§ 19. Төргч киисквр

Кенә? юуна?

Төргч киискврт бәәх бәәлһнә нерд кенә? юуна? гидг сурврмудт хәрү өгнә. Эн киискврт бәәх үгмүд һурвн багар хувагдад, баг болһн эврә чилгчтә болна. 1-гч багин н эцүстә үгмүд төргч киискврт -а(-ә) гидг чилгчс авна: хөн – (юуна?) хөөнә, яман – (юуна?) ямана.

123. Үгмүдиг кенә? юуна? гисн сурврмуд тәвәд, төргч киискврт

хүврәтн.

Темән – …, ясн – …, һосн – …, цаасн – …, темәлҗрһн – …, үсн – …,

амн – …, һасн – …, тосн – …, үүдн – …, хамтхасн – …, мөсн – … .

Я нзнь. Темән – (юуна?) темәнә.

Ц уг наадк хадвр эцүстә үгмүд 2-гч багт орна. Төргч киисквр – ин (ын ) чилгч авна: сандл (юн?) – сандлын (юуна?), дегтр (юн?) –дегтрин (юуна?), Баатр (кен?) – Баатрин (кенә?), ээҗ (кен?) –ээҗин (кенә?).

124. Өггдҗәх үгмүд төргч киискврт тәвтн. Чилгчинь темдглтн.

Эрс.., уульнц.., самбр.., девтр.., мис.., суулһ.., Бадм.., нүрздг.., ээҗ,

хәәч.., үкр.., эцк.., Өлзәтә.., Манҗ.., өвсн.., шал.., ясн.., туула.., зурмн.. .

Эгшг эцүстә үгмүд 3-гч багд орна. Төргч киискврт н чилгч авна.

Үлгүрнь: моһа – (юуна?) моһан, ширә – (юуна?) ширән.

125. Үгмүдиг төргч киискврт хүврәтн.

Ора – …, толһа – …, Бембә – …, шаазһа – …, чигчә – …, Ноһала – …, керә – …, кирү – …, Киштә – …, Өлзәтә – …, сала – …, сөөкә – … .

О 126. Умштн. Текст нерәдтн. Хавсрт бәәх үгмүдиг чик киисквртнь тәвтн.

Кезәнә һаң халута, ик элстә һазрт темән эркн көлгн болҗ тоолгддг бәәсмн.

(Темән) цогцнь, бәәсн бәәдлнь, ик элстә халун һазрла йир ирлцәтә. Өндр цогцнь болн ут күзүнь хаалһд йовсн цагт ик холас ю болв чигн үзнә. Утулң у (хамр) нүкнь усиг холас меднә. Темәнә (тавг) өвр халуһар ивтрсн һазрас көлинь харсна.

!

Тодлҗ автн: кезәнә - раньше, эркн – обязательный, көлгн – транспорт, нүкнь – отвестие, тавг – копыто, харсна – защищает.

§ 20. Өггч киисквр Кенд? юунд?

Өггч киискврт бәәх бәәлһнә нерд кенд? юунд? гидг сурврмудт хәрү өгнә. Эн киискврт бәәх үгмүд -д(-т) чилгчс авна: (юунд?) төрскнд, самбрт, теегт, хашад.

127. Умштн. Цегин ормд кергтә чилгчс тәвтн. Зәңгс буулһҗ бичтн.

1. Мини (кенд?) ээҗ.. хальмг махла бәәнә. 2. (Юунд?) Элст.. ик сәәхн чонҗ тосхгдв. 3. Өргн күрң (юунд?) үкүг.. күүкнә хувцн тевкрләтә.

4. (Юунд?) терз.. ут хааһул өлгәтә. 5. Багш (юунд?) самбр.. бичнә. 6. Мини (юунд?) дегтр.. соньн тууль бәәнә. 7. Би (юунд?) альмн.. дуртав.

128. Умштн. Буулһҗ бичтн.Харар барлата үгмүдт сурвр тәвтн.

Үлгүрмүд

1. Сурһульд көгшн уга. 2. Олн дунд үгән шинҗлдг, онц һазрт хувцан шинҗлдг. 3. Зөв махлад толһа хандг, зөвтә үгд седкл хандг. 4. Олн толһата моһа нег нүкнд багтдго. 5. Текин өвр теңгрт күртл, темәнә сүл һазрт күртл

күләх. 6. Ноха угад һаха хуцна.

129. Умштн. Өггч киискврт бәәх бәәлһнә нердиг зүүцл үгмүдтәһинь буулһҗ бичтн.

Дөрвдгч класст ордг Дорҗин Намруг мана уульнцд бәәдг улс цуһар таньна. Яһҗ сурһулян дасдгинь, яһҗ школд бийән бәрдгинь, альк школд ордгинь бидн медхшвидн. Болв өрүһәр цуг әмтн көдлмшт һарчах кемлә, эн хатмл хар көвүн школур йовҗ йовхинь үзәд, цуг мана уульнцихн байртаһар маасхлзҗ:

– Ут наст йовна! Ут наст йовна! – гиҗ цуһар терзүр өөрдҗ бүләкн хәләцәр үдшәнә.

Янзнь: класст ордг.

130. Умштн. Үгмүдин ниицлһс олзлад, зәңгс тогтаҗ бичтн. Бәәлһнә нернә киисквринь темдглтн.

Селәнд бәәнә, үвлин цагт, зуни амрлһан, сурһульд йовна, девтрт бичнә, цааснд зурна, герин даалһвран күцәнә, экдән нөкд болна, хаша хурана, теңгст давулна, оңһцар усчна, элсн деер наршлна, соньн зуучллһн, теңгсин йоралар, олн зүсн заһс шинҗлнә.