2. Korupcja jako zjawisko socjalne

Podczas lat niepodległości Ukrainy stworzono dużo rozwidlonych struktur przeciwdziałających zjawisku korupcji, niestety nie osiągnięto oczekiwanych wyników. Jak zaznacza się w Koncepcji walki z korupcją na 1998-2005 lat¹², zatwierdzonej przez Dyrektora Prezydenta Ukrainy od 24 kwietnia 1998 roku art. 367, „nie zważając na przedsięwzięte ostatnio organizacyjno-prawne środki co do przeciwdziałania korupcji, podziałki jej nie zmalały. Przez niewykonanie ciągu przedsięwzięć, przewidzianych przez narodowy program walki z korupcją,,¹³ nie odbyło się odczuwalnego zmniejszenia działam korupcyjnych » . Sytuacja jest skomplikowana, ponieważ korupcyjnych łamań prawa nie dokonują tylko pracownicy urzędowi, ale także ich bezpośredni kierownicy oraz pracownicy ochrony porządku publicznego oraz prawnego. Na przykład w ciągu 2008 roku za popełnienie przestępstw korupcyjnych do administracyjnej i kryminalnej odpowiedzialności pociągnięto prawie 400 pracowników na stanowiskach w ministerstwie spraw wewnętrznych, ponad 300 urzędników skarbowych i 40 celników.¹⁴

O rozpowszechnieniu korupcji w Ukrainie świadczą dane ciągów badań socjologicznych, które przeprowadzano na Ukrainie przez miejscowych i zagranicznymi fachowców. W szczególności, szeroko znane przesłuchania, przeprowadzone przez socjologiczną służbę Ukraińskiego centrum badań ekonomiczno-politycznych, Ukraiński instytut badań socjologicznych, analityczne centrum oraz niektóre inne organizacje.¹⁵ Wyniki socjologicznych przesłuchań naprowadzają do dysertacyjnych badań. D. G. Zabroda¹⁶ zaznacza, że zjawisko korupcji jest najbardziej rozpowszechnione w zakładach lekarskich (23,9% przesłuchanych), następnie w zakładach edukacyjnych (17,3%), w milicji (16,5 %), narządach miejscowej władzy (14,3%), wyższych narządach władzy (9,5%) i państwowa końcowa atestacja( w szkołach) (8,6%). Nieznacznie rozpowszechnione dane zjawisko respondenci zaznaczają w prokuraturze (5,65%) i sądach (3,9%).¹⁷

3. Koncepcje walki z korupcją

W „Koncepcji walki z korupcją” w latach 1998-2005¹⁸, zatwierdzonej Dekretem Prezydenta Ukrainy od 24 kwietnia 1998 roku art. 367, określa się przesłanki i czynniki, które sprzyjają korupcji. W szczególności, przesłanki korupcji rozdzielają się na te właściwe krajom przejściowego typu, i te które związane są z przeliczeniami i innymi usterkami w przeprowadzeniu społecznych przekształceń bezpośrednio w Ukrainie.

Przesłankami pierwszej grupy w zaznaczonej koncepcji:

• nieobecność przez długi czas politycznej i ekonomicznej strategii kształtowania nowego społecznego ustroju, niedocenienie roli państwowej regulacji w pełnieniu tych przekształceń, w szczególności co do działalności administracyjnego aparatu, znaczne osłabienie państwowej kontroli;

• obecność legalnych i utajonych sił politycznych , które dążą do odbudowy byłego ustroju z jego państwowo-administracyjnym systemem i stawiają opór zaprowadzaniu demokratycznych zasad we wszystkich zakresach społeczeństwa.

• obecność znacznych pozostałości starego naczelno-administracyjnego systemu w wyglądzie nadmiernie dużego państwowo administracyjnego i innego służbowo-obsługującego aparatu z nieuzasadnionymi szerokimi pełnomocnictwami;

• procesy zmiany form własności, prywatyzacji i gromadzenia znacznych wartości, które odbyły się w pierwszych lata niepodległości przeważnie nieoficjalnie albo półlegalnie;

• masowe pragnienie nowych przedsiębiorczych struktur, włączając kryminalne, rozwiązanie przez państwowy aparat swoich osobistych problemów;

• masowa zmiana prawodawczych i innych prawnych norm, osłabienia nadzoru i kontroli za ich wykonaniem;

• znaczne zwiększenie ilości mało zorientowanych w narodowym ustawodawstwie i porządku prawnym cudzoziemskich przedsiębiorców i inwestorów, którzy stali się łatwą zdobyczą korupcjonistów.

Przesłankami drugiej grupy w Koncepcji nazwano:

• deklaratywność wielu reformatorskich zamiarów i decyzji władzy co do przeciwdziałania korupcji;

• zwłoka i niekonsekwencja w przeprowadzeniu reform co do demokratyzacji zarządu społeczeństwem, działalności państwowego aparatu, liberalizacje gospodarki, podtrzymania przedsiębiorczości, małego i średniego biznesu;

• swobodne stworzenie obiektów przedsiębiorczej działalności na zapleczu państwowego majątku, przenoszenie państwowej własności na prywatną w interesach oddzielnych grup, w cieniu struktur, klanów;

• kryminalizacja ekonomicznych i innych socjalnych stosunków wskutek niedokonanej pieniężnej i podatkowej polityki;

• bierność ochrony porządku prawnego i innych organów państwowych co do przyciągania winnych w korupcyjnych czynach i innych bezprawnych operacjach do odpowiedzialności;

• rozpowszechnienie w społeczeństwie świadomosci o skorumpowaniu władzy, dopuszczalności, skuteczności i nieuniknioności korupcyjnych związków i działań o niechęci władzy do walki z nimi, a nawet pobłażliwość, że doprowadził do powrotnego wpływu na kształtowanie w ludność gotowości i zwyczaju do użycia korupcyjnych stosunków;

• zatwierdzenia wśród obywateli, nastawionych na walkę z korupcją, myśli o priorytetowej bardziej drastycznej karze dla winnych dokonania działań korupcyjnych, a nie usunięciu przyczyn i umów.”

W samej Koncepcji walki z korupcją w latach 1998-2005¹⁹, zatwierdzonej Dekretem Prezydenta Ukrainy od 24 kwietnia 1998 roku art. 367, naprowadzany powyżej podział przesłanek korupcji na dwie grupy przyznano warunkowo, ponieważ na ogólnie socjalnym poziomie oni oprawiają się i wywołują inne niepożądane dla społeczeństwa zjawiska. Zaznaczone przesłanki w współdziałaniu i w zmienionym wyglądzie odgrywają determinującą rolę albo przybierają formę bezpośrednich przyczyn i umów, które w zaznaczonej Koncepcji rozdzielają się na: polityczne, ekonomiczne, prawne, organizacyjnie-administracyjne i socjalno-psychologiczne. Warto odnotować, że takie podejście jest dosyć rozpowszechnionym wśród przedstawicieli kryminologii.²⁰

Do politycznych czynników odnieść należy:

• nieobecność programowej i przedmiotowej w wdrożeniu demokratycznych zasad w różne zakresy społecznego życia, w szczególności w system zarządu społeczeństwem;

• powolny rozwój politycznej struktury i świadomości społeczeństwa, przede wszystkim jego obywatelskich instytucji, ich niesformowana i brak gotowości do równego partnerskiego uczestnictwa obok organów państwowych w rozwiązaniu społecznych problemów;

• brak systemu edukacji u biurokratów oraz patriotycznych uczuć, moralnych, fachowych jakości, zrozumienia, ma temat, że korupcja podkopuje powagę i siłę państwa, etyczne podstawy społecznej świadomości;

• niedostateczne określenie, niekonsekwencja i piętrowość w przeprowadzeniu antykorupcyjnej polityki;

• nieobecność państwowej inicjatywy i potrzebnych organizacyjnych wysiłków co do stworzenia społecznych kształtowań, niezależnych, niepaństwowych struktur dla wzrostu aktywności ludności w walce z korupcją.

Zgadzając się z naprowadzanymi powyżej politycznymi przyczynami uważam, że głównymi wśród nich są: wygórowania upolitycznienia współczesnego ukraińskiego społeczeństwa, skutkiem czego jest przeświadczenie zdecydowanej większości obywateli o tym, że osiągnięcie społecznego znaczenia może być dokonane jedynie przez łapówkarstwo. Niedoskonałość wyborczego ustawodawstwa, w związku z tym- wyższe płace, można otrzymać to czy inne pożądane polityczne stanowisko; rozwiązanie przez politykami kadrowych pytań we wszystkich zakresach władzy (prawodawczej, wykonawczej i sądowej).

Ekonomicznymi czynnikami w Koncepcji nazwano: nieobecność sprzyjającego reżimu działalności przedsiębiorstw i przedsiębiorców, zwłaszcza co do spłaty podatków, odliczeń do budżetu, otrzymanie państwowego podtrzymania, kredytów i tym podobnie; przejrzystość procesów reprywatyzacji własności, rozwiązania różnych ekonomicznych i gospodarczych pytań, oceny dochodów, objętości podatków, otrzymania ulg i tym podobnie, co stwarza umowy ich rozwiązania za dodatkowe wynagradzanie dla biurokraty; obecność przeciwieństw, kiedy na tle zwiększenia ilości dostatnich i bogatych ludzi, wzrostu ich dochodów wiele państwowych biuralistów jest znacznie mniej zamożna co prowadzi ich do “rządzy łatwego pieniądza”

Moim zdaniem, do ekonomicznych czynników korupcji warto dodać i takie, jak: niedoskonałość systemu podatkowego (wygórowana podatkowa presja w stosunku do podatników); obecność przeciwieństw, kiedy na tle zwiększenia ilości dostatnich i bogatych ludzi, wzrostu ich dochodów wiele państwowych biuralistów, nadzielonych pełnomocnictwami w zapewnieniu umów dla dochodowej działalności, nie mają nawet miernego dostatku, zawiłość gnuśnych procedur; nieobecność otwartych reguł kupna-sprzedaży działek rolnych; zamknięty charakter prywatyzacyjnych procesów.

Wśród przyczyn, które rodziły korupcję są i takie jak: niedocenienie życiowej konieczności pozbycia się korupcji jej ekonomicznego podglebia; znaczące usterki w organizacji informacyjno-analitycznej, zwiadowczego zapewnienia kompleksowego zarządu odpowiednimi siłami, u koordynacji i współdziałania państwowych, między innymi specjalnych struktur ochrony porządku prawnego; bezład w opracowaniu i wdrożeniu do działalności ochrony porządku prawnego, technicznego i technologiczno - narzędziowego, a także światowego doświadczenia; niedokonia i hamowanie ogłoszonych reform odpowiednich państwowych struktur, niska wykonawcza dyscyplina; niedostateczny poziom profesjonalizmu narządów ochrony porządku prawnego. Nie zaprzeczając wyżej przedstawionej informacji, do przyczyn i umów, które sprzyjają korupcji trzeba odnieść i takie, jak: nieefektywność funkcjonowania współczesnego systemu kontroli przeciwko korupcji, której oddzielnymi rodzajami są państwowa i społeczna kontrola; nieskuteczna prawodawczo przymocowanych przedsięwzięć przeciwdziałania korupcji, ich mało efektywność; niewyrazistość w wyznaczeniu zadań, funkcji i pełnomocnictw obiektów przeciwdziałania korupcji, ich dubbing i paralelizm; nieobecność jedynego i niezależnego narządu przeciwdziałania korupcji na Ukrainie; zawiłość rejestracyjnych procedur w narządach władzy wykonawczeji miejscowego samorządu; nieobecność przejrzystości procesów reprywatyzacji własności; formalny charakter czynnego systemu deklarowania dochodów państwowych biuralistów.

Co do charakterystyki niebezpieczeństwa korupcji dla społeczeństwa i państwa. Najpierw, trzeba podkreślić, że korupcja sprzyja kształtowaniu w społeczeństwie podstaw autorytarnego reżimu, przedstawia sobą porozumienie elitarnych grup, które kontrolują gospodarkę i państwowy zarząd, co do ograniczenia politycznych praw i wolności umów. W ciągu ostatnich dziesięcioleci taka praktykę można było zaaobserwować podczas transformacji politycznych reżimów w państwach trzeciego świata, które przeżyły znaczną ilość przewrotów wojskowych, zmian rządów i rządzącej elity. Jak wiernie akcentuje O.I. Demydow „konflikt między skorumpowaną władzą i społeczeństwem może doprowadzić do przeciwnego ruchu do władzy w celu jej zachwytu za każdą cenę i usunięcie rządzących socjalnych grup, czyli do socjalnej eksplozji i chaosu, który przedstawia wyższy stopień nieurządzonych społecznych stosunków.”²¹ Socjalne niebezpieczeństwo korupcji kryje się w możliwości rozpowszechnienia gwałcicieli metod zarządu, zastosowywanych korupcjonistami do hamowania socjalnego niezadowolenia. Właśnie to prowadzi do ograniczenia indywidualistycznych praw wolności, kształtowaniu podstaw autorytarnego reżimu. Ukraina w latach 90. przedstawia celny przykład takiej transformacji. W jej państwowym aparacie korupcja nabyła grożące rozmiary. Łapówkarstwo, przekupstwo, protekcjonalizm, lobbyzm stały się zwyczajnymi zjawiskami.Stało się to przyczyną strukturalnego i politycznego kryzysu w Radzie Najwyższej i Gabinecie Ministrów. Można mówić o tym, że jest założona do podstawy ojczystej państwowości zasada podziału władzy nie jest czynna, ponieważ nie pracuje mechanizm hamowań takich przeciwwag. Warto odnotować jeszcze jeden nie mniej ważny aspekt socjalnego niebezpieczeństwa korupcji. Polega on na bezpośrednim związku korupcji z gospodarką. Właśnie jej interesy najczęściej przedstawiają korupcjoniści. Ich utajona działalność nabywa charakteru w cieniu polityki. Warto odnotować obserwowane rozgraniczenie zakresów wpływu między korporatywnymi skorumpowanymi grupami. Oligarchia skupiła w swoich rękach główną część prywatyzowanej państwowej własności.Beztroska korupcji we współczesnej Ukrainie polega również na tym, że skorumpowanie w szczególności stosunków społecznych i prawnych, urządza obie strony takowych stosunków, a mianowicie tych, które drepczą o rozwiązaniu problemu i tych, które o niej decydują.

Oprócz tego, należy wskazać międzynarodowy aspekt socjalnego niebezpieczeństwa korupcji. Polega on najpierw na tym, że dochody korupcjonistów po „praniu” włączają się w światowe i narodowe finansowe potoki. To podkopuje państwowe i międzynarodowe instytuty władzy i gospodarki. W wielu państwach świata korupcja zaczęła poważnie zagrażać mocy prawej demokracji i prawom człowieka, nadwyrężać zaufanie do władzy, zasady państwowego zarządu, komplikować ekonomiczny rozwój oraz grozić stabilności demokratycznych instytutów. Niebezpieczeństwo korupcji jako socjalnego zjawiska polega na tym, że zmniejsza ona powagę państwa na międzynarodowej arenie, komplikuje stosunki z innymi państwami i całą międzynarodową społecznością, pomniejsza znaczenie wpływ demokratycznych podstaw zarządu społeczeństwem, narusza główne zasady funkcjonowania państwa (prawomocności, przewodzenia prawa, równości przed prawem, socjalnej sprawiedliwości,, nieuniknioności kary i tym podobnie), przeszkadza rozwojowi ekonomicznych stosunków rynkowych, i odwrotnie sprzyja kryminalizacji stosunków ekonomicznych, legalizacji dochodów otrzymanych bezprawną drogą, niszczy duchowe, moralne i społeczne wartości. W kompleksie wyżej wzmiankowane i inne faktory, które wskazują na niebezpieczeństwo korupcji, świadczą o tym, że ona jest realnym zagrożeniem dla narodowego bezpieczeństwa i demokratycznego rozwoju państwa, ponieważ ma negatywny wpływa na wszystkie strony społecznego życia w państwie. Ostatnio w środkach masowej informacji, oświadczeniach i występach znanych politycznych i społecznych działaczy, w dokumentach różnego rodzaju międzynarodowych organizacji, Ukraina coraz częściej uważana jest jako jeden z najbardziej skorumpowanych państw świata, wzmacnia nieufny i czujny odbiór Ukrainy w cywilizowanym świecie, to zamyka przed tym państwem drzwi do wpływowych międzynarodowych organizacji, pogarsza i bez tego daleki od potrzebnego inwestycyjny klimat.

Na poziomie międzynarodowym Ukraina ma reputację niezwykle skorumpowanego kraju. Potwierdzeniem tego jest nieodmienne niskie miejsce Ukrainy w autorytatywnych międzynarodowych rankingach.Oznaki korupcji po pierwsze wskazują na jej socjalną istotę. Na przykład, D. G Zabroda zaznacza, że korupcja jest jak obiekt wpływu systemu ochrony porządku prawnego: ma systemowy charakter, przejawia się w obecności systemowych jakości i samodzielnych form istnienia, które mają tendencję do komplikacji; jest całokształtem różnych charakterów, ale jedynym za swoją istotą łamań prawa, w pierwszej kolejności: przestępstw, przewinień; charakteryzuje się wspólnym związkiem co do innych przestępstw i najpierw, zorganizowanej przestępczości; rodził szereg negatywnych skutków jak dla oddzielnych fizycznych i prawnych osób, tak i dla społeczeństwa i państwa.²² M.I. Melnyk akcentuje na tym, że socjalna istota korupcji przejawia się najpierw, w tym że ma historyczne upływy i socjalne przesłanki; w jej ogólnym i globalnym charakterze; jest politycznym, psychologicznym, moralnym, prawnym, ekonomicznym, a więc, i systemowo - socjalnym zjawiskiem.²³ Uczony również wyciąga generalizujący wniosek, że korupcja - to skomplikowane i wieloaspektowe (ekonomiczne, polityczne, prawne, moralne, psychologiczne) socjalne zjawisko. Jego zdaniem, z którym warto się zgadzać to jej socjalna istota przejawia się w tym, że ma ona socjalne uwarunkowanie (jest produktem socjalnego życia); ma swoją socjalną cenę, którą płaci społeczeństwo za istnienie korupcji; istotnie wpływa na najważniejsze socjalne procesy. Powinien przystosowywać się do socjalnych realiów, stale być modyfikowany.

Starałem się przeanalizować główne oznaki (linie) korupcji jako socjalnego zjawiska i udowodnić, że:

1. Korupcja jest stałym towarzyszem władzy, a jej powstanie powiązane jest z narodzinami państwa, oraz z utworzeniem państwowego aparatu władzy. Jako atrybutu społeczeństwa i państwa, korupcja weszła w stałe formy, które mają typowy charakter. Istniejąc w tej zbiorowości i i będąc tworem społecznych stosunków, korupcja przeszywa wszystkie zakresy jego struktury. Jak wiernie akcentuje w Koncepcji walki z korupcją w latach 1998-2005 , zatwierdzonej Dekretem Prezydenta Ukrainy od 24 kwietnia 1998 roku art. 367, „żaden z społeczno-politycznych i ekonomicznych systemów nie ma pełnego immunitetu do korupcji - zmieniają się tylko jej objętość i przejawy, a także jej możliwości, że określa się stosunkiem do jej państwa i społeczeństwa”.²⁴

2. Przeglądowa analiza historycznego doświadczenia udowadnia, że problem przezwyciężenia nadużycia i łamania prawa, które dziś tradycyjnie odnoszą się do korupcyjnych, istniał od momentu kształtowania publicznych narządów z władczą gestią. O tym, że skorumpowane stosunki towarzyszyły państwu odwiecznie, świadczą pomniki kultury, wypowiedzi znanych myślicieli i historyczne fakty.

3. Odzyskanie korupcji oznak systemowego zjawiska przez porażenie nią narządów państwowej władzy, narządów miejscowego samorządu, życiowy ważnych instytutów społeczeństwa i przekształcenia jej na funkcjonalnie ważny sposób ich istnienia. Jak akcentuje w Rezolucji ONZ z uprzedzenia przestępczości i zachowania z delikwentami od 1990 r., „problemy korupcji w państwowej administracji noszą ogólny i systemowy charakter.”²⁵

4. Korupcja jest jednym z głównych zagrożeń dla rozwoju wielu krajów, ponieważ przeszkadza ona normalnemu funkcjonowaniu instytutów państwa, ogarniając jak ogólno - socjalne, tak i prawne pole energiczności społeczeństwa. A w wielu państwach świata, w szczególności w Ukrainie jest ona uznawana za jedno z zagrożeń dla narodowych interesów i dla narodowego bezpieczeństwa Ukrainy. Grozi przewodzeniu prawa, niszczy socjalną sprawiedliwość, zdumiewa ekonomiczny rozwój i konkurencję kraju na międzynarodowych rynkach, osłabia moralne podstawy społeczeństwa i stawia zagrożenie dla stabilności demokratycznych instytutów.

5. Korupcja jako zjawisko socjalne zmienia się wraz ze społeczeństwem. Przy czym jej istota zostaje nieodmienną, zmieniają się tylko rodzaje korupcyjnych działań i formy ich przejawu. Zmiany w strukturze korupcji i formie korupcyjnych przejawów z kolei determinują odpowiednie zmiany w społeczeństwie.

6. Charakterystycznym dla korupcji jest powrotny związek z państwowymi procesami, ponieważ ekonomiczne, polityczne, prawne i socjalne procesy wpływają na korupcję, a ona odpowiednio spełnia na nich negatywny wpływ.

7. Korupcja związana jest z innymi negatywnymi procesami, między innymi kryminogennymi. Najpierw dotyczy to związku korupcji z zorganizowaną przestępczością w cieniu gospodarki. Jako socjalne zjawisko nie może zostać wykarczowana w jakimś oddzielnym państwie czy na jakimś konkretnym etapie rozwoju społeczno-politycznego systemu. W związku z tym optymalnym w przeciwdziałaniu korupcji jest zmniejszenie jej objętości i niebezpieczności, ograniczenia (lokalizacja) zakresu warunkowania i rozpowszechnienia, wpływu korupcji na ekonomiczne, polityczne, prawne i inne socjalne zjawiska i procesy.

8. Główne wysiłki w walce z korupcją skierowują się na reagowanie na oddzielne korupcyjne przejawy, a nie na usunięcie przyczyn i umów, którym sprzyjają skuteczne przeciwdziałanie korupcji żąda użycia całego spektrum przedsięwzięć socjalnego wpływu na zachowanie obiektów społecznych stosunków. Wśród nich na pierwszym miejscu muszą być przede wszystkim przedsięwzięcia profilaktyczne zapobiegawczego charakteru, a represyjne przedsięwzięcia muszą wykorzystywać się przeważnie pod warunkiem dokonywania korupcyjnych przestępstw.

Charakter korupcji i przedsięwzięć co do jego usunięcia, które naprowadzają się w prawnych aktach daje możliwość wywnioskować generalizując o złożoności tego socjalnego zjawiska, ponieważ, nie zważając na znaczne naukowe osiągnięcia do spraw przeciwdziałania korupcji, w szczególności i normatywnego umocowania jej przyczynowego kompleksu, przedsięwzięć co do jego usunięcia, zostaje jednym z najbardziej aktualnych problemów współczesności, ponieważ zdolna zdumiewać różne rodzaje narządów państwowej władzy i kierunki ich działalności, a wyrządzona nią krzywda dotyczy różnych zakresów energiczności współczesnego państwa.