21. Асноўныя этапы юрыдычнага афармлення прыгоннага права на Беларусі.

Пачаткам юрыдычнага афармлення прыгоннага права можна лiчыць Прывiлей Казiмiра 1447 года. У Прывiлеi выкладзены правы феадалаў. Згодна з Прывiлеем права уласнасцi на зямлю атрымалi феадалы. Яны ўзмацнiлi свой эканамiчны i палiтычны ўплыў у дзяржаве.

Згодна з артыкулам 11 службовыя асобы не павiнны былi прымаць на дзяржаўныя або вялiкакняскiя землi прыватнаўладальнiцкiх сялян. Гэта ж забаранялася рабіць i феадалам. Быў узаконены пошук i вяртанне ўцекачоў. Артыкулам 12 за феадалам замацоўвалася права судзiць залежных сялян. Такiм чынам, Прывiлей 1447 года заклаў асновы заканадаўчага афармлення прыгоннага права i адначасова стаў юрыдычнай асновай афармлення правоў усёй шляхты.

У 1468 годзе быў складзены Судзебнiк Казiмiра, якi стаў першым агульнадзяржаўным зборнiкам законаў ВКЛ. Гэтыя нормы абаранялi феадальную зямельную ўласнасць i замацоўвалi права феадалаў на эксплуатацыю сялян. Тут згадваюцца і правы сялян. Судзебнік прадугледжваў адказнасць аж да смяротнага пакарання за выкраданне або садзеянне ўцёкам чужых “людзей”. Тым не меньш, грамадзянскі статус селянiна паступова падае.

Адным з асноўных юрыдычных прынцыпаў пазбаўлення феадалам пахожых людзей волі з’яўлялася даўнасць, г. зн. працяглы час пражывання сялян у адным і тым жа маёнтку. Замацаванне прынцыпу даўнасці ўпершыню было устаноўлена Статутам 1529 года(дазволіў землеўласнікам вяртаць збеглых сялян на працягу 10 гадоў).

Каб упарадкаваць сялянскае землекарыстанне і павіннасці, павялічыць прыбыткавасць фальваркаў у 1557 годзе распачалася аграрная рэформа, вядомая пад назвай “Устава на валокі” У гэтым законе атрымаў юрыдычае афармленне голоўны прынцып феадальнага права ўласнасці на зямлю, у сілу якога ўсе землі сялян прызнаваліся ўласнасцю феадала. Была ўведзена адзіная мера зямельнай плошчы – валока (складала 21,36 га). За карыстанне кожнай валокай прадугледжваліся падаткі і павіннасці. Памеры павіннасцей землеўласнік вызначаў асабіста, і яны пастаянна раслі. Рэформа разбурыла абшчыннае землекарыстанне і ўводзіла падворнае

У Статутах 1566 і 1588 гг. вялікая ўвага надзяляецца мерам барацьбы з уцекачамі На падставе гэтага можна дапусціць, што праблема ўцёкаў сялян была вельмі актульнай для таго часу. Другі Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 года – юрыдычна замацаваў дзесяцігадовы тэрмін пошуку беглых або ўкрадзеных сялян

Трэці Статут 1588 года пацвярджаў заканадаўчае афармленне прыналежнасці зямлі шляхецкаму саслоўю. Статут павялічыў тэрмін пошуку да 20 гадоў. Статут залічваў у разрад непахожых і сялян, якія пражылі на землях феадалаў 10 і больш гадоў. Калі першыя два Статуты абмяжоўвалі рабства, то трэці Статут поўнасцю яго знішчыў. У Статуце значылася, што простаму чалавеку, які не атрымаў ад вялікага князя шляхецкай вольнасці, не мае права ніякім спосабам набываць маёнткаў і шляхецкіх зямеляў. Нізкі юрыдычны статус сялянства ярка адлюстраваны ў заканадаўча аформленай сістэме штрафаў за забойства. Так, паводле Статута 1588г. штраф за забойства шляхціча быў у чатыры разы большы, чам за забойства “цяглага мужыка У выніку актыўнай прыгонніцкай палітыкі дзяржавы прыблізна к сярэдзіне XVI ст. асноўная маса былога вольнага сялянства ў Вялікім княстве Літоўскім была запрыгонена.