İnhirafa səbəb olan amillərlə mübarizə

İnhiraf amillərinin müxtəlif olduğuna diqqət yetirməklə aydın olur ki, onlardan hər biri ilə mübarizə aparmaq üçün xüsusi üslub, yer və şərait lazımdır. Məsələn, əxlaqi və psixoloji amilləri düzgün tərbiyə etmək və onların ardınca gələn zərərləri başa salmaqla aradan qaldırmaq olar. İkinci və üçüncü dərsdə din barəsində tədqiqat aparmağın zərurəti və ona qarşı laqeyd yanaşmağın zərərlərini bəyan etdik.

Eləcə də ictimai amillərin mənfi tə’sirlərinin qarşısını almaq üçün bu cür amillərin özünü büruzə verməsinin qarşısını almaqdan əlavə, gərək “dindarların əməlinin düzgün olmaması” ilə “dinin düzgün olmaması” arasında olan fərq aydınlaşdırılsın. Lakin ümumiyyətlə, ictimai və psixoloji amillərin tə’sirinə diqqət yetirməyin ən az faydası budur ki, şəxs özü bilmədən onların tə’siri altına düşməyi çox az hallarda baş verir.

İdeoloji amillərin mənfi tə’sirlərinin qarşısını almaq üçün də münasib üslublar seçmək lazımdır. O cümlədən, azdırıcı, inhirafçı əqidələri düzgün əqidələrdən ayırmaq, dini əqidəni isbat etmək üçün zəif və məntiqsiz dəlillərdən uzaq olmaq lazımdır. Həmçinin bunu aşkar etmək lazımdır ki, dəlilin zəif olması müddəanın düzgün olmamasına bir əsas deyildir.

Bütün inhirafçı və azdırıcı amillərin araşdırılması, onların hər biri ilə mübarizə yolunun müəyyən olunması kimi məsələlərin hamısının bəyan edilməsi bu kitaba sığmadığından, dinsizliyə meyletmənin amillərindən bir neçəsini və onlarla əlaqədar şübhələrin cavabını verməklə kifayətlənəcəyik.

Suallar

1.Materialist dünyagörüşünün tənqid və təhlil edilməsinin hansı faydaları vardır?

2.Son əsrlərdə dinsizliyə olan meyl necə yaranmışdır?

3.Dindən inhirafa düşməyin psixolji səbəblərini bəyan edin.

4.Bu hadisənin ictimai səbəblərini araşdırın.

5.İdeoloji səbəblər və onun növlərini bəyan edin.

6.Fikri cəhətdən vəsvəsələr necə yaranır?

7.İnhiraf səbəbləri ilə mübarizənin səbəbləri hansıdır?

ON ÜÇÜNCÜ DƏRS

Bir neçə şübhənin həll edilməsi

–Hiss olunmayan varlığa e’tiqad

–Allaha e’tiqad bəsləməkdə qorxu və cəhalətin rolu

–Səbəb-nəticə prinsipi ümumi bir prinsipdirmi?

–İctimai elmlərin nailiyyətləri

Hiss olunmayan varliğa e’tiqad

İlahiyyat barəsində icad edilən ən sadə şübhələrdən biri budur: hiss duyğuları və orqanları ilə dərk olunmayan bir şeyin varlığına necə inanmaq olar?

Bu şübhənin sadəlövh insanların zehnində qəbul olunması çox uzaq nəzərə çarpır, lakin öz təfəkkürlərinin əsasını hissiyyata üstünlük vermək əsasında quran, hiss olunmayan şeyin varlığını inkar edən, yaxud heç olmazsa onun yəqin şəkildə tanınmağa qabil olmamasını deyən bə’zi alimlər də vardır.

Həmin şübhənin cavabı bundan ibarətdir ki, hissi idraklar bədən üzvlərinin cismlər və cismani şeylərlə təmasda olmasından hasil olur. Bizim duyğu üzvlərimizdən hərəsi bir növdən olan və özünə münasib maddi varlıqları, özü də müəyyən şərtlər daxilində dərk edir. Məsələn, gözün səsləri eşitməsi, yaxud qulağın rəngləri görməsini istəmək düzgün deyildir ki, bizim hiss orqanlarımızın məcmusu bütün varlıqları dərk edə bilsin.

Əvvəla, maddi varlıqlar arsında elələri vardır ki, hisslə dərk oluna bilmir. Məsələn, bizim hiss orqanlarımız ultrabənövşəyi və infraqırmızı şüaları, elektromaqnit dalğalarını və s. dərk etməkdə acizdir.

İkincisi, biz həqiqətlərin çoxunu zahiri hiss orqanlarından başqa yollarla dərk edir, onların varlığına yəqin olan bir e’tiqad tapırıq. Halubki onlar hiss üzvləri ilə dərk oluna bilmir. Məsələn, bizim hamımız özümüzün qorxu və məhəbbətindən, yaxud iradə qərarından agahıq, onların varlığına e’tiqadımız vardır. Halbuki bu ruhi halətlər ruhun özü kimi hissi yollarla dərk olunmağa qabil deyil. Əsas e’tibarı ilə idrakın özü də qeyri-maddi və hiss olunmayan bir işdir.

Deməli, hər hansı bir şeyin hiss orqanları vasitəsilə dərk olunmaması nəinki onun yoxluğuna bir dəlil ola bilməz, hətta onu zehnlərdən uzaq hesab etmək də olmaz.