Психикалық аурулар ағымы және нәтижесі

Зиянды факторлар күрт, массивті әсер еткенде ауру жедел басталады. Осылайша, көптеген экзогенді психоздар, рекуррентті шизофрения, маниакальды депрессиялық психоздың ұстамалары, эпилепсиялық психоз басталады. Жедел экзогенді психоз кезінде кеше ғана өзін дұрыс ұстап, жұмыс істеп жүрген науқас бүгін сандырақ идеялар айтып, санасының шатасқанына шағымданып, қоғамға қауіп төндіретін әрекеттер жасайды. Ал кейбір жағдайларда психикалық денсаулық пен дертті жағдай арасындағы шекара анық емес болатыны соншалық, аурудың басталуын анықтауда бірнеше жылдарға дейін жаңылысуға болады. Дерттің мұндай бастамасы созылмалы ағымдағы психикалық ауруларға тән. Кей кездерде жедел басталған психикалық ауру созылмалы түрге ауысуы мүмкін, ал керісінше, дерт жай, біртіндеп басталып күрт өршуге ауысып, артынан тұрақты ремиссияға көшіп, адам әлеуметтік пайдалы қызметке оралуы мүмкін. Сонымен қатар, аурудың жедел бастамасы деп түсінгеніміз, зейін қойып, дұрыс тексергенде, кейде ерте сатыда анықталмаған психоз манифестациясы болып шығады.

Психикалық аурулар ағымының мынадай негізгі кезендерін бөледі:

1. продромальды (инициальды) - ерте симптомдар кезеңі

2. манифестті - психопатологиялық синдромдардың максимальды ашылған және күрделіленген кезеңі.

3. кері даму кезеңі – дертті үрдіс белсенділігінің басылуы және симптоматика редукциясы.

Кейбір авторлар продромальды кезеңде ең алғашқы ізашар кезеңді бөліп айтады, бұл уақытта ұзақ мерзімдік қауіпсіз күйлермен ауысып тұратын қысқа уақытқа церебральды жетіспеушіліктің полиморфты белгілері пайда болады. Сиптоматиканың эпизодтылығы мен дискреттілігі ағзаның аурумен күресу жолындағы қорғаныш күші болып табылады, дертті аластатуға тенденция болса, оның болжамы жайлы болып табылады. Осы кезеңді кейде латентті деп, яғни көзге көрінбейтін ауру белгілерін белгілеуде қолданады, ауру үрдісінің белсенді сатысына ауысу кезеңінде анықталады. Манифестация және аурудың кері дамуы кезеңінде барлық клиникалық ерекшеліктері, ауру ағымы, патологиялық үрдістің қатерлілік дәрежесі, аяқталу тенденциясы анықтала түседі.

Психикалық аурулар ағымының сипатына қарай прогредиентті және прогредиентті емес деп бөлінеді. Прогредиентті дегеніміз ауру көрінісінің ауырлауымен үдемелі нашарлау жағдайын түсінеміз, нәтижесінде әлеуметтік дезадаптацияға, науқастың тұрақты мүгедектігіне әкеліп соқтырады. Прогредиентті ауруларға ақыл кемдігіне алып келетін бас миының органикалық аурулары, психопатологиялық өнімнің ауырлауымен ғана емес, психикалық ақаудың тереңдеуімен, интеллектуальды, эмоциональды және еріктік функциялардың жоғалуымен жүретін алкоголизм, наркомания, эпилепсия, шизофрения жатады. Қайсы бір нозологиялық формаға тәнділік патологиялық үрдістің прогредиенттілігін толығынан ашпайды. Бір ауру шеңберінде прогредиенттілік дәрежесі әр түрлі формалар мен жеке жағдайлар кездеседі. Осылайша, аз прогредиенттіге, рекуррентті шизофрения, баяу ағымды (көбіне невроз тәрізді) шизофренияны, дөрекі прогредиенттіге - қатерлі жасөспірімдік формасын жатқызамыз. Бір ауру ағымының әр сатысында прогредиенттілік дәрежесі өзгеріп отырады.

Ауру ағымы үздіксіз немесе ұстама тәрізді өтеді. Ауру үздіксіз ағымда өткенде психопатологиялық симптоматика өршіп, әлсіреп тұрады, бірақ дертті бұзылыстар толық жоғалмайды. Ұстама тәрізді ағымда ауру белгілері әртүрлі айқындылық пен ұзақтықтағы ашық аралықтармен үзіліп тұрады. Ашық аралықтар кейде толық саулық жағдайына ұқсас болады. Мұндай аралықтарды интермиссия (сауығу) деп атасақ, ал ауру ағымын интермиссиялаушы немесе циркулярлы деп атаймыз.

Мұндай ағымда кезеңдік шизофрения және маниакалды-депрессивті психоз өтеді. Интермиссия кейде жылдарға созылады, жылына бір-екі ұстама болып, науқастың қалған өмірінің барлығы интермиссия болуы мүмкін. Психоздың циркулярлы дамуы кезіндегі ұстамаларды фаза деп атайды. Ұстама тәрізді ағымның ремиттирлеуші ағымы түрінде дертті жағдай толық жоғалмайды, ұстама аралық кезеңдерде, ремиссияда психопатологиялық өнімнің «ұшқындары» қалады; сонымен қатар әр ұстамадан кейін күшейіп тұратын дефицитарлы симптоматика бақыланады.

Жедел экзогенді психоз (ақ қызба) ағымына қарай транзиторлы болып табылады, яғни жеке психозды эпизодпен көрінетін өткінші сипатта болады.

Психоздың нәтижесі толық немесе толық емес айығу бола алады.Толық емес айығу психикалық кемшілік дамығанын білдіреді, психикалық қызметтің аса зорығуымен (тұрақты астенизация), психопатизациямен, энергетикалық потенциалдың төмендеуімен көрінеді, ол өз кезегінде әлеуметтік бейімделуді бұзады. Белсенді патологиялық үрдістің басылуымен прогредиентті ағымдағы аурулар органикалық, эпилепсиялық және шизофрениялық ақыл кемдігіне әкеліп соқтырады. Психикалық ауру нәтижесіндегі өлім - өте сирек кездесетін құбылыс (АҚШ,Англия,Франция және т.б). Психикалық аурулар нәтижесіндегі өлім басқа себептер нәтижесіндегі өлімдер ішінде 0.03 пайыздан 0.05 пайызға дейін орынды алады. Күрт қозу және сана күңгірттенуімен жүретін ақ қызба және басқа жедел экзогенді психоз нәтижесі өлімге соқтыруы мүмкін (өлімге алып келетін кататония); гипертоксикалық шизофрениямен, эпилепсиялық статустағы науқас, үдемелі сал ауруындағы маразм жағдайындағы науқас, Пик немесе Альцгеймер ауруындағы ақыл кемдігі жағдайындағы аурулар өлім жағдайына ұшырауы мүмкін. Жиі психозбен зардап шегетіндер жалпы соматикалық және инфекциялық аурулардан өледі, қоғамдық қауіпті әрекеттер жасау нәтижесінде мертігеді.

7- тарау