26. Діріл, оның шығу көздері, дірілдің ағзаға әсері

Діріл – сұйық немесе қатты зат арқылы болатын механикалық тербеліс. Діріл шығу тегіне байланысты шуға ұқсас. Діріл машиналардан адамдарға берілетін кинетикалық энергия. Ал шу ауа арқылы берілетін механикалық тербеліс энергиясы.

Д. шығу себептері:1Қозғалатын жүйелер, механизмдер

2Айналатын жүйелер; 3Соғылатын механизмдер

Діріл екіге бөлінеді: 1Жергілікті, жылына екі рет өлшенеді.; 2 Жалпы, жылына бір рет өлшейміз.

Діріл жұмыстары: ормандағы ағаштарды құлататындар слесарь, бурильщик, шахта забойщиктері, проходчиктер. Дірілден болатын ауруларды алғашқы сатысында емдеуге болады, асқынып кетсе мүгедектік туады. Жергілікті – қолға немесе дененің басқа шектелген бөлігіне беріледі. Ол ұлпаларға, сүйек шеміршектерге жақсы таралады. Жиілігі аз болып, амплитудасы көп болса діріл алысқа таралады. Мысалы: қол инструменті – қол арқылы басқа, ішкі омыртқаларға таралады.Жалпы–бүкіл денеге тарайды. Діріл басқа да факторлармен бірге жүреді: шу, климаттық суды, дененің дұрыс орналаспауы.Кәсіби аурулардың ішінде екінші орында тұр.

Дірілдің ағзаға әсері:

Жалпы және жергілікті әсерінен: -Нейротамырлар бұзылуы.; -Жүйке – бұлшықет жүйесінің бұзылуы.; -Тірек – қимыл апаратының бұзылуы.; -Зат алмасуында өзгерулер болады.; -0,7 теңіз ауруы симптом пайда болады.; -Тепе теңдік бұзылады. 6 – 9 Гц ішкі органдар үзіліп кетеді.

Жергілікті діріл әсері: тамырлары тартылады, шеттегі қан айналымы бұзылады, нерв, бұлшықет, сүйек ұлпаларына әсер етеді, саусақтар бозарып, тартылып қалады.

Жалпы дірілдің әсері: жүйке бұлшықет жүйесін, тірек қозғалу жүйесін бұзады, миға қан жөнді келмейді, остихондрозбен ауырады.

Адамға әсер етуші діріл мөлшері шамадан тыс көп болса, вестибулярлық құрал миға жалған ақпарат беруі мүмкін. Бұл жағдайда ағза жүйесінің жұмысы бұзылып, бас айналу пайда болады.Дірілдің адамға ұзақ әсер етуі діріл ауыруларына алып келеді. Діріл патологиясы шаң патологиясынан кейінгі екінші орынды алады. Дірілдің адам ағзасына әсер ету күшіне қарай ауру өршуінің төрт кезеңі бар.1. Бірінші кезеңдегі ауыру белгілері айқара байқалмайды: қол, иық бұлшық еттері ауырады, ұсақ тамырлар қысылады. Ұйқы бұзылады, жұмыс істеу қабілеті төмендейді, ашушаңдық, тершеңдік. 2. Екінші кезеңде қол ауыруы өрши түседі, сезімталдық төмендейді, дене қызуы төмендейді, қол терісі көгеріп кетеді, артериялық қысым ауытқиды.3. Үшінші кезеңде екінші кезеңдегі белгілер күшейеді. Жұдырық түйген кезде, саусақтардың ағаруы, ұйуы.4. Төртінші кезеңде дене қызуы тым төмендейді. Дене бұлшықеттері түгелімен ауырады. Жүйке жүйе және эндокринді жүйе қызметтері бұзылады, бас айналыды, бас, кеуде бөліктерінің ауыруы.Яғни діріл ауыруына бірінші ұшырайтын қол және аяқтың тобық бөлігі.

27. Өндірістегі электромагниттік өріс және сәулелену көздері, адам ағзасына әсері және қорғанудың жалпы әдістері

Өндірістегі электромагниттік өріс

Электромагниттік өріс және сәулелену көздері: атмосфералық сәулелену, радио сәулелену, жердің электрлік және магниттік өрісі, жасанды көздер (радиохабарлағыш және телекөрсетуші, радиолокация т.с.с. құрылғылар орнату). Электромагниттік энергияның шығу көздері болып қуатты телекөрсетуші және радиохабарлағыш бекеттер, жоғарғы жиілікті жылуы бар өнеркәсіптік қондырғылар және басқа да өлшегіш зертханалық құралдар табылады. Медициналық ғылыми зерттеулерде ультражоғары жиілікті токтарды, радиотехникада ультражоғары және өте жоғары жиілікті токтарды қолданады. Жоғарғы жиілікті токтарды қолданғанда адам организіміне әсер ететін электромагниттік өріс пайда болғандықтан, одан қорғану шараларын жасау қажет. Жоғарғы жиілікті токтар ауада инфрақызыл, көрінетін, рентген және гамма-сәуле сияқты сәулелерді туғызады. Бұлардың арасындағы энергиялық айырмашылық олардың толқын ұзындығында, тербеліс жиілігінде және кванттың энергия көлемінде. Кеңістіктің кез келген нүктесіндегі электромагниттік өрістің күші генератор қуаттылығынан және арақашықтыққа байланысты. Өрістің ортада таралуына сол ортадағы өткізгіш болып табылатын металл заттар мен құрылғылар әсер етеді.

Электромагниттік өріс пен сәуленің адам ағзасына әсері. Бұйымдар мен жабдықтарды электротермиялық өңдеу үшін радиожиілікті токтарды қолдану халық шаруашылыған және шұмыс істеу шарттарын жеңілдетеді, өндірістік процесстерде қолданылатын шикізатты үнемдеуге қол жеткізеді, бірақ радиожиілікті қондырғылар шығаратын электромагниттік сәулелерді мөлшерден көп қабылдаған жағдайда, ол адамда кәсіби ауруға әкеліп соғады. Нәтижесінде нерв жүйесі, жүрек қантамырлары, эндокриналық жүйе және басқа да ағзаларға әсер етуі мүмкін. Электромагниттік өріс әсерінде ұзақ уақыт болған жағдайда адам тез шаршайды, ұйқысы бұзылады, жиі–жиі басы аурады, нерв жүйесі бұзылады және т.с.с. систематикалық сәулелену болған жағдайда психикалық ауру, қан қысымының өзгеруі, жүрек соғысының баяулауы, шашының түсуі байқалады.

Электромагниттік өрістен және сәулелерден қорғану әдістері.Электромагниттік сәулеленуден қорғанудың негізгі әдістері: сәуле шығару көзіндегі сәулеленуді азайту (жұмыс істеу орны мен шығу көзі арасын алшақтату); өте жоғарғы жиілікті және ультра жоғарғы жиілікті қондарғыларды дұрыс орналастыру (қуаттылығы 10 Вт–тан асатын қондырғыларды сәулелерді жұтатын материалмен (кірпіш, шлакобетон) қапталған бөлмеде орналастыру); экрандалған бөлмелердегі қондырғыларды алыстан басқару және бақылау (көзбен бақылау үшін арнайы металл тормен қапталған қарағыш терезелер жасалады); жұмыс істеу орнын және сәуленің шығу көзін экрандау (болаттан, алюминидан немесе мыстан жасалған жоғарғы өткізгіштік қасиеті бар тор металдарды шағылдырғыш жерлету(заземление) экраны ретінде пайдалану); ұйымдық шаралар (электромагниттік сулеленуді дозиметр көмегімен кемінде 6 айда 1 рет тексеру, жылына 1 рет медициналық тексерістен өту, қосымша демалыс, қысқартылған жұмыс күн жасау, жасы 18–ге толмаған және орталық нерв жүйесі, жүрегі, көзі ауратын тұлғаларды жұмысқа қабылдамау); Жеке қорғанысты қолдану (арайы киім, қорғаныс көзілдірігі т.с.с.)

Әрбір өнеркәсіптік қондырғы техникалық құжатпен жабдықталған. Онда оның электрлік сызбасы, қорғаныс құралдары, қолдану ортасы, толқын ұзындығы, шектік қуаттылығы т.с.с. көрсетіледі. Электромагниттік өріс ортасында жұмыс істеу уақыт ұзақтығын белгілеу. Жоғарғы жиілікті ток генераторлары, жеке, өртке төзімді бөлмелерде, ал машиналық генераторлар дыбыс өткізбейтін кабиналарда орналасады. Қуаттылығы 30кВт–қа дейін жететін қондырғыларға 40 кв. метр, ал одан жоғарғыларға 70 кв. метрден кем емес аудан бөлінеді. Қондырғылар арасы кем дегенде 2 метрден және олар міндетті түрде экрандалған болу керек. Ол бөлмелер желдетілуі керек. Экрандау – қорғанудың ең тиімді әдісі болып табылады. Экрандар шағылдырушы және жұтушы болып бөлінеді. Экранның қалыңдығы электромагниттік сәулені жұту немесе шағылдыру арқалы әлсіретеді. Олар жұмсақ және қатты поролон немесе ферромагнитті пластиналардан жасалады. Электромагниттік сәуледен қорғанудың жеке құрылғысына жұқа металдан жасалған комбинезон, шапан жатады. Олар адам ағзасын жерлетілген экран принципі бойынша жұмыс істейді.