Taniş nişanələr

Allahı tanımağın sadə yolu Allahın kainatdakı nişanələri barədə dərindən fikirləşmək, Qur’anın tə’biri ilə desək, “ilahi ayələrdə təfəkkür” etməkdən ibarətdir. Sanki yerdə, göydə və insanın varlığında olan hər şey tanış olan bir məqsədin nişanəsidir və qəlbin oxunu hər yerdə və həmişə hazır olan varlıq mərkəzinə doğru istiqamətləndirir.

Əlinizdəki kitab da Onun nişanələrindən biridir. Məgər onu oxumaqla agah və hədəfli bir yazıçı ilə tanış olmursunuzmu? Heç bu kitabın bir sıra hədəfsiz və maddi reaksiyalar nəticəsində yaranmış olmasını və onu yazanın da heç bir hədəfi olmamasını ehtimal edirsinizmi? Bir şəxsin bir neçə yüz cilddən ibarət olan ensiklopediyanın bir filiz mə’dənində baş verən partlayış nəticəsində yaranmasını güman etməsi səfehlik deyilmi?! Belə ki, onun zərrələri hərflər şəklinə düşmüş olsun, kağız parçaları ilə təsadüfi toqquşma zamanında yazıları vücuda gətirsin və sonra kağızlar təsadüfü olaraq tənzim olunub cildlənmiş olsun?!

Belə bir mürəkkəb aləmin, mə’lum və namə’lum hikmət və sirlərlə dolu olan dünyanın təsadüf üzündən yaranmasını qəbul etmək yuxarıdakı təsəvvürdən də minlərlə dəfə gülüncdür!

Bəli, hər bir məqsədyönlü nizam onu icad edənin bir nişanəsidir və belə nəzmlər dünyanın hər yerində müşahidə olunur və onların hamısını ümumi bir nizamı təşkil edir. Bunu hikmətli yaradan vücuda gətirmiş və həmişə Onun Öz əli ilə idarə olunmuşdur.

Bağda mövcud olan və torpağın, gübrənin arasından cücərən rəngarəng ləçəklər və insanı məst edən ətrə malik gül budağı, kiçik bir dənədən yaranan və hər biri ləzzətli, ətirli və dadlı meyvələr verən alma ağacı, eləcə də müxtəlif şəkilli, rəngarəng ağaclar, gül budağının üstünə qonan bülbül, yumurtadan çıxaraq torpağı dimdikləyən cücə, təzə doğulub anasının döşünü tutan buzov, anasının döşündə onun üçün hazırlanmış süd - bunların hamısı Allahın qüdrət nişanələridir.

Doğrusu, körpənin doğuşu ilə eyni zamanda ananın döşündə südün yaranmasında nə qədər təəccüblü və insanı heyrətə gətirən uyğunluq vardır! Hər il kürü qoymaq üçün kilometrlərlə yolu ilk dəfə ötən balıqlar, öz yuvalarını çoxlu dəniz bitkiləri arasında tanıyan və heç vaxt səhv edərək başqasının yuvasına getməyən dəniz quşları, sübh tezdən öz yuvasından çıxıb uzun-uzadı yollar qət etdikdən sonra ətirli güllərdən istifadə edərək gecələr öz yuvalarına qayıdan arılar və s. hamısı Allahın nişanələridir.

Daha maraqlısı budur ki, bal arısı, süd verən inək və qoyun özü üçün lazım olan miqdardan qat-qat artıq süd və bal istehsal edir ki, müstəsna və seçilmiş varlıq olan insan onlardan bəhrələnsin. Amma nankor insan özünün Ne’mət Sahibini tanımır, Onun haqqında yersiz mübahisələrə girişir!

Elə insan orqanizminin özündə olan bir çox hikmət, qüdrət nişanələri insanı heyrətə gətirir. İnsan bədəni bir-biri ilə tam uyğun və mütənasib olan “cihazlardan”, hər cihazın tərkibi də özünə münasib olan əzalardan təşkil olunmuşdur. Hər bir üzv milyonlarla canlı və xüsusi hüceyrədən ibarətdir, halbuki onların hamısı vahid bir ana hüceyrədən əmələ gəlmişdir. Hər bir hüceyrənin müəyyən lazım olan maddədən təşkil olunması, hər bir hissəciyin bədənin ən münasib yerində qərar tutması, üzvlərin məqsədyönlü hərəkət və fəaliyyətləri, ağ ciyərin vasitəsilə oksigenin cəzb olunub qırmızı qan cisimcikləri vasitəsilə hüceyrələrə ötürülməsi, qara ciyərin vasitəsilə lazımi qədər şəkər hazırlanması, yeni hazırlanan hüceyrələr vasitəsilə xəsarət alan toxumaların bərpa olunması, ağ qan cisimcikləri vasitəsilə bədənə hücum edən yad cisimlər və mikroblarla mübarizə, bədənin həyat işlərinin tənzim olunmasında mühüm rolu ifa edən vəzilər vasitəsilə müxtəlif hormonların ifraz edilməsi və s. Bunların hamısı Allahın nişanələridir.¹ Minlərlə alimin uzun əsrlər boyu tədqiqat aparmasından sonra incəlikləri hələ də dəqiq şəkildə öyrənilə bilməyən bu qəribə quruluş kim tərəfindən yaradılmışdır? Hər bir hüceyrə kiçik, amma hədəfli bir sistemdir. Hüceyrələrdən təşkil olunan bir məcmu hüceyrələrə nisbətən daha böyük və məqsədyönlü sistem olan bir üzvü təşkil edir. Müxtəlif və mürəkkəb sistemlər məcmuəsi bədənin ümumi və müəyyən hədəfə malik olan sistemini təşkil edir. Amma iş bununla bitmir. Canlı və cansız varlıqlardan təşkil olunan və sayı-hesabı mə’lum olmayan sistemlər böyük və qeyri-sabit bir sistemi təşkil edir. Bu da “təbiət aləmi” adlanır ki, son dərəcə nəzm və vahid bir hikmət sayəsində idarə olunur.

«Budur Allah! Axı siz Ondan nə cür döndərilirsiz?»²

Aydındır ki, bəşərin elmi nə qədər irəliləsə, təbiət varlıqları arasındakı əlaqə və qanunlar nə qədər artıq kəşf olunsa yaradılışın hikmət və sirləri də bir o qədər aşkar olacaqdır. Bu sadə və aydın nişanələrə dərindən diqqət yetirmək aludə olmamış, günah çirkabına düşməmiş pak qəlblər üçün kifayətdir.

SUALLAR

1.Allahı tanımağın müxtəlif yollarını və onların xüsusiyyətlərini bəyan edin.

2.Allahı tanımağın sadə yolu hansıdır? Hansı xüsusiyyətlərə malikdir?

3.Varlıqların məqsədyönlü nişanələrinin bəyan edin.

4.Nəzm dəlilinin məntiqli şəklini bəyan edir.

YEDDİNCİ DƏRS

VACİBUL-VÜCUDUN İSBAT OLUNMASI

–Müqəddimə

–Bürhanın mətni

–İmkan və vücud

–İllət və mə’lul

–İllətlər sonsuzluğunun qeyri-mümkün olması

–Bürhanın bəyan edilməsi

MÜQƏDDİMƏ

Əvvəlki dərsdə qeyd etdik ki, ilahi filosoflar və kəlam alimləri (teoloqlar) Mütəal Allahın isbat olunması barəsində çoxlu dəlillər gətirmişlər ki, bunlar müfəssəl fəlsəfə və kəlam kitablarında qeyd olunmuşdur. Biz onların arasında daha az müqəddiməyə ehtiyac duyulan, eyni halda möhkəm bir dəlil və düşünüləsi sadə olan bir bürhanı seçmişik və onu izah edəcəyik. Lakin diqqət yetirmək lazımdır ki, bu bürhan Allahı yalnız Vacibul-vücud, yə’ni vücudu zəruri və yaradana ehtiyacı olmayan bir varlıq kimi isbat edir. Onun elm, qüdrət, cism olmamaq, zaman və məkana daxil olmamaq kimi xüsusiyyət və sifətləri başqa dəlillərlə sübut olunmalıdır.