Табліца 4. Водныя сістэмы Беларусі

Назва	Працягласць у вёрстах	Пдратэхнічныя зоудаванні
Агінская (ад вусця Піны да вусця Шчары) Бярэзінская (ад вусця Бярэзіны да вусця Улы) Дняпроўска-Бугская (ад вусця Прыпяці да вусця Заходняга Буга) Аўгустоўская (ад Немана да ўпадзення Нары ў Заходні Буг)	292,53 514,523 1010,977 354,15	10 щлюзаў, 13 разборных плацін 13 шлюзаў 22 шлюзы 18 шлюзаў

У выніку ў першай палове XIX ст. амаль усе буйныя рэкі Беларусі былі злучаны штучнымі воднымі шляхамі. К пачатку 60-х гг. даўжыня судна-ходных шляхоў па пяці беларускіх губернях складала каля 4 тыс. км, а сплаўных - прыкладна ўдвая больш⁷. . .

У Беларусі вялося не толькі паляпшэнне водных шляхоу. Будаваліся i новыя сродкі зносін - параходы. Так, у снежні 1836 г. у Бабруйску пачалося будаўніцтва двух параходаў магутнасцю па 50 к.с. кожны для суднаходнаи кампаніі, якая атрымала ад улад прывілей на дзесяць годау для тага, као наладзіць параходны рух паміж Барысавам, Бабруйскам, Кіевам і Краменчугом па Бярэзіне і Дняпру⁸.

_______________

¹ Обозрение главных водяных сообщений в России. СПб., 1841. С.36.

²Гершелъман Э.Ф. Исторический очерк внутренних сообщений. С.69.

³НГАБ, ф.2695, воп.З, спр.8, арк.12-12 адв.

⁴ Житков СМ. Исторический обзор устройства и содержания водных путей и портов России за столетний период. 1798-1898 гг. СПб., 1900. С.109.

⁵Гершел$ман Э.Ф. Исторический очерк внутренних сообщений. С.70.

⁶ Мейен В.Ф. Россия в дорожном отношении. СПб., 1902. Т.1. С.125-127.

⁷Там жа (падлічана аўтарам).

⁸Журнал Министерства внутренних дел. 1831. №1. С.203-204.

127

У дарэформенны перыяд па беларускіх рэках плавала 20 паравых суднаў¹. У канцы XVIII ст. у Беларусі з'явілася рэгулярная паштовая сувязь. 3 1781 г. існавалі тры віды паштовых адпраўленняў - пісьмы (лісты), пасылкі і грошы. 3 1848 r. уводзіліся паштовыя скрынкі для збору карэспандэнцыі і так званыя "штэмпельныя куверты", якія падрыхтавалі пераход да марачнай аплаты паштовых адпраўленняў. Першая тэлеграфная кантора адкрылася ў 1846 г. у Гродне. К пачатку 60-х гг. XIX ст. даўжыня тэлеграфных ліній у Беларусі дасягнула прыкладна 2 тыс. вёрст.

Унутраны i знешні гандаль. Развіццё гандлёвых адносін у канцы XVIII -першай палове XIX ст. характарызуецца нарастанием крызісу сярэдневяковых формаў гандлю, яго спецыялізацыяй і з'яўленнем новага тыпу ўдзельнікаў рынку, больш цесна звязаных з вытворчасцю. Гэта сведчыла аб заняпадзе натуральнай феадальнай гаспадаркі і развіцці капіталістычнага рынку.

У першай палове XIX ст. гандаль ажыццяўляўся ў асноўным па водных шляхах. У1844 г. па рэках Беларусі было правезена грузаў на 8,8 млн руб., a ў 1860 г. - на 18 млн руб.² Асабліва павялічыўся сплаў лесу - асноўнага экс-партнага тавару Беларусь У балтыйскія парты ішоў толькі адборны лес; паўднёвы лясны рынак XIX ст. быў больш універсальны - там бралі ўсе гатункі лесу. У сярэдзіне XIX ст. толькі па Бярэзінскай воднай сістэме сплаўлялася штогод лесу больш чым на 750 тыс. руб., па каналу Агінскага -больш чым на 700 тыс. руб.³

Па колькасці кірмашоў вылучаліся Магілёўская, Мінская i Гродзенская губерні. Віцебская губерня саступала ім па колькасці кірмашоў, але па суме прададзеных тавараў стаяла нароўні з іншымі губернямі⁴. Буйнейшымі на ўсходзе былі Бешанковіцкі i Гомельскі, у цэнтры - Мінскі, на захадзе - Пры-бораўскі, Зэльвенскі i Свіслацкі кірмашы.

Важнай мерай, якая падтрымлівала развіццё не толькі гандлю, але i ўсёй эканомікі, з'яўлялася дзяржаўная мытная палітыка. Пратэкцыянісцкі курс, якога Расійская імперыя прытрымлівалася ў 1822-1850 гг., павінен быў садзейнічаць станаўленню капіталістычных тэндэнцый у развіцці гаспадаркі i ўмацаваць уплыў яе знешнегандлёвых сувязей на сусветным рынку.

У той жа час паміж Царствам Польскім i асноўнай часткай Расійскай імперыі існавала мытная мяжа. Менавіта яе адмена паводле указу ад 21 кра­савка 1850 г. прывяла да значнага памяншэння абароту самага буйнога кірмаша ў дарэформеннай Беларусі. Ён праходзіў штогод з 25 чэрвеня на працягу месяца. 3 1845 г. прывоз тавараў на Зэльвенскі кірмаш перавышаў 1 млн руб., продаж дасягаў 600 тыс. руб. Пік гандлю прыпаў на 1851 г. (пры­воз - 1598 237 руб., продаж - 473 267 руб.). У наступным годзе сума прывозу знізілася амаль удвая (729 307 руб.), хаця сума рэалізаваных тавараў знізілася не намнога (усяго 318 429 руб.). Пазней сума прывозу вагалася ад 400 тыс. да 720 тыс. руб., а продажу - ад 200 тыс. да 380 тыс. руб. У сярэдзіне XIX ст. на Зэльвенскім кірмашы гандлявалі больш чым 200 крам, а таксама вёўся разносны гандаль i з вазоў⁵.

______________

¹БолбасМ.Ф. Развитие промышленности в Белоруссии (1795-1861 гг.). С.23.

²Гісторыя Беларускай ССР. Т.1. С.498.

³ Бабицкий. О лесных промыслах в Минской губернии // Журнал Министерства государственных имуществ. 1851. Кн.10. С.53, 54.

⁴Лютый А.М. Социально-экономическое развитие городов Белоруссии в конце XVIII -первой половине XIX века. С. 106.

⁵Бобровский П. Гродненская губерния. СПб., 1863. 4.2. Приложения. С.170, 173.

128

Развіццё капіталістычных адносін у Беларусі мела свае характэрныя рысы i нацыянальныя асаблівасці. Як i ў эпоху феадалізму, зыходнай базай для развіцця эканомікі з'яўляліся сельская гаспадарка i веска. Менавіта там былі сканцэнтраваны эканамічная ініцыятыва, асноўныя фінансавыя, сыравінныя i працоўныя рэсурсы. У сельскай мясцовасці разгортвалася i атрыманая ў спадчыну ад феадалізму гандлёвая дзейнасць у форме перыядычнага кірмашовага гандлю. Гарады i гарадская эканоміка ў працэсе зараджэння капіталізму ў Беларусі выконвалі дапаможную ролю. Беларуская "мадэль" генезісу капіталізму рэалізавалася ва ўмовах адсутнасці ўласнай нацыя-нальнай дзяржавы i адпаведна ўласнай дзяржаўнай эканамічнай ініцыятывы.