19. Электр тоғымен зақымдану себептері

Электр тогы – электр қозғаушы күштің әсерінен зарядтардың (зарядталған бөлшектер немесе дене) бағытталған қозғалысы. Бұл зарядталған бөлшектер: өткізгіштерде — электрондар, электролиттерде —иондар (катиондар мен аниондар), газда —иондар мен электрондар, арнайы жағдайдағы вакуумда — электрондар, жартылай өткізгіштерде —электрондар мен кемтіктер болып табылады. Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, ал телекоммуникация саласында — ақпаратты шалғайға тасымалдау үшін қолданылады.

Электр тогымен зақымдану себептері:

1. Қауіпті кернеулі ток бар электр жүйесіне түсіп қалу немесе кездейсоқ жақындау.

2. Оқшауланбаған немесе зақымдан-н ток бар электр қондырғысының корпусына, дененің түйісіп қалуына.

3. Сөндір-н электр қондыр-н шатасып, қайта қосқан жағдайда кернеулі токка адамның түсіп қалуы.

4. Үзілген ток сымының жерге түскен аймағында пайда болатын қадамдық кернеу нәтижесінде.

5. Токтан басқа адамды құтқарған кезде.

6. Екі фазаға түйісу-айнымалы токта пайда болады.

7. Екі полюсті түйісу-тұр. ток жүйе-ң 2 полюсіне түйісу.

Сонымен қатар электр токпен зақымдануы мүмкін себептер:

1. Жеткізетін кернеу:- айнымалы ток берілістің жоғары вольтті желілер, жерден оқшауланған, бүкіл тартылған өткізгіштерде, байланыс желілерде, төмен кернеулі электрберіліс желілердің қасында жоғары айнымалы кернеуді жеткізу мүмкін.

2. Қалдық кернеу:- ең үлкен электр сыйымдылық электр беріліс желілерде болады, сондықтан желіні ток көзінен ажыратып тастаса біраз уақытта потенциалдардың айырмашылығы сақталады және әртүрлі сымдарға бір уақытта тиіп кетсе электр соққыға әкеледі: жермен қосу өткізгіштер көмегімен желінің бірреттік айырылуы (разряд) жеткілікті емес болу мүмкін; құрамында конденсатор бар радиоаппаратурада қауіпті қалдық кернеу сақталуы мүмкін.

3. Статикалық кернеу:- электр айырғышты (разряд) нәтижесінде жинау кезінде оқшауланған өткізгіш объектіде пайда болады.

4. Адамның кернеуі:- потенциал айырымы әрбір

қашықтықта болуы мүмкін, аяқ жермен жанасу нүктелер арасындағы байланыс болған кезде.

5. Оқшаудың зақымдануы. Келесі себептер болады:

- зауыттың ақауы;- ескіру;- ластану, климаттық әсер ету;- механикалық зақымдану, мысалы, құрал-сайманмен;- механикалық ескіру, мысалы, бүгіліс;

- қасақана бұзу.

6. ток жүргізу бөлшектерге кездейсоқ жанасу: - сауатсыздықтан, асығыстан, факторлардан көңілі бөліну істен.

7. Жермен қосылудың болмауы: - жермен қосылған аппаратурасында қысқа тұйықталуы, аппаратураның тұрқысына оқшаудын тесілу болған жағдайда сол кезде сақтандырғыштардың балқығыш кірмелер күйіп кетеді.

Сонымен қатар адамдар электр тогына зақымдануын азайту үшін төмендегідей шаралар қолдану қажет:

• Электр тогының күші аз желілерді қолдану

• Электр тогының желілерін өзара бөлу

• Электр тогын изоляциялау

• Электр тогының күшті жағынан әлсіз жағына өту кезінде қауіпсіздік шараларын қолдану

• Электр тоғы өтіп жатқан аймаққа кездейсоқ тиіп кетпеу

• Электр тогын жерге көму ,нолдеу,автоматты турде сөндіру

• Жеке басқа арналған қорғаушы құрамдар.

Жеке бас қорғаныш құралдары- ток көзінен қорғайтын құралдар .Олар екіге бөлінеді: негізгі және қосалқы болып.

Негізгі ток көзінен қоғайтын құралдар- олар ток көзін өткізбеуін ұзақ уақыт бойы сақтай алады. 1000В элекрт тоғы өтетін желілермен жұмыс істегенде қолданылады. Оларға изоляциялайтын штангілер, изоляциялайтын қысқыштар, диэлекртлі қолғаптар, слесорлі- монтаждық құралдар және ток көзін өлшейтін құралдар жатады.

Қосымша ток көзінен қоғайтын құралдар- олар ток көзін өткізбеу мерзімі аз. Олар жүрген кезде немесе ток көзіне тиген кезде сақтау үшін жасалған. Оларға диэлектрлі галоштар, көрпешелер, изоляциялайтын қойғыш тақтайлар жатады. Сондықтан 1000В жоғары ток көзімен жұмыс істеген кезде негізгі ток көзінен қорғайтын құралдармен жұмыс істеу керек.

Ток көзінен қорғайтын құралдарда қандай ток көзінің қуаттылығына шыдайтыны жазылған және олардың эксплуатациядағы мерзімі бар.