13»3»2 Czek

Czek to udzielane bankowi pisemne zlecenie, na określonym prawem formu- larzu, wypłacenia okazicielowi lub oznaczonej osobie, zwanej remitentem, wymie- nionej sumy pieniężnej ze środków będących w dyspozycji wystawcy, najczęściej na rachunku bankowym². Remitent jest pierwszym właścicielem czeku. Podawcą czeku do realizacji może być sam właściciel.

Ze względu na wystawcę czeki dzielą się na:

czeki bankowe, czeki bankierskie, czeki skarbowe, czeki podróżnicze.

Podstawowy rodzaj czeku to czek bankowy, który jest emitowany przez bank dla posiadacza rachunku w tym banku. Wystawiany przez właściciela czek jest dla banku upoważnieniem wypłacenia okazicielowi lub wskazanej na nim osobie okreś- lonej wartości pieniężnej. Czeki bankowe dzielą się na dwa podstawowe rodzaje:

czek gotówkowy, czek rozrachunkowy.

Czek gotówkowy upoważnia, co wynika z nazwy, do podjęcia gotówki z ban- ku. Z kolei czek rozrachunkowy służy do zawierania transakcji bezgotówkowych. Dłużnik zamiast gotówką reguluje swoje zobowiązanie wręczając czek wierzycie- lowi, który po dokonaniu formalności określonych w prawie czekowym (podpisa- nie, ostemplowanie) podaje czek do realizacji bankowi dłużnika. Bank na tej pod- stawie dokonuje operacji bezgotówkowej, obciążając kwotą, na którą opiewa czek, jego wystawcę (dłużnika) przy jednoczesnym uznaniu rachunku wierzyciela.

² Z formalnego punktu widzenia papier wartościowy zwany czekiem musi zawierać następujące elementy: 1) słowo „czek", 2) bezwarunkowe polecenie wypłaty sumy pieniężnej określonej cyfrowo i słownie, 3) nazwę i siedzibę banku mającego dokonać wypłaty, 4) oznaczenie rachunku, z którego wy- płata ma być dokonana, 5) datę i miejsce wystawienia czeku, 6) podpis wystawcy czeku.

Innym rodzajem czeku jest czek bankierski, który jest stosowany w opera- cjach między bankami i (lub) instytucjami kredytowymi. Czek bankierski charak-

teryzuje nie tylko to, że jest wystawiany przez bank (instytucję kredytową), lecz także to, że trasatem wskazanym na wekslu jest bank — korespondent banku wy- stawiającego czek. Czeki bankierskie są najczęściej czekami imiennymi, zwłaszcza w obrotach zagranicznych.

Czek skarbowy jest wystawiany przez organy administracji skarbowej (finan- sowej) z tytułu różnych zobowiązań publicznoprawnych. Stanowi on ułatwienie w regulowaniu zobowiązań przez władze publiczne.

Specyficznym rodzajem czeków są czeki podróżnicze³, które są emitowane przez renomowane banki, instytucje finansowe oraz biura podróży. Czek podróżni- czy umożliwia regulowanie zobowiązań podczas podróży. Jego cechą charaktery- styczną jest to, że nie ma on remitenta, co oznacza, że nabywcą czeku jest ta sama osoba, która będzie się nim posługiwała podczas regulowania zobowiązań za gra- nicą. Czek jest więc asygnowany i kontrasygnowany przez tę samą osobę, co ogra- nicza prawdopodobieństwo oszustw. Czeki podróżnicze stanowiły w przeszłości stosunkowo bezpieczny sposób posługiwania się surogatami pieniądza.

Z punktu widzenia formy czeków rozróżnia się:

czeki imienne,

• czeki na okaziciela.

Najważniejszą cechą czeku imiennego (rekta czeku) jest to, że nie może on być przenoszony przez indos. Spełnienie tego wymogu jest możliwe dzięki za- mieszczonej klauzuli „nie na zlecenie" lub klauzuli równoznacznej. Poza tym czek imienny — co wynika z jego nazwy — zawiera imię i nazwisko lub nazwę insty- tucji, czyli remitenta.

Możliwości realizacyjne (podawcze) czeku są znacznie szersze w przypadku czeku na okaziciela. Ten rodzaj czeku nie wyklucza podania na nim nazwy remi- tenta, ale też nie jest to warunek konieczny, aby czek zrealizować. Istotne jest, że na czeku na okaziciela musi się znajdować określenie „wypłacić okazicielowi" lub imię i nazwisko (nazwa firmy) remitenta oraz określenie „lub okazicielowi".

Inny podział czeków jest związany z warunkami ich realizacji. Na podstawie tego kryterium czeki dzielą się na:

« czeki nie potwierdzone,

• czeki potwierdzone.

³ Czek podróżniczy nie jest czekiem w rozumieniu prawa czekowego, gdyż nie zawiera wszyst- kich elementów właściwych temu rodzajowi papieru wartościowego.

Realizacja czeku nie potwierdzonego nie wymaga żadnych dodatkowych czynności przed podaniem go do realizacji. Inaczej jest w przypadku czeku po- twierdzonego, gdyż przyjmujący go podmiot żąda, aby bank wystawcy czeku po- twierdził, że wystawca posiada na rachunku bankowym środki, które umożliwią zrealizowanie czeku. Czek potwierdzony chroni więc interesy posiadacza czeku

(remitenta). Potwierdzenie czeku przez bank wystawcy wiąże się — z reguł} — z zarezerwowaniem środków finansowych.

Rozwój pieniądza elektronicznego powoduje, że czeki są w coraz większym stopniu zastępowane kartami płatniczymi i kredytowymi, zwłaszcza w regulowaniu należności związanych z operacjami detalicznymi.