37. Басқару жүйесінің бақылау тәсілдері..Кері және алдын алу байланыспен басқару. Басқарудың типтерінің артықшылықтары мен кемшіліктері.

Басқару жүйесінің бақылау тәсілдері

Кәсіпорынның ақпараттық жүйесі ретінде басқару есебінің объектілерін көрсететін әр түрлі әдіс – тәсілдер жиынтығы - басқару есебінің әдістістері д.а. Ол келесі элементтерден тұрады; құжаттау, түгелдеу, бағалау, бақылау шотарын топтастыру және жинақтау, жоспарлау, талдау, бақылау,мөлшерлеу және лимиттеу.

Құжаттау – бастапқы құжаттар және к\о –ның өндіррістік қызметін жеткілікті толық түрде көрсетуде басқару есебінде кепілдік беретін ақпараттарды машиналарға тасушылар. Бастапқы есеп жалпы есеп жүйесінде қаржылық және басқару есептері үшін негізгі ақпарат көздері б.т.

Түгелдеу объектінін нақты жағдайын көрсететін тәсіл. Түгелдеу көмегімен есептік көрсеткіштермен ауытқу анықталады; бірде есепке алынбаған құндылықтар, ал бірде жоғалтулар, жетіспеушілік, ұрлық көрсетіледі.Түгелдеу материалдық құндылықтардың сақталуына олардың пайдаланылуын бақылауды, есеп ақпараттарының толықтылығы мен жеткіліктілігін анықтауға мүмкіндік туғызады.

Топтастыру және бағалау, бақылау шарттарын пайдалану

-объект жөнінде ақпараттарды жинауды және жүйелендіруді меңгеру тәсілі.

Бақылау шоты – бұл жиынтық шот, яғни осы кезеңдегі операциялардың жиынтық сомалары бойынша жазулар жазылады.

Жоспарлау, мөлшерлеу және лимиттеу кәсіпорынның басқару жүйесіне кіреді.

Жоспарлау – ол нарық шартымен к\о –ның мүмкіндіктеріне сәйкес жүргізуге бағытталған үздіксіз циклдық процесс.

Мөлшерлеу – шығындарды өнім шығаруға жұмсаудың неғұрлым тиімді жолдарын іздеу және ресурстардың барлық түрлерін тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған оптималды мөлшер мен мөлшерлеу есебінен негізделген, ғылыми процесс.Кешенді мөлшер мен мөлшерлеуді к\о қызметінің барлық формасын қамтитын мөлшерлеу шаруашылығы құрады.

Лимиттеу – босалықылар мен шығындардың мөлшер жүйесіне негізделген , материалдық шығындарға бақылау жасаудың алғашқы сатысы.Лимит – мөлшерлден шығатын, біреудін белгіленген шекарасы.

Бақылау – к\о қызметінде алдын ала белгіленген тапсырмаларды орындауға бағытталған жоспарлау мен талдаудың қорытынды процессі.

Бақылаудың негізгі жүйесі кері байланысқа қызмет етеді.

Яғни, ол бақылау- өлшеу қызметтерін жүзеге асыру үшін , сенімді керекті және мақсатты ақпараттарды береді. Бақылаудың әр түрлі жүйелері мен түрлері бар. Олар барлық уақытта өзгереді, қызметтің өзгеше сферасын көрсете отырып, әрбір к\о ерекшелігіне байланысты болады.

38. Өзіндік құнды анықтаудың нормативтік тәсілі.Өзіндік құнды анықтаудың норматив негізінде жүргізу жүйесі

Нормативтік әдіс – өндіріс шығындарының деңгейіне күнделікті бақылау жасауға мүмкіндік беретін, ұйымнын ресурстарының тиімсіз шығындарын ескеріп, шаралар қолданылатын есептің үдемелі әдісі болып табылады.

Нормативтік әдіс мыналарды қарастырады:

• қазіргі үдемелі норма мен нормативтер жүйесін және оның негізінде нормативтік өзіндік құн калькуляциясын құру;

• есепті кезең ішінде нақты шығындарды норма және нормадан ауытқу бойынша шығындарға бөлу есебі;

• нормативтік өзіндік құнды түзету үшін әрекеттегі норманың өзгеріс есебін есепті кезең ішінде жүргізу және осы өзгерістердің өзіндік құнға әсерін , сонымен бірге өзгеріс себебтерін анықтау;

• шығын түрлері және олардын пайда болу орындары бойынша нормадан ауытқу себебтерін анықтау және талдау;

• шығын түрлері және олардың пайда болу орындары бойынша нормадан ауытқу себептерін анықтау және талдау;

• өнімдердің ( жұмыс қызмет) нақты өзіндік құның есепті кезеңінің басындағы нормативтік өзіндік құнды, нормадан ауытқуды (қайта есептеу шығындары қосылған, экономия алынған) және есепті кезең ішіндегі норманың өзгерістерін қосу жолымен есептеу.

Нормативтік әдіс – бұл есептің және өнімдердің (жқмыс, қызмет) өзіндік құнын калькуляциялау әдісі ғана емес, сонымен бірге, өзіндің құнды құрудағыв басқару жүйесінің негізгі бөлігі.

Норма – бұл өнімдердің шалафабрикаттардың, бөлшектердің бірлігін дайындауға материалдық құндылықтар мен еңбек шығындарының ең жоғарғы мөлшерде жұмсалуы мүмкін көлемі. Нормативтік әдісте өндіріс шығындарының жиынтық есебі және соған сәйкес регистрлары (ведомосьтары) өнімдердін жеке түрлері немесе біртекті топтары бойынша және нормадан ауытқу, норманың өзгерісі шығындарының калькуляциялық баптары негізінде жүргізілуі керек. Жиынтық есептін барлық бөлімдерінің ведомосьтарын норма бойынша шығындарын (шекті кезеңінің басы мен аяғында аяқталмаған өндіріс, есептік әдіс шығындары, шығарылғандардын нақты өзіндік құны ) есепті мерзімнің басында жасалған бірдей норма деңгейімен есептелуі керек. Айдың соңындағы аяқталмаған өндірістің қалдығы келесі айдын бастапқы қалдығы босады. Егер айдын ішінде нормада өзгеріс болса , онда айдағы норма өзгерісіне аяқталмаған өндіріс қалдығын қайта есептеуге қажеттілік туындайды. Мұндай жағдайда аяқталмаған өндіріс бойынша норма бойынша өзгерісі шығындары есебінін жиынтық ведомосьнда жеке көрсетіледі.