Тарау 2 ақш cсыртқы саясаты және миграциялық үрдіс

2.1 Ақш сыртқы саясатының негізгі бағыттары. Буш Доктринасы. Ақш жаңа сяасаты

Дж Буш үкімет басына келген кезде оның саясатының Б. Клинтонның саясатынан өзгеше болатынына көбі сенбеді. Тіпті республикашыл партияның өз ішіндеде бұл пікірді қолдайтындар др кездесіп жатты. Алайда Дж Буштың саяси доктринасының өзгеруіне 2001 ланкестіктің әсері зор болды.

Шын мәнінде Буш доктринасының шынайы қалыптасуы да осы уақыттан басталды дейді кейбір зерттеушілер/ Қараңыз. Кукеева Ф.Т. История внешней политики США. Учебное пособие. Алматы.,2007/

Сарапшылардың пікірінше 2000 жылғы президенттік сайлау барысында Кіші – Буштың өзіндік сыртқы саяси жоспары болған жоқ, сондықтанда Буш өз төңірегіне зиялы қауым мен саясаттанушылардан тұратын топты ұйымдастыра бастады. АҚШ –ң қазіргі заман тарихында бұл топты «Вулкан тобы» деп атап кеткен. «Вулкан тобын» Кондалина Райс басқарды. Бұл топқа сонымен қатар Пол Вульфович, Ричард ПерлДов Закхайм және т.б америка саясатының қырандары кірген болатын.

Буш топтастырған жаңа консервативтік саясатшылар мен ғалымдар кейін оның әкімшілігінде жетекші орындарға ие болды.

2001 жылдың 11 қырықүйегінен кейін жаңа консерваторлар өз бағыттарын толық жүзеге асыра бастады. Олардың негізгі қағидасы АҚШ ұлы державалық, гегомонистік тезис болды.Республикашылдардың бұл бағыты елде көптеген пікір – талас тудырды.

Пікір талас тудырған тағы бір мәселе сыртқы саясат доктринасы еді.Негізгі мәселе АҚШ 21 ғасырдың жаңа империясы бола алама деген сұрақ еді. Бұл жөнінде біркелкі пікір жоқ.

Кейбір американдық сарапшылардың пікірінше жаңа әлемдік тәртіпті қалыптастыруда АҚШ қалыптасқан институционалдық және нормативтік негіздерді жоя отырып, оның орнына американдық гегемонизмді ұсынады дейді. Ал әлемдік институттардың күйреуі әлемдік жүйеге ғана емес АҚШ өзіне де қауіпті деген пікірді қолдайды.

2001 жылдың 17 қырықүйегінде « АҚШ –ның ұлттық қауіпсіздік саласындағы жаңа стратегия/ҰҚС/ » қабылданды. Бұл құжат АҚШ сыртқы саясатының алдағы болашақтағы стратегиясын анықтап берді.

ҰҚС Вашингтонның сыртқы саяси бағдарламасына айналды. Бұл бағдарлама әлемдік алпауыт мемлекеттермен қатар Орталық Азия, Қазақстанг және Каспий аймағында қамтиды.

Осы бағдарламаға қысқаша тоқталып өтейік.

Бағдарлакманың бірінші тарауы «Адамның ар –ожданы мен қасиетін қорғауға» арналған. АҚШ бүкіл әлемдегі адамзаттық құндылықтарды қорғайтын бірден – бір мемлекет деп саналады.

Екінші тарау халықаралық терроризмге қарсы күресте, барлық мемлекеттердің альянсын нығайту. Ланкестіктің алдын алу және оған жол бермеу болып табылады. Осы тарауда АҚШ тек қана ланкестерге қарсы емес, оларға қолдау көрсетіп отырған мемлекеттермен де ашық күресетіні баяндалды.

Бағдарламаның арнайы бөлімі АҚШ бірінші болып ланкестіктің алдын алу мақстаында «превентивтік» соққылар беру құқына ие екендігі баяндалады.

Елесі тарау аймақтық қақтығыстарды реттеуге қатысушы мемлекеттермен АҚШ арасындағы ынтымақтастық мәселерге арналған. Осы тарауда АҚШ әлемдегі барлық аймақтық қақтығыстарға араласу құқын бекітеді.

Бағдарламаның келесі тарауы Жаппай Қырып Жою қаруына арналған

Бағдарламаның алтыншы бөлігі АҚШ бастауымен жаңа экономикалық жахандық жүйе құруға арналған. Бұл жүйе нарық заңдарына бағындырылған.

Жаңа стратегияда дамушы мемлекеттерге көмек мәселесіне жеке тоқталған.

АҚШ айқын геостратегиялық мақсаттар көздейтінін айқын көрсететін жері, оның жетекші мемлекеттермен одақтастық саясаты. АҚШ бұл саясатты САО негізінде жүргізетіндігі баяндалды.

АҚШ жаңа стратегиясында ҚХР, Үндістан, Ресеймен қарым – қатнастарға жете тоқталған.

Сонымен қатар стратегияда АҚШ Қорғаныс министрлігіне байланысты, Мемлекеттік департаментке байланысты, ОББ /ЦРУ/ және ФББ /ФБР/ байланысты өзгерістер баяндалады.

Концептуалды тұрғыдан қарағанда «Стратегия» 7 негізгі элементтерден тұрады. Атап айтатын болсақ олар мыналар:

1. Бірпоярлы жүйені сақтап қалу. Яғни АҚШ әлемдік бірінші мемлекет дәрежесінде қалу көзделеді.

2. Жахандық қауіптер мен оларға жауап берупринципі.

3. Қырғи қабақ соғыс кезеңіндегі «тежеу» саясаты ескірді, оның орнына ескерту соққылар жасау принципін пайдалану қажеттілігі туындайды

4. «Стратегия» егемендік деген ұғымды қайта қарауды ұсынады. Себебі ланкестікке қарсы күресте АҚШ мемлекеттердің ішкі сяасатына араласуға мәжбүр болады. Егерде ланкестер мемлекеттік шекараларды құрметтемесе, АҚШ оларды неге құрметтеу керек деген сауал қоюда.

5. «Стратегия» қауіпсіздік саласында халықаралық тәртіп пен келісімдерді орнатады.

6. Қазіргі заманда АҚШ жахандық қауіптермен күресте жетекші мемлекет болып отыр

7. «Стратегия» «халықаралық тұрақтылық» түсінігін қайта қарауды ұсынады. Мысалы АҚШ ПРО жүйесінен шығуы әлемдегі тұрақтылықты бұзбайды, немесе АҚШ Солтүстік Кореяға қатысты саясаты Кореядағы саяси тәртіптің негізін шайқалтады деп түсіндіріледі.

АҚШ экономикалық дамудың негізгі бағыттары

Экономикальщ дамудың кезеңдері

Америка Қүрама Штаттары - екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикасы едэуір нығайа түскен жалғыз мемлекет болып саналады. Соғыстан кейінгі алғаш онжылдықтарда Америка Құрама Штаттарының дүниежүзілік капиталистік шаруашылықта ең алда болғаны сөзсіз. Алайда, мүндай жағдай алысқа барған жоқ, Батыс Еуропаның экономикалық өсуі жэне Жапонияның өндірістік нарығының дамуы бүл жағдайды күрт өзгертіп жіберді. Экономикалық Қатынастар мен Даму Уйымдастығынын (ЭҚДУ) мүшелері болған дамыған капиталистік мемлекеттердің жалпы өндірілген өнімдегі алған орны - 1960 жылы 44% болған болса, 1980 жылы 27% дейін төмендеген; өндіріс саласында - 35,4%-дан 32%-ға дейін кеміген. Сондай-ақ, Америка Құрама Штаттарының дүниежүзілік капиталистік экспортта алған орны да сол жылдары 18%-дан 12%-ға дейін төмендеген.

1950-шы жылдары АҚШ-тан 2-5 есе артта қалып қойған капиталистік елдердің көбі 1980-шы жылдардың басына таман бүл көрсеткішін жойған болатын. Бүл мемлекеттер Америка Қүрама Штаттарына экспорттық тауарларын едэуір өсіре бастаған, соңғы екі онжылдықта АҚШ-тың ішкі нарығында шет ел өнімдері 2 есе өсіп, бүгінде 20% құрап отыр, ал жеңіл көлік, темір қүралдары, үй техникасы салаларында одан да көбірек болып отыр.

Дүниежүзілік капиталистік шаруашылық жүйесінде Америка Құрама Штаттарының осындай жағдайға түсіп, оның басымды роліне бірталай қауіп төнгендігі салдарынан, оған едәуір үлкен өзгеріс шараларын жүзеге асыру аса қажетті болдыю Енді АҚШ-та ғылыми зерттеулер саласына өте көп мөлшерде қаржы-қаражат бөліне бастады, өндірісті ғылыми-техникалық саланың пайдасына бұрып, бүл процесстер едэуір жеделдетіле бастаған болатын. Сондай-ақ, ғылыми-техника саласын одан эрі тереңірек дамытуға бағытталған жаңа тәсілдер жүзеге аса бастады.

Қазіргі кезде, АҚШ-тың ғылыми зерттеулерге бөлінетін қаржы-қаражатының үштен бірінен астам бөлігі эскери салаға жұмсалып жатқанына қарамастан, олардың қоғамдық-ғылыми тэжірибе жүргізу орындарына бөлінетін қаржы мөлшері басқа капиталистік елдермен салыстырғанда едэуір жоғары болып отыр.

Соңғы кездері, халықаралық экономикалық жағдайдың ең бір маңызды факторы - американдық транснациональды корпорациялар (ТНК) мен олардың шет елдердегі бөлімшелері болып табылады. Американдық ТНК-дың шет елдердегі кэсіпорындары жалпы саны бір жылда 1,5 трл.-ға жуық өнім өндіріп отыр, - ол Америка Құрама Штаттарының жалпы үлттық өнімінің 40%-на жуығы. Шет елдердегі инвестициялардан түсетін пайда - Америка Қүрама Штаттарының экономикалық дамуын қаржыландырудың өте маңызды көзі; олар бүкіл американдық корпорациялардың таза пайдаларының үшке жуық бөлігін қүрайды.

1970-шы жылдардан бастап, Америка Қүрама Штаттарынан қаржы шығу жүйесінде едэуір өзгерістер жүзеге асқан болатын. Ең бірінші орында - қаржыны қарызға беру формасында шет елдерге шығарылуы болып отыр. Қазіргі кезде американдық жеке банкілердің қарызға берген қаржы мөлшері - бүкіл халықаралық кредиттің 60%-ын құрайды. Олар өз банкілерінің жүйесінІң күштілігіне сүйене отырып, осындай капиталистік өндірістегі халықаралық кредиттің ролін нығайтудан өздеріне көп пайда келтіріп отыр. Американ банкілерінің шет елдердегі операцияларынан келіп түсетін пайда олардың ішкі пайдасымен теңеліп, бүгінде Америка Қүрама Штаттарының төлем балансының ең бір маңызды баптарының бірі болып отыр. Сонымен қатар, халықаралық кредит барған сайын АҚШ-тың басқа елдерге, ең алдымен, дамып келе жатқан елдерге көрсетіп отырған саяси жэне экономикалық қысым көрсету құралына айналып бара жатқаны мэлім, бүгінде бүл мемлекеттердің аса ауыр мэселелерінің бірі - шет ел (әсіресе, американдық) банкілерге қаржы қарызын қайтару болып отыр.

Американдық монополияның күннен күнге өсіп отырғаны барлық салаларда да қатты байқалады, алайда, ең маңыздылары болып төменде келтірілген мэліметтер саналады:

1.басқа капиталистік елдердің материалды-техникалық, эсіресе, қаржы ресурстары бүгінде АҚШ~тың өндірістік прогресстерінің шешіші факторы болып отыр;

2.өзінің экономикалық күшіне сүйене отырып, АҚШ дүниежүзілік сауда-саттық және қаржы-қаражат жүйелерін талас пен жарыс талаптарына сай өзгерістер енгізгісі келеді. Бұл іс-эрекеттер АКДІ-тың дүниежүзілік қаржы-қаражат жүйесіндегі күрделі мэселелерді шешуде пайдасын көздеп отырғандығын айқындайды;

3.соңғы кездері АҚШ дамып келе жатқан мемлекеттердің бүгінде қалыптасқан халықаралық экономикалық қатынастарды өзгертуге бағытталған шиеленістерін шешуде бірталай шараларды жүзеге асыра алды. Мүнда АҚШ-тың мүнайды импортқа алатын дамыған капиталистік мемлекеттермен біріге отырып, мүнайды экспортқа өндіретін мемлекеттер ұйымдастығы - ОПЕК-ке қарсы іс-әрекеттері өте маңызды роль атқарған болатын.

АҚШ экономикасыныц 90-шы жылдардагы өсу ерекшелектері

1992 жылдың соңына қарай, Америка Қүрама Штаттарынығ экономикасы өзінің циклдік төмендеу фазасынан соң, қайтадан жаңг циклдік өрлеу фазасына түскен болатын. Сөйтіп, экономикалық өс) қарқыны 1993 жылдың күзіне қарай дамып жетіп, жалпы өндірілгег өнімнің өсу деңгейі салыстырмалы баға есебімен, жылдап санағанда, 199: жылдың бірінші жартыжылдығында 2%-дан екінші жартыжылдықта -4,5%-ға дейін өскен болатын.

Бұл жаңа экономикалық өсу нәтижесіне жету үшін 1989-1992 жылдардағы төмендеу деңгейін өту керек еді, бүл кезең тарихта "өсу рецессиясы" деген атпен белгілі болды, себебі, бұл жылдары орташа жылдық өсу қарқыны аса төмендеп кетті - бүл небәрі 1,8% ғана тең. Бүл кезең ішінде, 1990-1991 жылдары өндірістің кенеттен төмендеп кету барысы байқалған, өндіріс саласындағы өнім шығарылу науқаны алты ай бойы - 1990 жылдың қазан айынан бастап, 1991 жылдың наурызына дейін төмендеумен болған, бүл кезеңде өндіріс 4%-ға кеміп қалған. Жалпы өндірілген өнімнің максимальды кемуі 1,6% қүраған. Нәтижесінде, бұл 1980-шы жалдардағы төмендеу кезеңді толық шиеленіс кезеңі деп емес, өндіріліс саласындағы тоқтап қалу кезеңі десек дүрыс болар. Осы төмендеу кезеңі аяқталғанына қарамастан, елдегі экономикалық жағдай дереу өркендеп кеткен жоқ. 1992 жылдың соңына қарай, негізінен, қаржы-қаражат мәселесі ақырындап түзеле бастады. Бұл корпоративті жэне тұтынушы қарыздарының мөлшерінің 1980-шы жылдарда тым көп болуымен, сондай-ақ, қозғалмас мүлік нарығындағы ауыр шиеленіспен байланысты болды; банкілер мен қаржы орындарының жағдайлары күрт нашарлап кетуімен де байланысты болды.

Пайыздық мөлшердің төмендеуі 1990-1991 жылдары басталып, 1993 жылдың соңына дейін жалғасқан болатын. Қысқа мерзімге алынған қарыз ақша үшін тағылатын пайыздық мөлшер төлемі 3%-дан 6%-ға дейін төмендеп жатты. Ал, ұзақ мерзімді корпоративті қарыз бен ипотекті кредит бойынша - 7%-дан төмен, бұл соңғы 25 жыл ішіндегі ең төмен көрсеткіш болып тұр.

Инфляцияның жылдамдығы да баяулана берді, жыл бойы - 3%-дан аз деңгейге жетті, осымен байланысты, қысқа мерзімді пайыз нөлге жуықтай бастаған болатын. Қарыз алудың арзандауы жергілікті көпшілік қауым мен кэсіпкерлерге төмен пайыз жүйесі бойынша үзақ мерзімді кредиттерді қайта қаржыландыруға мүмкіндік туғызып, тапқан-жинаған қаржыларын қосымша түтыныс пен инвестиция жасауға жол ашты. Қарыз ақшанын жалпы өндірілген өнімге қатынасы 1980-шы жылдардың деңгейіне дейін төмендеген еді.

Қарыздарын өтей алмағандардың қарызын түгелдей өшіру арқасында, көптеген банкілердің өзара бірігуі мен қарызға ақша беру шарттарын қатаңдату мен жаңа шарттар енгізу арқылы банкілер мен қаржы-қаражат жүйесі едэуір жақсарып қалды. Шиеленісіп, күрделі мәселелер туғызып отырған бірталай банкілерді жауып тастау арқасында. олардың саны екі еседен астамға жуық қысқартылып, саны 426 болды, 1993 жылы барлығы небәрі 42 банкі банкротқа үшыраған болатьш, бүл 1982 жылдан бастап ең аз сан еді.

Қазіргі кезде банкілердің қаражаттарының басым бөлігі банкілерде сақталуда, салыстыру үшін - 1990 жылдарда 30% болса, енді 82%-ығ: қүрайтын болды. Бүкіл соғыс аяқталғаннан бері, коммерциялық банкілер үшін 1993 жыл ең жақсы жыл болды. Олардың таза пайдасы 37%-ға көбейіп, пайда нормасы 15%-дан асып кетті. Бұндай жағдай банкілердің қарызға ақша беру жүйесінің шарттарын біраз жүмсартуға мүмкіндік туғызды, енді көпшілік қауым мен майда жэне орта кэсіпкерлер кеңінен қарызға ақша ала алатын болды.

Кредитті алудың осындай жеңілдетілген шараларына инфляцияның төмендеуі де өз эсерін көп тигіздген еді. Дайын өнімге бағалардың тағайындалуы енді 1990-шы жылдардың басында 5%-ға дейін, 1992-1993 жылдары 1,2% -ға дейін төмендеген болатын, ал осы кезеңдегі тұтынушы бағалар мөлшері 5,4%-дан 2,8-3%-ға дейін төмендеген.

1992-шы жылдардың басында жаңа өндірістік өсуге барлык мүмкіндіктер жасалынғанымен, негізгі түтынушылар жағынан аса көп өзгерістер болған жоқ еді, енді тұрғын үйлерді соғуға, басқа да қорларға. 1993-1994 жылдары мемлекеттік сүраныс пен экспортқа деген инвестициялардың экономикалық өсуге еткен эсері алдыңғы жылдармен салыстарғанда енді азая берді.

Қазіргі кезде, түтынушылар жағынан үзақ мерзімді заттарға деген сұранысы едәуір өсіп отыр. .Гсіресе, электрондық байланыс пен техникаға деген инвестицияларға сүраныс күрт артып отыр. 1993-1994 жылдары салыстырмалы бағамен алғанда, құралдарға деген инвестиция көлемі жых сайын 16%-ға өсіп отыр, ол жалпы өндірілген өнімнің 40%-на жуығыв құрайды. Бұл инвестициялардың жылдық мөлшері 1980 жылмек салыстырғанда екі есе жоғары болып отыр.

Барлық инвестициялардың жартысына жуығы компьютерлерді және басқа да электрондалған техника жабдықтарын сатып алуға жұмсалыг отыр, егер 1970-шы жылдары мұндай салаға барлық инвестицияның 10-12%-зы ғана жұмсалған болса, енді жыл сайын өндірістің қүрылыс транспорт, ауыл шаруашылығы саласына қанша қаражат кетсе, электрондь: салаға да соншама қаржы жүмсалып отыр. Сонымен қатар, бүл салағ^ деген сұраныс одан ары артып отыр, бұл осындай саланың жыл сайын 10-15%нға арзандап бара жатқанымен де байланысты. Жалпы өндірілгеь өнімнің 5%-нан азын құрай отырып, бұл салаға 1993-1994 жылдарь инвестиция жұмсалуы едәуір өсіп отырғаны мэлім. Барлық мемлекетте^ қазірғі кезде электронды компьютерлер саласында өте көп қаржы жұмсап электронды жабдықтау мэселесін шешіп отыр. Сондай-ақ, компьютерле^ мен басқа да мульти-медиалық байланыстарға деген көпшілік қауы]\ сүранысы соңғы жылдары күрт артып отыр. Радио-телефондардь тұтынушылар саны жыл сайын 40%-ға өсіп отыр. Осындай техникалыі жабдықтар күнделікті адам өмірде өз орнын барған сайын кеңітіп, жылдан лшлға дамып бара жатыр.

Қазіргі кезде АҚШ-та мемлекеттік үлттық жылдам байланыс жүйесіі дайындау үшін 500 млрд. доллардан астам қаржы бөлініп, бұл сала ө: жүмысын бастауға даярланып жатыр. 1999-2000-шы жылдары осындаі электронды техникамен жабдықталған салалар өте тез қарқынмен дамі отырып, халықаралық экономикалық байланыстарда да кеңінен өрістеі бара жатыр. Мұндай саланың дамуы барысында көптеген күрделі де ауьц процесстер едэуір жеңілденіп, өндіріс өнімділігі артып отыр.

Алайда, осындай өзгерістер экономикалық дамудың аса үлкеь жетістіктеріне әлі жеткізі қойған жоқ. 1993 жылы жалпы өндірілгег өнімнің өсу қарқыны 3% құраған болатын, ал 1994 жылы - 3,6% жетті. Бұі 1960-1970 жылдардағы экономикалық өсуде 4-5% құраған жағдаймеь салыстырғанда элдеқайда төмен көрсеткіш. Осылардың ішінде ұзаь мерзімді факторлар аса көп эсерін тигізіп отыр - ол американды* экономиканың барған сайын интернационалды болып бара жатқаны олардың басқа мемлекеттермен қарым-қатынасын күшейте беру арқыль үлкен өзгерістер тудырып отырғаны, - осылардың бәрі басқа елдердіі: американдық экономикалық жүйеге көзқаранды болуын күшейте түседі.

1980-шы жылдардағы АҚШ-тағы қүрылымдық өзгерістер әсіресе ұсыныстар көрсету саласын эбден жетілдірген болатын, бүл экономиканык шиеленістерден қорғануына өте ыңғайлы жағдай. Мысалы, 1994 жылғь: көкек айында болған 75 мың жүк машинасын жүргізушілердің үш аіга бойы көрсеткен келіспеушілІк іс-эрекеттері нэтижесінде экономиканын айтарлықтай өзгеруіне экеліп соқтырған жоқ. Ал олардың 1979 жылғы 10-ақ күнге созылған осындай эрекеттері экономикалық жағдайдың жалпы қүлдырауына себеп болған.

Міне, Америка Құрама Штаттарының экономикасында болғаи осындай қүрылымдық өзгерістер жалақы деңгейінің төмен болуы салдарынан белгілі бір жағдайларға әкелген. Экономикасының ұзақ түрып қалу деңгейінен Америка Қүрама Штаттары тек 1993 жылдан бастап қана шыға бастады. Экономикада материалды емес салалардың едәуір дамуы барысында 1993-1994 жылдары 4 млн.-ға жуық адам жүмыс орнына ие болған. Қазіргі кезде 7 млн. адам, немесе жүмыс күшінің 6%-ы бірнеше жүмыс орындарында еңбек етеді. Америка Қүрама Штаттарының ұлттык табысында жалақы қоры 1975-1980 жылдары 63%-ға дейІн, ал 1993 жылы 60-% ға дейін кеміген болатын, мұндай жағдай өзінің үзақ мерзімді әсерін тигізуі мүмкін.

Өндірістің технико-экономикалық өзгерістерінің жэне басқару жүйесін дамыту нэтижесінде заттық-материалдың экономикалык қүрылымда алатын орны едәуір өзгерістерге үшыраған болатын. Инфляция деңгейінің төмендеуі де өз ролін атқарған. Қор жиналу динамикасы барған сайын орнықты болып, өндірістің ауытқуларынан қорғалатын дәрежеге өсіп жеткен болатын.

1980-шы жылдардың екінші жартысынан кейін өндірістік күштердің орташа жылдық өсуі 1966-1974 жылдармен салыстырғанда екі еседей төмендеді. Тек 1994 жылы ғана өндірістік аппараттың күші өткен циклдағымен салыстырғанда максималды дэрежесіне келіп жетті, егер 1988-1989 жылдары 85,1% болса, 1994 жылдың ортасына қарай 83,5% дейін өсті; көлік, мұнай өндіру, целюлозды-қағаз өндіруде, ағаш өңдеуде бүл көрсеткіш 90-100% аралығында болды, өңдеу өндірісі саласында бүл көрсеткіш 3%-ға дейін өсті.

1980-шы жылдарда басталып, 1990-шы жылдары үдей түскен бюджеттік дефицитті жою жэне эскери өндіріс саласының конверсиясы да едәуір өзгерістерге экеп соқтырды. 1993-1994-шы жылдары Америка Құрама Штаттарында мемлекеттік сұраныс күрт төмендей бастады - 1993 жылы 10,4%-ға, 1994 жылы 5,9%-ға дейін салыстырмалы бағаларға шақканда төмендеген болатын. Соңғы рет мүндай жағдай 1960-1970 жылдары Въетнамда соғыс аяқталған кезде байқалып еді.

Қазіргі кездегі мемлекеттік сұраныстың төмендеуі әскери саланы қаржыландырудың төмендеуімен байланысты болды, себебі әскери каржылар жеке штаттардың бюджетерінің қаржысынан артып түсетін болды.

7.5. АҚШ экономикасы цүрылымының жсшпы сипаттамасы

Америка Құрама Штаттарының экономикасындағы салалардың қатынастары қазіргі кезде қалыптасқан қоғамдық еңбектің бөлінуімен сипатталады және қоғамдық өндірістің жаңарып отырғанан көрсетеді. Бүл пропорциялар Америка Қүрама Штаттарының бүкіл шаруашалығының дамуын айқындайды.

Экономика қүрылымы жалпы өндірілген өнімнің қүрылымында берілген.

АҚШ экономикасының салалық құрылымы

(жалпы өндерілген өнімге % цатынасы)

Салалар	1959	1969	1979	1988
Ауыл шаруашылығы, балық аулау, орман шаруашылығы	4,03	2,59	2,38	2,57
Жер байлықтарын қазу	5,78	5,32	4,07	3,64
Құрылыс	9,84	7,38	3,43	4,55
Өңдеу өндірісі	20,75	22,15	21,84	21,67
Транспорт, электрмен жэне сумен қамтамасыз ету	7,58	8,26	9,19	9,02
Сауда-саттық	14,77	14,92	16,03	16,85
Қаржы-қаражат	12,02	12,96	14,38	14,61
Усыныстар	11,26	11,87	13,46	15,02
Басқару	14,29	14,04	11,78	11,14