12. Маркетингтік зерттеулердегі экспериментальді әдіс

Маркетингтік зерттеудегі эксперимент дегеніміз - зерттелетін адам топтарына әр түрлі тапсырмалар беру арқылы нәтижеге әсер ететін факторларды басқару. мұнда бір немесе бірнеше айнымалы факторлардың өзгерісі бір немесе көптеген тәуелді айнымалыларға ықпалы анықталады. Артықшылықтары: оқиғаның қайта жандануы; жаңа факторлардың немесе менсінбейтілетін(ИГНОРИРУЕМЫХ) элементтердің болуы. Ерекшеліктері: 1. Өзгеру динамикасын қадағалау; 2. Белгілі бір фактолар арқылы оқиғаға әсер ету; 3. Тәжірибелі оқиғаны жандандыру; 4. Ақпаратты молынан зерттеу; 5. Оқиғаға қабаттаса алу мүмкіндігі.Эксперимент түрлері:

• Зертханалық;

• Далалық.

Зертханалық эксперимент: Эксперименттің бұл түрі жанама факторлардың әсерін тежеу мақсатында белгілі жасанды шарттарды алу арқылы жүргізіледі. М/ы әр түрлі жас, жыныс, әлеумттік топтардан құралған адамдарға түрлі жарнамалардың әсерін тексеру. Оның артықшылығы – арзан әрі уақытты аз қажет етеді. Зертханалық басқа факторларды зерттеуге мүмкіндік береді. Далалық әдіс: Эксперименттің бұл түрі нақты орындарда жүргізіледі. М/ы дүкендерде, тұтынушылардың үйінде. Бұл эксперимент түрінің сенімділік дәрежесі жоғары болғанымен, шығынды көп қажет етеді. Маркетингте оны көбінде “сынақ маркетингі” (test marketing, пробный маркетинг) дейді. Далалық эксперимент нақтылы жағдайда жүзеге асырылады және бақыланбайтын факторлардың әсер етуін растайды. Компаниялар бұл эксперимент түрін бір немесе бірнеше қалаларда өткізуі мүмкін. Олардың екі мақсаты бар:

1) жаңа тауарды әлеуетті өту көлемін анықтау;

2) Жаңа тауарды өткізудегі маркетинг кешенінің тиімділігін бағалау

13.Маркетингтік зерттеулердегі панельдік әдіс.

Зерттеудің панельдік әдісі - бірдей уақыт аралығында нақты бір топтан қайталап мәлімет жинау. Панельдік зерттеудің белгілері:1.Зерттеу пәні мен тақырыбы тұрақты;2.Мәліметтерді жинау бірдей уақыт аралығында қайталанып тұрады;3.Зерттеу обьектілері тұрақты (сауда кәсіпорындары тұтынушылар, өндірушілер,үй шаруашылықтар және т.б).

Бұл әдіс бойынша зерттеушінің бұрынғы нәтижелерді жаңа алынған мәліметтермен салыстырып,өзгерістердің даму заңдылықтарын белгілеуге мүмкіндігі бар.

Қазіргі кезде нарықтағы жағдай тез өзгеріп отыратындықтан,бұл әдіс жиі пайдаланылады,өйткені зерттеушінің өзгерістерді бақылап отыруға мүмкіндігі бар.Панельді құру және оны өткізу көп уақытты,қаржыны, шығынды қажет етеді, сондықтан мұндай зерттеулермен маманданған институттар, ғылыми орталықтар және агенттіктер айналысады. Әлеуметтік зерттеу әдістерінің эксперттік зерттеулерден басты айырмашылығы- олар білікітілігі әр түрлі көп респонденттерден жаппай пікір сұрау жүргізеді, ал эксперттік бағалау саны шектелген кәсіби мамандардан сауалнама алу арқылы өткізіледі. Алынған мәліметтерді өткізу аумақтарын, дүкендерді типі мен  мөлшеріне  қарай бөле отырып, сатып алушының жаңа тауарды  қалай  қабылдағандығын  тексеріп және өткізу қызметінің жұмыс тиімділігін  анықтау арқылы талдауға болады.

14-сурет.Зерттелетін бірлік сипаттамасы бойынша панельдердің бөлінуі

Панельдік зерттеуде бақыланушы оюбект ретінде жеке отбасылар,үй шаруалары (тұтынушылар панелі), сауда ұйымдары, өндіріс кәсіпорындары,эксперттер. Панель құрылымы панельді бақылау кезінде ақпарат сипаттамасын анықтайды. Ақпараттың нақытылығы және сенімділігі бақылау обьектілерінің санына байланысты.Егер тұтынушылар панелін қрастыратын болсақ, бақыланушы обьект көлемі өте үлкен болуы керек. Мысалы, NFO Research , Inc .(АҚШ) фирмасы 450 мың үй шаруаларынан тұратын тұтынушылар панелін,ал Секо-дип (Франция) фирмасы әрқайсы 4560 отбасдан тұратын екі тұтынушылар панелін құрған. Саудалық, өндірістік және эксперттік панельдер үлкен көлемде болмайды, сол себепті олардың қалыптасуы мен бақылануына кететін шығындарды азайтады.

Ақпарат пенельден үзіліссіз немесе эпизодты түрде алынуы мүмкін. Үзіліссіз үнемі ақпарат алу алдын ала тағайындалған панель қатысушыларының өздері дайындаған формада жүргізіліп, әр күні арнайы күнделікке жазылады және оларды белгіленген уақыт аралығында зерттеушілерге өңдеп,талдау үшін тапсырылады.Эпизодты түрде алынатын ақпараттар интервьюер мен панель қатысушысы алдын ала келіскен мерзімде арнайы сауалнама парақтарын толтырып зерттеушілерге тапсырады. Ақпарат алу алдын ала берілген схема мен анықталған формада,яғни респонденттердің бірдей сұраққа жауап беруі арқылы жүзеге асырылады.Мұндай панельдер дәстүрлі деп аталады.Бұл панельдік әдіс зерттеліп отырған құбылыстың динамикасын талдаумен даму тенденциясын шығару үшін сәйкес мәліметтерді жинауға мүмкіндік береді. Панельдік зерттеу жалғасатын болғандықтан сауалнама формасын өзгертуге мүмкіндік береді.Мұндай панельдерді омнибус деп атайды. Омнибус панельдік зерттеу әдісііріктеме дайын болғандықтан бір реттік зерттеу жүргізуде тез ақпарат алуға көмектеседі. Қажет болған жағдайда дәстүрлі панельдер кез келген уақытта омнибуспен толықтырылады.

Маркетингтік зерттеудің панельдік әдісі эпизодты қарапайым сауалнамамен салыстырғанда мынадай артықшылықтарға ие:

• бұрынғы мен қазіргі нәтижелерді салыстыруға және тенденциясын көрсетуге мүмкіндік береді;

• зерттеліп отырған құбылыстың заңдылығын көрсетеді;

• іріктеменің репрезентативтілігн жоғарлатады;