4. Туристік бизнестегі үйымдастыру-қүқықтық формалары.

Кез-келген ұлттық экономикалық аумақ (regio – ел, облыс деген латын сөзінен)табиғи-географиялық және экономикалық заңдылықтарымен ерекшеленетін және көбінесе тұтас, құрамдас элементтерінің өзара байланысты болатын өңірлерден – ірі әкімшілік аумақтық бірліктерден тұрады. Өңір біртұтас немесе федеративтік нысанда құрылған мемлекет аумағының құрамдас бөлігі болып табылады. Біртұтас мемлекеттерде (латын тіліндегі unitas – бірлік) өңірлерге мемлекеттік құрылымның саяси және құқықтық дербестігі жоқ әкімшілік-аумақтық бірліктер (облыстар, округтер, департаменттер және т.б.) сәйкес келеді. Федералдық үлгідегі мемлекеттерде (латын тіліндегі foederatio – бірігу, одақ) әдетте өңірлердің аумақтары заңдық жағынан біршама саяси дербес және біртұтас, бұдан ірі құрылымға ерікті түрде бірігу жөнінде өзара шарт жасасатын мемлекеттік құрылымдармен (штат, провинция, жер, кантон және т.б.) сәйкес келеді. Ірі мемлекеттің осындай мемлекет құрайтын бөліктері федерация субъектілері деп аталады. Қазақстан – аумағы үлкен біртұтас мемлекет. Қазақстан Республикасы 16 әкімшілік бірлікке, яғни 14 облысқа, Астана қаласы және Алматы қаласына бөлінеді. ҚР Статистика агенттігінің деректеріне сәйкес елімізде 7140 елді мекен, 175 аудан мен 86 қала бар. Өңірлер Қазақстанның ұлттық экономикасының ірі бөліктері, олар айрықша экономикалық-географиялық жағынан біріккен, өзіндік табиғи және экономикалық жағдаймен және қоғамдық еңбекті аумаққа бөлуге негізделген тарихи қалыптасқан өндірістік жағынан маманданған ірі бөліктер болып табылады. Қазақстанда төрт өңір тобы бар. Бірінші өңірге стратегиялық сипаттағы минералдық ресурстардың бірегей запасы бар (негізінен көмірсутегі) және ғылыми-өндірістік әлеуеті республиканың экономикасын әлемдік қауымдастыққа жылдам қарқынмен кіргізуге ықпал ететін біршама қарқынды дамып келе жатқан, алайда салалық шаруашылық құрылымы ұтымсыз (минералдық шикізатты өндіру мен ішінара өңдеу жөніндегі салалар басым), ауыл мен селоларының экономикасы мен әлеуметтік өте артта қалған және экологиялық жағдайы нашар, жекелеген аудандарда қоршаған орта адам тұратын шегіне жеткен өңірлер (Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, ішінара Қызылорда, Жамбыл облыстары) кіреді. Екінші топқа ғылыми-өндірістік әлеуеті жоғары, ауыр индустрия саласына айқын маманданған, жоғары технологиялық ғылымды көп қажетсінетін өндіріс құру үшін қолайлы экономикалық жағдайы жеткілікті , негізінен қаржы ресурстарымен өзін-өзі қамтамасыз ететін өңірлер жатады. Осы өңірлер экономиканы тұрақтандыру мен техникалық-технологиялық серпіліс жасайтын негізгі өңірлер. Осы өңірлердің қатарына Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облысы жатады. Үшінші топ – агроөнеркәсіп кешендері республиканың азық-түлік қорын қалыптастыруда жетекші болып саналатын облыстар (Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан, Алматы). Төртінші топ – экономикалық тәсілдердің мүмкіндігін қатаң шектейтін топырақ-ауа-райы, әлеуметтік-экономикалық және техникалық-технологиялық жағдайы күрделі тоқырау өңірлері. Осы аудандарда (Қызылорда, бұрынғы Семей, Атырау, Маңғыстау, Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан облыстарының селолық аудандары) қалыптасқан шаруашылық байланыстардың бұзылу салдарынан экономикалық және әлеуметтік дағдарыс өзінің шегіне жетті. Облыстар осы тығырықтан өз күшімен шыға алмайды, ол үшін маңызды мемлекеттік реттеу шараларын қолдану қажет. ЗСоңғы 17 жыл ішінде ВРП құрылымында жекелеген облыстардың өзіндік салмағы айтарлықтай төмендеді. 1990 жылы Шығыс Қазақстан облысы (11,2%), Қостанай облысы (11,0%) және Қарағанды облысы (10,7%) ең көп өзіндік салмағы болған еді. 1995 жылы Қарағанды облысы (16,3%), Шығыс Қазақстан облысы (11,8%) және Павлодар облысы (10,7%) көшбасшы болды. Алайда, 1997 жылдан бастап Алматы қаласының өзіндік салмағы ең көп болып отыр (16,3%). 2007 жылы Алматы қаласы мен Алматы облысы ВРП-дың 30%-дан астамын өндірді. Соңғы жылдары телекоммуникациялық, кредит-қаржы, сақтандыру және осы саланың басқа да аяларын қамтитын қызметтер саласы қарқынды дамыған Алматы қаласының ВРП-ғы үлесі екі еседен астамға өсті. Ал Атырау облысының үлесінің төрт есеге жуық өсуі мұнай өндіруші саланың қарқынды дамуымен байланысты. Атап айтқанда, осы облыстың мұнай өндіретін кәсіпорындары өндірілетін көмірсутегі шикізатының ең көп көлемін шығарады. Осының салдарынан, сондай-ақ Шығыс Қазақстан және Қарағанды облыстарында өнеркәсіп өндірісі көлемінің қысқаруына байланысты олардың ВРП-дағы үлесі төмендеді. Мемлекеттің аумақтық құрылымында оның бүкіл аумағында құқықтық, экономикалық, саяси, экономикалық және әлеуметтік салаларында бірыңғай кеңістіктің болуы қарастырылады. Өңірлердің табиғи-географиялық жағдайы әр алуан, әр түрлі өңірлердің аумақтары табиғи ресурстармен, пайдалы кен қазбаларымен әр түрлі қамтамасыз етілген; өңірдегі өндіргіш күштер де әр түрлі дамыды. Сондықтан әр түрлі өңірлердің экономикалық жағдайы, осы аумақтарда тұратын халықтың өмір сүру деңгейі де бірдей болуы мүмкін емес және сол бір ұлттық экономиканың бөліктері арасындағы аумақтық ерекшеліктер әр түрлі мемлекеттердің экономикалары арасындағыдай елеулі болуы мүмкін емес белгілі. Сол себептен экономикалық саясатта өңірлерді тегістеу саясаты ерекше орын алады. Саясат әр түрлі өңірлердің аумағындағы халықтардың даму мен өмір сүру деңгейінде айтарлықтай айырмашылықтар пайда болған жағдайда қолданылады. Мемлекет өңірлердің өмір сүру жағдайын тегістеп, дамыту үшін шығын жұмсайды.