1. Метинге серлева уйдурып, тафсилятлы беян язынъыз.

2. Сюргюнлик акъкъында озь къыскъа икяенъизнен метинни девам этинъиз.

25. Эр бир къуш озь ювасыны макътай

Асыр-асырлардан берли несильден несильге кечип келеяткъан аксиома: эр бир къуш озь ювасыны макътай. Сёз келими, атта кирпи де баласыны «памучыгъымыз», деп чагъыра экен. Яни, эр кеске – кендисининъки. Хуляса екяне ве кесен - кеслигиндже къала: Ватан - Ватандыр. Оны теразенинъ бир савутына къой да, экинджисине дюньяда мевджут олмыш нени истесенъ, ерлештиребер, эписи бир Ватан ашагъы басар, салмалыгъынен дигер савуттаки юкни тёпеге котерип тураберир.

Ватаннынъ, тувгъан топракънынъ, кобек къаны тёкюльген улькенинъ къадири-къыймети ойле юксек ки, ольчеп бакъмагъа тырышмакъ – кулюнчли, аджыныкълы бир иштир ве оны тек акъылсызлар, баш ерине къабакъ ташып юрьгенлер япалар. Базыда бойлелерден эшитесинъ:

– Узбекистанда эв-баркъынъызны ташлап, бу паалылыкъта, къытлыкъта азапланып, узакъ ёлларда серсем олгъанынъыз, Къырымгъа келип ертолелерде, палаткаларда, сачакълар астында чекишкенинъиз не?

Джевабынъ насыл олмалы? Энъ адий, саде, анълайышлы сёзлерни тапып айтсанъ да анълайджакълармы, анъламакъны истейджеклерми? Не себептен, дейик, туркмен Къаракъум сахрасыны дженнет мекян деп сая ве барханлар арасында озюни сувда сербест ялдагъан балыкъ киби дуя? Не ичюн къазах уджсуз-буджакъсыз чёлю акъъкында юрекнинъ эр назик теллерине барып еткен тюркюлерини созып-созып йырлай? Эвенкнен чукчаны анги бир узюльмез йиплер тундрада тутып туралар?

– Адындан насыл ер олгъаны белли Къаракъумда да, ель-боранлар уфюрген там-такъыр чёльде де, топрагъынынъ бузу язда биле иримеген тундрада да яшайыш агъыр, андакилернинъ мушкюлликлери богъурдакътан. Демек, джевап недир? Туркмен олсун, къазах олсун, эвенкнен чукча олсун, эписи озь диярынынъ эвлятлары, мейвалары, о диярлар – оларнынъ Ватаны, олар анда догъып, осип, о топракъта тамыр аткъан, эдждатлары анда комюльген, несиллери о тарафларда яшап кечкен, миллетлери бир заманда пейда олгъан, шекилленген, темеллешкен.

Къырым бизим Ватанымыздыр. Тамыр халкъ олгъанымызны исбатлап отурмакъ керекмей, миллетимизнинъ ады «Къырым» сёзюнден алынгъан. Кимлердир бегенеми, бегенмейми, Къырым – бизимки, онынъ саиплери, босагъада мусафир корюнгенде къаршылайджакъ, хырсыз корюнгенде тутаджакъ, душман корюнгенде къорчалайджакъ къонакъбайлар – бизлер, къырымтатарлармыз. (265 сёз)

Я. Мустафаев «Йылдыз» № 5-6, 1992.

1. Тафсилятлы беян язынъыз.

2. Ватангъа беслеген дуйгъуларынъызны ифаде этювнен метинни екюнленъиз.

26 . Баба изинден

Саба Рустем бир мешребе тазе къаймакъ ичти, отмек кошесини ашыкъып ашады ве сокъакъкъа чапты. О, эр саба къаймакъ иче, бир коше баят отмек ашай. Шаркъта уфукъ аллангъан, дагъларнынъ уджлары къызарып корюнмекте. Къартбабасы оны саба эрте турмагъа алыштырды.

Рустем чёль бетке чапып кетти. Анда, тузлу лиман четинденки къамышлыкъта, бакъларнынъ шенъ сеслери эшитильмекте. Кунеш котерильди, дагълар мавы тюске кирдилер. Уфукъкъа узакъ бакъып турсанъ, анда денъиз далгъалангъан киби келе. Эгер къувети етсе, Рустем бу кетишнен шу денъизге барып чыкъар эди. О денъизнинъ далгъалары котерильген ве къатып къалгъанлар. Эбедий оларакъ. Бутюн уфукъны озьлерининъ къыйыш-къонъур уджларынен кесип чыкъкъанлар. Умумен, мында анги тарафкъа бакъсанъ, денъиз корюне. Чёль сары-ешилли денъиз киби! Ава тынч олгъанда о тегиз ве кениш. Амма ель эсип башлагъанынен о далгъаланып башлай. Далгъалар арасында исе къырмызы лялелер гемилернинъ чыракъларына бенъзейлер.

Багъчалар, бостанлар артында исе бир тёпе бар. Чёль елине кокюсини керип, гъурурланып тура. Онынъ башы уджунда тек къавий тамырлы алчакъ отлар оселер. Амма онынъ этеклеринде татран гурьленип осе. Шимди о даа чечек ачмады, онынъ пытакълары къалын ве сувлу, пишкен алма киби татлы ола. Балалар тёпеге татран ашамагъа баралар. Язнынъ ортасында татран сап-сары чечек ачкъанда, тёпенинъ башы ешиллене. Узакътан бакъкъанда, тёпе къадифеден такъие кийген ве онынъ устюнден сарыкъ саргъан къоджаман башкъа бенъзей.

Рустем бир къач куньден берли бу койде яшай ве эр кунь тёпенинъ устюнде инсан къаралтысыны коре. О, узун таягъына таянып тура. О, отургъан вакъытта, тёпе устюндеки ташларнынъ бирине чевирили къалгъан киби келе.

– Бу адам ким? – деп сорады бир кере Рустем къартбабасындан.

– Саит, чобан Усеиннинъ огълу, – деди къартбаба ве торнунынъ бакъышындан бу ад онъа таныш олмагъаныны анълады. Иляве этти: – Кечкен къышта онынъ бабасы ольди. Саит язда бабасынынъ ерине чобанлыкъ япмагъа къарар берди (269 сёз).

Э. Амиттен