§32. Қоныс аударушылардың шаруашылығы.

949. 1891 ж. егін шықпай қалу салдарынан болған ашаршылық қамтыды Қазақстанның аумағын.

950. 1883 ж. Өскемен уезінде болған ара жәшігінің саны 4800-ге жуық.

951. 1900 ж. Өскемен уезінде болған ара жәшігінің саны 23 800-ге жуық.

952. Омарта шаруашылығымен айналысты Семей облысының Өскемен және Семей уездеріндегі орыс шаруалары. (аз мөлшерде Павлодар уезі, Жетісу, Сырдария облыстары).

953. Қауын, қарбыз, күнбағыс өндірді Өскемен, Семей уездері.

954. 1900 ж. егілген дәнді дақылдар 1.4 мың десятина жерге егілді.

955. Кендір және сора өсірумен айналысты Ақмола, Семей облыстары.

956. Астық бастыратын, тазалайтын ашық алаң қырман.

957. Үйдің төбесін жабатын ағаш бөрене сырғауыл.

§33. Қазақстан аумағындағы қалалар.

Орал қаласы.

958. Орал қаласының негізі қаланды ХVІІ ғ. бас кезінде.

959. 1775 жылға дейін Жайық қалашығы деп аталып келді Орал.

960. Орал қаласы 1775 жылға дейін атылып келді Жайық қалашығы.

961. ХХ ғ. бас кезінде қала халқының саны 50 мың адамға жетті.

962. Орал қаласы Орал облысының орталығы болды 1868 жылдан бастап.

963. Гурьевтің негізі қаланды ХVІ ғ.

964. Жайық өзенінің оң жағалауында салынған қала Гурьев.

965. Гурьев Орал облысының уездік қаласына айналды 1868 ж.

966. 1897 ж. Астрахан мен Гурьевтың арасында қатынап тұрған кеме саны 117.

967. ХХ ғ. бас кезінде қала халқының саны 10 мың адам.

Павлодар қаласы.

968. 1720 ж. Коряков бекінісінің атымен Керегежар деген жерде салына бастады Павлодар қаласы.

969. Ертістің оң жағалауында орналасқан қала Павлодар.

970. Павлодар штаттан тыс қалаға айналды 1861 ж.

971. Павлодар Семей облысының уездің қаласына айналды 1868 ж.

972. Ертіс өзеніндегі пароход тоқтайтын маңызды айлақтардың бірі Павлодар қаласы.

973. Солтүстік-Шығыс Қазақстандағы ірі сауда орталығы Павлодар қаласы.

974. Павлодар қаласындағы аса бай тердің бірі А.И. Деров.

975. Қолы ашық, жомарт адам, қайырымдылық шараларын өткізіп тұрған көпес А.И. Деров.

976. ХХ ғ. бас кезінде қала халқының саны 31 мыңға жуық.

977. 31 мың халықтың ішіндегі мұсылмандар саны 9 мың.

978. Қаланың белгілі тұрғыны, әйгілі әнші Майра Шамсутдинова (1890-1927).

Семей қаласы.

979. Ертістің оң жағалауында орналасқан қала Семей.

980. Семей қаласының негізі қаланды 1718 ж. әскери бекініс негізінде қаланды.

981. Семей аталу себебі оған таяу жерде ежелгі жеті ғимараттың қиранды қалдығы бар еді.

982. Бекініс Колыванский әскери аймағының уездік қаласына айналды 1782 ж.

983. Қала Тобыл губерниясының қарамағына өтті 1797 ж.

984. Омбы облысының округтық қаласына айналды 1822 ж.

985. Семей қаласы Семей облысының орталық қаласына айналды 1854 ж.

986. Семей уезінің және Семей облысының орталығына айналды 1868 ж.

987. Императорлық Орыс Географиялық қоғамы Батыс Сібір бөлімінің Семей бөлімшесі құрылды 1902 ж.

988. Осы бөлімшенің жанында ашылды мұражай.

Өскемен қаласы.

989. Ертістің оң жақ бетінде Үлбі өзені келіп құятын жерде орналасқан Өскемен қаласы.

990. Қаланың негізі қаланды 1720 ж. бекініс ретінде.

991. Бекіністің жанында айырбас сарай ашылды 1765 ж.

992. Бекініс қала атанды 1804 ж.

993. Семей облысындағы уездік қала мәртебесіне ие болды 1868 ж.

994. 1900 ж. қала халқының саны 10 мың адам.

Петропавл қаласы.

995. Есілдің бойындағы Қызылжар деген жерде Сібірдің оңтүстік шебін көшпелі халықтың шабуылынан қорғау мақсатымен салынды 1752 ж. Петропавл қаласы.

996. Қала мәртебесіне ие болды 1807 ж.

997. Омбы облысының округтық қаласына айналды 1822 ж.

998. 1900 ж. қалада болған сауда орнының саны 446.

999. Сауда айналымының жылдық мөлшері 4 миллион сом.

1000. 1897 ж. қала халқының саны 20 мыңға жуық.

Көкшетау қаласы.

1001. Округтық приказдың орталығы ретінде салына бастады 1824 ж. Көкшетау қаласы.

1002. Ақмола облысының уездік қаласына айналды 1868 ж.

1003. 1897 ж. халық санағы бойынша қалада тұрған халық саны 5 мың адам.

Қарқаралы қаласы.

1004. Қарқаралы сыртқы округының әкімшілік орталығы ретінде қаланды 1824 ж. Қарқаралы қаласы.

1005. Қала мәртебесіне ие болды және Қарқаралы уезі орталығына айналды 1868 ж.

1006. ХІХ ғ. аяқ кезінде қала халқының саны 3500 адам.

1007. Халық құрамы қазақтар – 1912, казактар – 531, татарлар – 472, шаруалар мен мещандар – 560 және т.б.

1008. Қазақ станицасы және патша үкіметінің Арқадағы тірек пункты ретінде бой көтерді 1846 ж. Атбасар.

1009. ХІХ-ХХ ғ. шебінде Атбасардағы тұрғын саны 2600 адам.

1010. Зайсан уезінің штаттан тыс қаласы Көкпекті.

1011. Зайсан уезінің негізі қазақ станицасы ретінде қаланды 1836 ж.

1012. Көкпекті сыртқы округының орталығына айналды 1844 ж.

1013. Көкпекті уезінің орталығына айналды 1869 ж.

1014. Өскемен уезінің, кейін Зайсан уезінің штаттан тыс қала мәртебесіне ие болды 1875 ж.

1015. ХХ ғ. бас кезіндегі халық саны 2800 адам.

Ырғыз қаласы.

1016. Ырғыз өзенінің оң жағнда орналасқан қала Ырғыз.

1017. Ырғыз қаласының негізі қаланды 1845 ж.

1018. Қаланың салынуына себеп болған К.Қасымұлы бастаған көтерілістер.

1019. Қаланы Орал казактары салғандықтан алғашқыда аталды Орал бекінісі.

1020. Орал бекінісі атауы өзгертіліп Ырғыз деп аталды 1868 ж.

1021. Торғай облысының уездік орталығына айналды 1868 ж.

1022. ХХ ғ. бас кезінде халық саны 1000 адам.

Торғай қаласы.

1023. Торғай қаласының негізі қаланды 1845 ж.

1024. Қаланың салынуына себеп болған К.Қасымұлы бастаған көтерілістер.

1025. Қаланы Орынбор казактары салғандықтан алғашқыда аталды Орынбор бекінісі.

1026. Торғай қаласының алғашқы атауы Орынбор бекінісі.

1027. Торғай қаласының алғашқыда Орынбор бекінісі деп аталу себебі қаланы салған Орынбор казактары.

1028. Торғай облысының уездік орталығына айналды 1868 ж.

1029. ХХ ғ. бас кезінде халық саны 900 адам.

Зайсан қаласы.

1030. Зайсан қаласының негізі қаланды 1864 ж.

Ресей империясының қазақ-орыс шекарасындағы әскери күзет пункті Зайсан қаласы.

1031. Зайсанның алғашқы аты Жеменей.

1032. Қалалық елді мекен деген мәртебе алды 1893 ж.

1033. ХХ ғ. бас кезінде халық саны 4000 адам.

Ақтөбе қаласы.

1034. Ақ төбе деп атайтын бекініс ретінде қаланды 1869 ж.

1035. ХХ ғ. бас кезінде тұрғын саны 3000 адам.

Қостанай (Николаевск) қаласы.

1036. Торғай облысындағы ең үлкен қала Қостанай (Николаевск) қаласы.

1037. Қостанай қаласының негізі қаланды 1879 ж.

1038. 1879 ж. қалаға көшірілген шаруалар саны 1200 отбасы.

1039. 1889 ж. қала мен қала маңындағы халықтың саны 18 000.

Темір қаласы.

1040. Жем өзені бойындағы күзет пункті ретінде негізі қаланған қала 1897 ж. Темір қаласы.

1041. ХХ ғ. бас кезінде тұрғын саны 750 адам.

1042. 1807 ж. Верныйда – 22 744, Жаркентте – 16 094, Әулиеата – 11 722, Перовскіде (Ақмешітте) – 5058.