49. Өндірістік шаңды анықтау әдістері мен құралдары

Өндірістік шаңдар – әртекті формада, өлшемде қатты заттардың бөлшектерінен тұратын өнеркәсіптік жұмыстар нәтижесінде түзілетін дисперсті жүйе. Олардың физика-химиялық қасиеттері де әр түрлі болады.

Шаң ұстағыштар(циклон) – қоршаған ортаны газдағы бөлшектерден тазартатын, өнеркәсіпте қолданылатын ауа тазартқыш. Газдарды тазарту эффективтілігі шаң ұстағыштардың модельіне және газдағы бөлшектің дисперсті құрамының сипатына байланысты.

Шаңданған газ ағыны аппаратқа тангенциалды жоғарғы бөлігінен кіру патрубогы арқылы енгізіледі. Аппаратта аппараттың конусты бөлігіне төмен қарай бағытталған айналмалы газ ағына формаланады. Инерция күшінің әсерінен шаң бөлшектері ағыннан шығарылып аппарат қабырғасына тұнады, содан соң екіншілік ағынға жабысып төменгі бөлігіне түседі, одан шығу саңылаулары арқылы шаңды жинақтауға арналған бункерге түседі. Шаңнан тазартылған газ ағыны төменнен жоғары қарай қозғалып түтіндік құбыр арқылы циклонан шығарылады.

Эффективтілігі диаметрі 20 мкм болатын бөлшектерді тазарту дәрежесі орташа есеппен 99,5%; диаметрі 10 мкм – 95%, диаметрі 5 мкм – 83% құрайды. Циклон диаметрі төмендеген сайын тазарту дәрежесі жоғарлайды, бірақ жылусыйымдылығы және тазарту шығыны жоғарлайды.

Артықшылығы: өңдеу және дайындау қарапайымдылығы, сенімді, өнімділігі жоғары, агресивті және жоғары температуралы газдарды және газ қоспаларын тазартуда қолдануға болады. Кемшілігі: гидравликалық кедергісі жоғары, бөлшек өлшемдері аз шаңдарды ұстай алмайды.

Жұмыс аймағындағы ауаның шаңдану деңгейін бақылаудың әртүрлі тәсілдері (сүзгілеуші, седиментациялық, электрлік) болады. Ауадағы шаң концентрациясын лазерлік техниканы қолдану арқылы өлшеу әдістерінің маңызы зор. Қазіргі кезде ауадағы шаң концентрациясын өлшеудің тура салмақтық (гравиметриялық) әдісі кең қолданылады. Оның мәні – тыныс алу аймағындағы шаңның барлығын арнайы аэрозольдік сүзгілерге жинауда.

Периодты түрде және алдын ала жүргізіліп отыратын медициналық тексерулер, профилактикалық тамақтану және жеке бас гигиенасын сақтау шаралары профилактикалық іс-шаралар кешенінде маңызды орын алады.

Шаңнан тазарту құралдары жалпы және индивидуалды болып бөлінеді. Жалпы тазарту құралдарына ұнтақтау, ұсақтау, транспорттау, шаңданатын материалдарды түсіру, технологиялық процестің кей жағдайда өзгеруі т.б сияқты механизация процестері жатады. Шаңданған жолды 20%-тік әкті хлор ерітіндісімен суды құю эффективті болып табылады, ол шаңданған ауаны 1,8-2,6 мг/м3 дейін төмендетеді.

Индивидуалды тазарту құралдарына – шаң өтпейтін арнайы киімдер, противогаз, пневмодулыға, пневмомаска, демалғаш, қорғаушы көзәйнек т.б қолдану, сонымен қатар жеке гигиенаны сақтау.

50. Өндірістегі шуды бақылау әдістері қандай және шуды өлшеу үшін қолданылатын құралдың жұмыс істеу приципі.

Өндірістік шу — өндірістік жайдағы жұмыс істеп тұрған машиналар мен механизмдерден шығатын шу. Өндірістік шу дыбыс жұтатын қүрылғылар (үй-жайдың төбесі, кабырғасы) немесе шуға қарсы жағдайлар (қаркындылығы және толқыны бірдей, бірак қарсы фазадағы шумен басу және т.б.) арқылы басылады.

Шуды зерттеу әдістері:

Субъективті тәсіл. Сөйлемнің анықтылығы санына және дұрыс қолданылуына байланысты бағаланады. Зерттеу бойынша 10-158 адамын алынған қорытынды таблицаға қойылады және сосын барып бағаланады. Сөйлемнің анықтылығы егер алынған соң 70 пайыз жоғары болған жағдайда қанағаттанарлық деп бағаланады.

Шуды (шуылды) құрал – жабдықтар әдісімен анықтау.

Шудың өлшеуін арнайы құралғымен қолданады. Оны шумомер деп иатайды. Шумомердің жұмыс істеу принципі мына принципке негізделеді: микрофон электрлік қысымда дыбыс толқындарын тудырады, сондай-ақ дыбыс қаттылығы күшейткіш көмегімен өлшенеді, индикаторлық шкаламен және дицибелмен өлшенеді (дБ).

Шумомер — дыбыс деңгейін нақты өлшеуге арналған құрал. Бұл параметрді дауыс қаттылығының деңгейімен шатастырмау керек. Дауысты өлшейтін әрбір құрал шумомер болып табылмайды. Бұл құрылғыларға қойылатын ресейлік және халықаралық стандарттар бар. Ресейде ГОСТ 17187-81 кеңестік стандарт әлі өз күшінде. 2008 жылы ГОСТ МЭК 61672-1 (IEC 61672-1) европалық стандарпен үйлесіп, нәтижесінде жаңа ГОСТ Р 53188.1-2008 пайда болды. Ейропалық мемлекеттерде өзінің шумомерге арналған стандарттары бар, бірақ олардың бәрі МЭК стандарттарының талаптарына сәйкес келеді.

Құрамы

Шумомер бағытталмаған микрофоннан, күшейткіш, түзеткіш фильтрлерлер, детектор, интегратор және индикатор.

Жұмыс принципі

Шумомер вольтметр қосылған, децибелмен градуирленген микрофон бар. Микрофоннан шығатын электрлік дабыл бастапқы дыбыстық дабылға пропорционалды болғандықтан, микрофон мембранасына әсер ететін дыбыс қысымының деңгейінің өсуі сәйкесінше вольтметр шығысындағы элеткрлік ток кернеуінің өсуін тудырады. Бақылайтын жиілік жолақтарындағы дыбыс қысымының деңгейін өлшеу үшін, мысалы 31,5; 63; 125 Гц және т.б, сонымен қатар әр түрлі жиілікті дыбыстарды адам құлағы қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, А шкаласы бойынша түзетілген дыбыс деңгейін өлшеу үшін сигнал микрофоннан шыққан соң, вольтметрге кірмес бұрын, сәйкес келетін электрлік фильтрлер арқылы жіберіледі.

Шумомердің жалпы сызбасы оның қасиеті адамның құлағының қасиеттеріне жуықтап алынады.

Құлақтың сезгіштігі дыбыстың жиілігіне және оның қырқындылығына тәуелді болғандықтан, шумомерде шудың әр түрлі интенсивтілігіне жауап беретін фильтрдің бірнеше жиынтықтары қолданылады.

Берілген фильтрлер дыбыстың берілген қуаты кезінде құлақтың АЧХ еліктеуге мүмкіндік береді. Бұл филтьрлер А, В, С, D. Олардың амплитудалық-жиілікті мінездемесі ГОСТ 17187-81 стандартына сәйкес келеді.

А фильтрі шамамен шудың әлсіз деңгейінде, ал В фильтрі күшті деңгейінде АЧХ «орташаланған құлаққа» сәйкес келеді. Д фильтрі авиациялық шуды бағалау үшін жасап шығарылған.

Қазіргі уақытта шуды нормалау үшін А және С (соңғысы – шудың шыңдық деңгейін бағалау үшін) фильтрлері қолданылады. Шумомерлерге қойылатын стандарттардың соңғы нұсқасы В және D фильртлеріне талаптарды белгілемейді.

Шумомерге стандарттар, АЧХ талаптарынан басқа, уақыттық орташаландыру параметрлеріне талаптарды орнатады.

Шумомерде F (fast), S (slow), I (Impulse) экспоненциалды орташаландыру қолданылады. Уақыттық константалары: F — 1/8 с, S — 1 c.

Интегралданған шумомерлерде, сонымен қатар сызықтық орташаландырулары бар және дыбыстың эквивалентті деңгейін, дыбыстық экспозициялардың деңгейін, шу дозасының әр түрлі түрлерін өлшейді.