белгілердің барлық жиынының тұқым қуалауын тұтас алып зерттеді. Ал Г. "Мендель тұқым қуалаудың жаңа принциптерін зерттеудің негізін салды.
Мендель әдісінің бірінші ерекшелігі бірнеше ұрпақ бойы коистаытты формалар алудан тұрады, бұдан кейін осы формаларды шағылыстырады.
Мендель әдісінің екінші ерекшелігі бір түрге жататын өсімдікті (бүршақ Різит заііуит) шағылыстырып, олардан алынған үрпақтарда жеке жүп белгілердің түқым қуалауына анализ жасау болды. Шығылыстырылатын әсімдіктердің бір, екі және үш жұп айқын көрінетін, альтернативтік белгілері болуы тиіс. Мысалы, гүлдері — қара қошқыл және ақ, тұқымының сыртқы пішіні бұдыр-бүдыр және тегіс т. б. Мұнда әр үрпақ бойынша осындай альтернативті белгілер жүбы жеке ескеріліп есептелді, бүл кезде өзара шағылыстырылған өсімдіктердің басқа айырмашылықтары ескерілмеді.
Бұл әдістің үшінші ерекшелігі — альтернативті белгілердің жеке жұптары бойынша ажыратылатын буданды өсімдіктерге бірнеше ұрпақ бойы сандық есептеулер жүргізіледі.
Мендель әдісінің төртінші ерекшелігі әр будан өсімдіктен алынған урпақ жеке қаралып оған анализ жасалды.
Зерттеудің аталған қарапайым әдістерінің өзі тұкым қуалаудың жаңа гибридологиялық әдісіне негіз болды. Ол тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттеудің бүкіл бір дәуіріне есік ашты. Тұқым қуалаушылықты зерттеудің генетикалық әдістерінің жиынтығы генетикалық анализ деп аталады.
Белгілердің тұқым қуалаушылығына анализ жасап, оны баяндау алдында «белгі», «касиет» деген түсініктерді анықтап, генетикада қабылданған кейбір қысқарған сөздер (символдар) жөнінде айту қажет. «Белгі» ксмесе «қасиет» деген үғым организмнің морфологиялық, физиологиялық немесе биохимиялық дискреттілігі, бірлігінің шартты белгісі ретінде пайдаланылады. Біз бір организмді екіншілерінен олардың өздеріне тән ерекше-ліктері бойынша ажыратамыз. Мысалы, ондай ерекшеліктер көк көз — қой көз, қара шаш — сары шаш, ұзын бой — аласа бой, қанның тобы А-В т. с. с. болады.
Белгі дегеніміз бір организмді екіншісінен ажыратуға болатын жеке сапасы.
2. Шағылыстыруды жазу ережесі
Жынысты көбеюде белгілі бір белгілердің тұқым қуалауына генетикалық анализ жасау үшін жынысы әр түрлі екі организмді шағылыстыру қажет. Генетіікада шағылыстыруды (X) көбейту белгісімен көрсетеді. Шағылыстыру схемасын жазған кезде бірін-ші орынға ұрғашы жынысты организмді жазады. Ұрғашы жынысты белгісімен, еркек жынысты белгісімен көрсетеді.
Шағылыстыру үшін алынғаи ата-аналық организмдерді Р деген латын әрпімен белгілейді. Белгілері әр турлі екі организмді шағылыстыру иәтижесінде алынған үрпақ буданды деп, ал жеке особь бұдан деп аталады. Буданды ықшамдык үшіи Ғ әрпімен белгілейді, ол әріпке индекс қойылады, осы индекс бұданды үрпақтың реттік нөміріне сәйкес болады. Мысалы, бі-ріиші үрпақ Ғі болады; ал егер буданды организмдер өзара ша-ғылыстырылса, онда екінші ұрпақ Ғ2, үшінші үрпақ Ғ3 дел т. с. с. белгіленеді.
5-тарау. МОНОГИБРИДТІ ШАҒЫЛЫСТЫРУДАҒЫ