Қазақ тілінен Мемлекеттік аралық бақылау (МАБ)  мен

Ұлттық бірыңғай тестілеуге(ұбт) дайындалуға арналған әдістемелік құрал Қарағанды 2011

Қазақ тілінен Мемлекеттік аралық бақылау мен Ұлттық бірыңғай  тестілеуге дайындалуға арналған әдістемелік құрал

    Бұл  құрал  оқу  орыс  тілінде  жүретін  мектеп  оқушыларын  қазақ  тілінен Мемлекеттік  аралық  бақылау (МАБ) мен  Ұлттық бірыңғай тестілеуге (ҰБТ) дайындауға арналған.

     Әдістемелік  құралда  пәнге байланысты  грамматикалық  материалдар, оның терминдер сөздігі, жалғаулар  мен  жұрнақтар  анықтамалығы, сонымен  бірге  оқушылардың  тілін дамытуға  арналған  материалдар  жауаптарымен  кешенді  түрде  топтастырылған.

      Бұл құрал оқу орыс тілінде жүретін сыныптардағы қазақ тілі  пәні мұғалімдері  мен оқушыларына арналған.  

 

Мазмұны

 

Алғы сөз --------------------------------------------------------------------------------------------   4

Қазақ тілі мен орыс тілінің салыстырмалы ерекшеліктері (Отличительные особенности казахского языка от русского)----------------------------------------------   5                             

Қазақша-орысша грамматикалық терминдер сөздігі---------------------------------  10

Көпнұсқалы тест тапсырмалары-----------------------------------------------------------  14

Қысқаша жұрнақтар мен жалғаулар анықтамалығы--------------------------------  33

Қазақша-орысша тұрақты тіркестер сөздігі---------------------------------------------  45

Туыстық атаулары------------------------------------------------------------------------------ 46

Нақыл сөздер-------------------------------------------------------------------------------------- 47

Мақал-мәтелдер---------------------------------------------------------------------------------- 48

Лексикалық тақырыптар бойынша жауап-кілттер----------------------------------- 53 Емле ережелері------------------------------------------------------------------------------------ 66

Тест тапсырмалары----------------------------------------------------------------------------- 76

Тест жауаптары----------------------------------------------------------------------------------- 83

Әдебиеттер тізімі----------------------------------------------------------------------------------83

 

 

 

 

 

                                                                                  «Маған айтсаң, ұмытып қаламын.

                                                                             Көрсетсең, есімде қалар. Істеуін 

                                                                                 көрсетіп берші, үйреніп алайын.»

 

 

Шығыс даналығы

 

 

Алғы сөз

 

 

Қазіргі таңда қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде үйрену-үйрету мақсаты көзделіп отырған кезде, оны жеделдетіп сауатты оқытудың әр түрлі жолдары қарастырылуда. Мұндай сұраныс  алдымен мектептерге түсетіні айдан анық нәрсе. Жыл сайын тапсырылатын  мемлекеттік аралық бақылау мен енді енгізіліп келе жатқан ұлттық бірыңғай тестілеу де  қазақ тілін  сауатты меңгеру, әсіресе, грамматикалық сауаттылыққа басымдылық беріп  отыр.

Әдістемелік құрал материалдарын құрастырғанда ҚР Білім және ғылым министрлігінің өзге тілді ұлт мектептеріне арналған білім беру стандарттары мен типтік бағдарламалары талаптары басшылыққа алынды.

Ұсынылып отырған материалдар негізінен  жауап үлгісі ретінде ,сондай-ақ компьютерлік көпнұсқалы тест үлгісі ретінде де берілген. Материал жылда оқушылар тапсыратын тест үлгілері негізінде таңдалып алынды. Сараптама көрсеткеніндей, 1 тест тапсырмаларының  9, 10 сұрағы-морфология, 5, 6 сұрағы –синтаксис, 4-6 сұрағы –лексикалық тақырыптар, 3, 4 сұрағы –фонетикадан да, мақал-мәтелдер-1, 2 сұрақ, лексикология-2, 3  сұрақтан құралған.

Сонымен қатар, мұнда тұрақты сөз тіркестері мен мақал-мәтелдер оқушылардың сынаққа сапалы  дайындалуын қамтамасыз ету мақсатында ұсынылып отыр.

Әдістемелік құралды құрастырған кезде  Ш.К.Бектұров пен А.Ш.Бектұрова «Қазақ тілінің қалталық оқулығы», т.б. еңбектерінен материалдар алынды.

Қазақ тілін тереңірек меңгеремін деушілерге 2005 жылы шыққан орфографиялық сөздіктен емле ережелері ұсынылып отыр.

    Құралды  жасағанда  5-11сыныптар( орыс мектептеріне арналған, «Атамұра», «Мектеп» баспасынан шыққан) оқулықтары материалдары негізге алынды. 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазақ тілі мен орыс тілінің салыстырмалы ерекшеліктері

(Отличительные особенности казахского языка от русского)

 

Алфавит

 Казахский алфавит основан на кириллице и включает 42 буквы, 10 из которых отражают специфические звуки казахского языка: ә, і, ө, ұ, ү, ы, ғ, қ, һ, ң.Буквы в, ф, ц, ч, щ, ь, ъ, е, э, ю, я используются только при написании слов иноязычного (в основном русского) происхождения.

 

Произношение гласных звуков

 

Здесь мы остановимся на произношении только тех специфических звуков казахского языка, которые имеют специфическое звучание, в отличие от русского.

     Звук ә  напоминает  русский звук я в безударном положении после мягкого согласного. При произношении звука ә кончик языка упирается в основание  нижних зубов, а передняя часть языка несколько продвинута вперед. Например: әже, кінә.

    Звук ө представляет собой мягкую разновидность звука о. При произношении этого звука органы речи распологаются примерно так, как при произношении звука о, но кончик языка продвигается  вперед, упирается в нижние зубы,а губы сильно выпячиваются. Этот  звук произносится примерно как русское ё  в словах лётчик, тётя.

    Звук о произносится также,как и русский о, но в русском языке в безударном    слоге о редуцируется, т.е. произносится кака,а в казахском в любом положении всегда произносится как о: русск. окно, подоконник; каз. орамал"платок",  жолдас   "товарищ".

     Звук ұпроизносится твердо и сверхкратко. Для того, чтобы произнести его, необходимо губы сильно вытянуть вперед, а язык отодвинуть назад. Этот звук в русском языке аналогов не имеет, однако напоминает звук, средний между [о] и [у]. Например, в слове  туман, но и казахском языке он более закрытый: тұман.

    Звук үявляется мягкой разновидностью ұ.Произносится  мягко и кратко: үй "дом", үш "три". Надо учесть, что при произнесении этого звука кончик языка продвигается вперед, а губы выпячиваются меньше, чем при произнесении ұ.

    Звук ы, хотя и совпадает по написанию со звуком ы в русском языке, произношение его значительно отличается. В казахском этот звук заднего ряда, в русском-среднего. При произнесении его нижняя челюсть приподнимается вверх, а язык отодвигается назад. Он произносится тверже и сверхкратко. При чтении, например, слов қыз или қыс этот звук как бы не произносится: қз и  қс.

       Звук іявляется мягкой разновидностью ы . Так же как ы, произносится сверхкратко и нечетко, но в отличие от него при произнесении  звука і язык продвинут вперед. При чтении, например, слов біз или кім этот звук настолько редуцируется, что почти не произносится. Ср. Біз-бз, кім-км.