1.2 Халықтар арасындағы персонофикация мәселелері. Мигрант – интернационалды адам?

Халықаралық қатынастар персонофикациясы туралы сөз қозғаудан бұрын әлемдік экономиканың жахандануына тоқталған жөн. Себебі халықаралық сахнада адам рөлінін артуы мен оньщ халыкаралық катынастар субъектісіне аиналуы дегеніміз- адам қажеттіліктер аумағының дүние жүзілік деңгеиге дейін өсіп, олардьщ халықаралык әдістер арқылы жүзеге асырылуы деген сөз. Ад адам қажетілікктері, ең алдымен экономикалық сипатқа ие болады да, оларды қанағатандыру үшін халыктар бірігіп, ннтеграцияланып, негізінен экономикалық интеграция үрдістерінің себептерін тудырады.

Әлемдік экономиканың жахандануы дегеніміз- аймақгық және дүние жүзі деңгейіндегі объективті қажетгіліктерден пайда болуы; ұлттық деңгейден аймақтық, не әлемдік деңгейге өтетін кажеггіліктер сапасның өсуі; жоғарыдан келетін экономикалық бастамалардың аймақтық немесе әлемдік қайнар көздерінің қалыптасуы мен іске қосылуы; төменнен келетін экономикалық бастамалардың ұлттык кайнар көздернің қызмет аумағының аймактык және әлемдік нарыққа ене алуы; төменнен келетін экономикалық бастамалардың трансұлтгық қаинар көздерінің қалыптасуы; осыларға ұксас қажетгіліктердің; ұлттык, объективті өмір сүретін деқгейлерін тегістеу; экономикалық бастамалардың ұлттық қайнар көздерінің жұмыс шарттарын (кең таралған халықаралық стандартгар, яғни салыстырмалы дамыған стандартгар бойынша) тегістеу.

Әлемдік экономикалық жахандану келесі үрдістерден байқалады:

- Интеграциялық үрдістердің ілгерілеуі. Бұнда Батыс Еуропа мен Солтүстік Америка аймақтары сөзсіз жетекшілік етеді. Осы дүние жүзінің ең интеграцияланған аймақтарындағы жаңа кадам - ЕО мен НАФТА-ға мүше -мемлекеттернің, Жаңа Трансұлттық Нарығын құру болып табылады.

- Сауда жасау жағдайларының либералдануы, капитал мен жүмыс күшінің бір жерден екіншіге ағылуы, аса дамымаган елдерде шаруашылықтың ұлттық жүйелерінің батыс еуропалык және солтүстІк америкалық экономикалық «Эталондарына»сәйкестірлендіруінде.

- Батыс еуропалық және солтүстік америкалық интеграция деңгейлеріне жетпеген мемлекеттердің экономикалык және қаржылық саясатын координациялау. Аймақтық деңгейде мұндай жұмыс АСЕАН, АТЭС, латын американдық, африкалық, араб жэне т.б. интеграциялык бірлікгер шеңберінде жүргізілуде. Ал әлемдік денгейде ол Дүниежүзілік Валтота Қоры (МВФ) немесе G-7 мен 15 дамушы елдердің каржы министрлері мен Орталық Банк өкілдерінің кеңесі түрінде орын алып отыр.

- Еддердің халықаралык қаржыны ретгеу қажет екендігін түсінуінде, бұл болашақта аймақтык ұжымдық, ал кейінен бірыңғай әлемдік валюта жасалуына әкеп соғуы мүмкін.

- Инвесторлар мүдделерінің капитал салынатын салаларға өтуі. Бұған қажетіілікгердін ұлттық шеңберден тыс шығьп, экономикалық бастамалардың трансұлггық көздерімен қанағатгандырылуы зор ықпал етеді.

Экономика мен каржы интеграциясы халықаралық инстнггуттарды өмірге келтіріп, әлемдік және аймакгық бюрократияның, яғни жаңа халықаралық бюрократиялык жағдайдың туындауына себепкер болды.

Болашақта бірыңғай нарық пен бірыңғай үкімет құрылар болса, ұлттық және халықаралык бюрократия фуикциялары өзара сіңіп, араласып кетуі мүмкін.

Екінші жағынан, халықаралык (аймақтык пен әлемдік) бюрократияның қальштасуы мемлекеттердің экономикалык және саяси интеграциясы арасындағы косатын буын болып табылады. Интеграциялык үрдістердің ұлттық субъектілерінің экономикалық интеграцияға қызмет ететін халыкаралық институттарды басқаруға бірдей катынаса алуының демократиялық принципі халықаралык бюрократия қалыптасқан жағдайда элемдік саяси жетекшілікті әділ сайлаудың мәселесін көтереді. Осылайша әлемдік экономиканың жахандануы әлевдік саясатгың жахандануына әкеледі.

Экономикадағы әлемдік интеграцияның институализациясы аркылы әлемдік саясат жахандануына жол ашылып, елдер аймақтык және жалпы әскери, саяси қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатындағы күштерін біріктіру үрдісін нығайтты. Оған БҰҰ, ОБСЕ, Қосылмау қозғалысы, НАТО қызметгері дәлел бола алады.

Әлемдік экономика жахандануы адам кажеттіліктерін тудыру мен қанағаттандырудын жаңа мумкіндіктеріне жол ашады: - Жахандану қажеггілік көрінісінің объективті деңгеиі мен оны қамтамасыз ететін экоиомикалық бастама көздерінің объективті мүмкіншіліктері арасындағы карама-қайшылыктары женуге жол ашады. Қажеттілік трансүлттық спектрде қарастырылып, өндіруші мен тұлъшушы үшін екі жақгы пайданы қамтамасыз ету жолдар турлерін кебейтеді. Осының нэтижесінде бүгін елдерге емес, ұлттық мекеніне байланысты емес салаларға инвестиция салу тәжіребиесі кеңінен тараған.

- Адамның экономикалық қажеттіліктер шеңбері өсе береді, түрлі елдер, халықтар кажеттіліктерін теңестіру мүмкіндігі пайда болуда.

- Тұлғааралық катынастар саласында жеке байланыстар мен сапар-саяхатгар диапазоны өсуде.

- Жеке кауіпсіздікті қаматамасыз ету контекстінде адамды әлем азаматы, не табиғи бөлігі ретінде қарастырудың маңызы өсуде, яғни үлттық пен халықаралық қауіпсіздіктің, оларға кызмет ететін сыртқы саясаттың экояогиялык және гуманитарлык аспектілерінің рөлі артуда.

Халықаралық қатынастар персонофикациясы әлемдік экономикалык жаханданудан туындайды дедік. Жахандану адам қажеттіліктерін ұлттык шекаралардан асырып шығарады. Осылайша адам мүдделері де ұлттық шекаралардан шығып, интернационалады. Адам халықаралық катынастарда енді тек өз елінің азаматы ретінде ғана емес, дербес субъект, әлем азаматы ретінде танылады. Шығыста да, Батыста да ашык нарык «азаматтық» қана емес, тіпті М.Тэтчер айткандай, «ешкандай қоғамға» әкелді: «не существует такого понятия, как общество. Существуют отдельные мужчины и женщины и семьи».

Бүгінгі күні халықаралық катынастардың персонофикациясының үрдісі енді басталуда. Адам әзірше Әлем Азаматы болудан гөрі өз мемлекетінің азаматы болуға жақынырақ, Осы халықаралық қатынастар персонофикациясының алғашқы сатысында адамның жеке мүдделері басым бола коймайды, бірақ мемлекеттің сыртқы саясатында барынша ескертеді

Ұлттық дипломатая мен көпжакты дипломатия мемлекеттік және жахандык мүдделерді қарастырумен қатар, халықаралық катынастарда адамның экономикалық, гуманитарлық және т.б. қажеттіліктерін жүзеге асыру үшін жағдай туғызуы керек.

Әлемдік экономиканың жахандауы мен халықаралық қатынастар персонофикациясынын аяғы бірыңғай әлемнің құрылуына әкеліп, онда өз мемлекетінін азаматы адамы мен әлем азаматы адамы арасындағы ерекшеліктер жойылады.

Интернационалды адам дегеніміз: -- бұл әлем адамы, яғни өзінің экономикалық қажеттіліктерін мен олардьт қанағатгандыру әдістерін ұлттық, мемлекеттік емес, жаппы әлемдік тұрғыда қарастыратын адам. Бұл үшін, әрине, белгілі бір кедергілерді жою керек: жабық кедендік зоналар, ұлтгык идеологиялар т.б.

- Интернационалды адам бұл өзінің жеке кауіпсіздігін жалпы әлемдік қауіпсіздік контекстінде қарастыратын, адам мен табиғат коэволюциясы нәтижесінде пайда болатын адам.

- Интернационадды адам - бұл гуманитарлық және түлғааралык катынасу қажетгіліктерін ғаламдык шеңберде танитын адам.

- Интернационадды адам - бұл қорыта келгенде компромистік ойлау типін уағыздайтын, заңға бағыну дағдысымен емір суретін және жаксылык жасауға дайын болатын Адам.

Интернационалды Адамның бір кері жағы - ұл онын «өз» еліне кауіп төндіруі, себебі ол өз қажеттіліктерін жузеге асырғаннан пайда көретін адам қаи ұлтка тиісті екендігіне көңіл бөлмейді. Экономика мен саясагтағы интеграциялық үрдістер бұл қарама-қайшылықты шешеді.

Интернационалды Адам феноменінің халықаралық қауіпсіздікпен байланыстырылуы келесі көріністен байқалады:

Үлттық қауіпсіздік кұрылымы мен халықаралық тежеу әдіс-тәсілдері әскери, экономикапық, экологаялык, гуманитарлық құрамдардан тұратыны белгілі. Әскери қуат паритеті «қырғи-қабақ» соғыс кезіндегі бейбітшіліктің негізінде жатты. Халықаралық экономикалық интеграция мен еддердің өзара экономикалық тәуелсіздігінің күшеюі халықаралық қауіпсіздік жүйесіне өз әсерін тигізуде. Ұлтгық қауіпсіздіктің экологиялық қауіпсіздік сияқты аса маңызды аспектісін дұрыс түсіну елдерді бірыңғай қауіп алдында біріктіреді.

Алайда аталған факгорлардың барлығы да шектеулі, кейде іске асырылуы да мүмкін емес: агрессор ел өз карсыласының әскери мүмкіндіктерімеи санаспауы, ұлттык экономикаға төнетін қауіптерге мән бермеуі дс мүмкін. Сондыктан түбінде гуманитарлық тежеу факторы ғана тұрақтылык пен бейбітшілікті қамтамасыз ете алады. Өйткені ол адамның, ол оның ішіндегі билеуші адамның рухани, адамгершілік құндылыктарынын құрылымымен тікелей байланысты. Егер саяси шешім қабылдайтын топтар өкілдеріне агрессиянық ойлау типі оғаш болса және олар бірінші орынға адамзат баласының, жеке адамның мүдделерін кояр болса, онда олар интернационалды адам сипаттамаларына ие деген сөз. Ал бұның өзі бейбітшілікгің ең берік кепілі болып табылады. Ұлы Абай айткандай атаның баласы болмай, адамның баласы болуды халықаралық деңгейдегі көрінісі осындай.

Интернационалды адам идеясының космополитизм идеяларымен жакындығын жокка шығару бола қоймас, дегенмен олардың принципті айырмашылықтары бар. Космополитизм философиялық, рухани салалармен үштасып, адамдардың мемлекеттік аппаратгардың қысымына, шектеушілігіне наразыдығынын саяси-идеологиялык сипат алуы болса, интернационалды адамның мәні бұдан өзгеше. Космополит ұлттык саясаттан іргесін аулақ салады, соньмен бірге оны халықаралық үрдістер де кызықтырмайды, өйткені ол саясат және билік. мәселелеріне саналы түрде көз жұмады.

Жоғарыда айтылған щйлар жүзеге асу үшін мемлекеттер ең алдымен миграция мәселесін, мигранттардың жаңа ортаға бейімделу моделін жасау қажет деп есептеймін. Сонда ғана бұл идеялар жүзеге асуы мүмкін. Әзірше бұл тек «утопистік қиял» болып отыр.

Миграция жахандық сипат алып отыр. Сондықтанда келесі мәселе жахандану заманындағы миграция ерекшеліктеріне және оның мәніне толығырақ тоқталамыз