3.2. Жұмыссыздықтың әлеуметтік - экономикалық зардабы

Кез-келген жұмыссыздықтың болуы-қоғам үшін ең ауыр экономикалық және әлеуметтік сілкініс. Батыс ғалымдарының пікір бойынша, адамды жұмыссыз деп есептегенде, ол тек жұмыстан айырылып қана қоймай, өзінің абыройын да жоғалтады. Шетелде жұмыстан айырлуды психологиялық зақым ретінде бағалап, тек ең жақыны туысқаны қайтыс болғанда алатын стресс деңгейінде қаралады.Жұмыссыздық деңгейін есептеу төменднгідей формуламен анықталады:ЖБ=ЖС/ЖК*100 мұндағы – ЖБ-жұмыссыз-қ деңгейі, ЖС – жұмыссыздар саны, ЖК – жұмыс күші саны. Жұмыссыздық қоғамңа көптеген зиян келтіреді, инфляцияның өсуіне ықпал жасайды, сондықтан еңбекке қабілетті адамдардың бар бөлігі өнім өндіруге өатыса алмайды. Сөйтіп олар жұмыспен қамтылмағандықтан ақшалай жұмыссыздыққа ақы алады, осыдан барып мемлекеттік бюджеттің шығыс бөлігі өсе түседі. Кез келген жұмыссыздың деңгейімен байланысты болатын эконмикалық зиянды анықтау үшін, әлемдік практикада Оукен заңы қлоданылады. Бұл заң Американ экономисі Артур Оукеннің (1724-1780ж.ж) есімімен аталған. Осы заң математикалық тұрғыдан жұмыссыздық деңгейі мен жалпы ұлттық өнім ЖҰӨ көлемін төмендеуі арасындағы байланысты көрсетеді. Егер жұмыссыздықтың сандық деңгейі табиғи деңгейден 1%-ға асса, онда ЖҰӨ көлемін төмендеуі 2,5% құрайды.Осы 2,5 санымыз – Оукен коэффициенті болып табылады . Мына 1/2,5 қатынасы,ғ бұл жұмыссыздықтың ЖҰӨ көлемін төмендеуіне қатынасы болып табылады және жұммысдықпен байланысты өнімнің абсолюттік зиянын анықтауға көмектеседі.

Қорытынды Мемлекеттің міндеті – жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейінің табиғи деңгейден асып кетпеуін бақылау болып табылады. Қазіргі заманғы жұмыссыздықтың сипатына бірнеше факторлар ықпал етеді: Ғылыми-техникалық прогресс; Экономикадағы құрылымдық және аймақтық ілгері басушылық;

Сыртқы экономикалық бәсекелестіктің күрт күшеюі. Мұндай жағдайлар еңбек нарығын мынаған міндеттендіреді: өте жоғары жинақылыққа жетуге; үлкен икемділікке барып, қазіргі заманғы жағдайларға сай өте жақсы бейімділік танытуға;

Еңбекақы ставкаларын дараландыру. Сонымен қатар, еңбек нарығын реттеу формасы болып тек Қазақстан Республикасындағы күшінде бар жалпы еңбек заңнамасы ғана емес, қайта еңбек келісімдер институты болуға тиісті.

2000 жылдың 1-ші қаңтарынан бастып Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» жаңа заңы, сондай-ақ, Қазақстан Республикасының «Халықтың жұмыспен қамтылуы туралы» және басқа заңдары күшіне енді.

Ол заңдар азаматтардың Қазақстан Республикасындағы еріктілігіне деген конституциялық құқықтарын жүзеге асыру барысында туындайтын еңбек қатынастарымен, жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау шараларымен қоса халықтың жұмыспен қамтылуы сферасындағы қоғамдық қатынастарды реттейді.

Қазіргі кезде, әсіресе, экономиканың мемлекеттік емес секторларында еңбек қорғаудағы шеккен зияндарды қайтарудағы, мертігу немесе кәсіптік сырқатқа ұшырағандығы көптеген жұмыскерлер құқығының бұзылулары әдетте айналып барады.

1998 жылы халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) басшылығымен Қазақстанда алғашқы рет ірі масштабқа жүргізілген зерттеу мынаны көрсетті, еңбек қауіпсіздігі болуға тиісті тексерілген кәсіпорынның 30%-дан астамында арнайы механизмдер, техникалар, аспабтар туралы айтпағанның өзінде, тіпті әуелі олардың күзет қызметтері болмай шыққан.

Өмір деңгейіндегі және әлеуметтік сфераны дамытудағы дағдарыстық жағдай, экологиялық жағдайдың асқынуы, демографиялық көрсеткіштердің нашарлауы әлеуметтік-экономикалық қатынасты өзгертудің обьективті қажеттілігіне және Қазақстанның бірқалыпты, әрі орнықты дамуын қамтамасыз етуге институционалдық және қаржылық механизмдердің талдаулары себепші болды. 

Пайдаланған әдебиеттер:

1.     А.К. Ермекбаев:  Еңбек нарығы және жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау,-ҚазҰУ хабаршысы.Экономика сериясы. 2006, 41-46б

2. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері, -Алматы.2001, 11-12 б

3.      Рощинс С.Ю. Разумова Т.О. «Экономика труда» Уч. по собие. М: «Инфра-м»  2000 г. 56-59 б

4. Бердалиев К.Б «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы -2001.

5. www.wikipedia.org/wiki сайты

6. Әженов М.С., Садырова М.С. Кедейлік социологиясы: оқу құралы.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004. 101-102 б

7. Бейкер Д.Л. Оценка воздействия проектов развития на бедность: Практическое руководство. – М.: Весь Мир, 2002. 66-67 б

14